Учир нь олон маргаан дагуулсаны эцэст Монгол хэлний тухай хуулийн төсөл УИХ-аар батлагдаж ирэх долдугаар сарын 1-ний өдрөөс бүх нийтээрээ мөрдөж эхлэхээр боллоо. Ингэснээр төр болон төрийн албан хаагчид Уйгаржин Монгол бичгээ түлхүү хэрэглэхээр болж байна. Харин иргэдэд кирилл, Монгол бичиг хоёрын алийг нь сонгож хэрэглэхийг нээлттэй үлдээсэн байна. Мөн 2016 оноос эхлэн Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын Монгол хэлний тестийн 25 хувь нь Уйгаржин Монгол бичиг байхаар тогтоод байгаа юм.
Хуулийг санаачлагч УИХ-ын гишүүн Батчимэг “Бичиг үсгийг сонгон хэрэглэх гэсэн энэ заалт хамгийн хэцүү нь. Миний хувьд Монгол Улс аль болох түргэн л Монгол бичигтээ шилжих ёстой гэж боддог. Гадны оронд явж байгаад “танай бичиг үсэг юу вэ” гэсэн асуултанд кирилл бичгийг л харуулдаг. Кирилл буюу оросын бичгээр тусгаар тогтносон улс үндэстэн бичдэг гэдэгтээ үнэхээр ичдэг. Үндэсний Аюулгүй байдлын үзэл баримтлал дээр ажиллаж байхад Засгийн газарт Ерөнхийлөгчөөс санал авах төсөл дээр 2020 он гэхэд хос бичигт шилжих, цаашдаа 2030 оноос Монгол бичигтээ шилжих бэлтгэлийг хангана гэж оруулж байсан. Тухайн үед маш их шүүмжлэлтэй тулгарч байлаа. Үүнээс болоод Засгийн газраас хэлэлцэх асуудлыг хоёр ч удаа буцаасан байдаг. Бичиг үсгээ яг хэзээнээс сонгож хэрэглэх үү гэдэг асуудал нэгдүгээрт тавигдсан юм. Гэвч цаг хугацаа заах нь нийгэм, эдийн засаг гээд маш олон хүчин зүйлтэй уялдаатай учраас маргаанууд үүссээр байсан. Мөн магадгүй хатуу хугацаа заавал энэ хууль маань батлагдахгүй байх хандлагыг бий болгохоор байлаа. Тиймээс цаг хугацааны хувьд анхааралтай хандах шаардлагыг бий болгосон” гэв.
Ямартай ч хууль батлагдсан өдрөөсөө хэрэгжиж эхэлдэг. Харин Монгол хэлний хуулийн тухайд долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэхээр болж байна. Ингэж Монголчууд хос бичигтэн боллоо. Энэ ажлыг хэрэгжүүлснээр Монгол бичигтэн болох эхний алхамаа хийж байгаа хэмээн чухалчилж байна. Мэдээж гадны улс оронд явж байгаад тусгаар тогтносон улсын иргэд ОХУ-ын кирилл бичгээр бичдэг гээд ярих нь санаа зовмоор асуудал мөн. Гэвч Уйгаржин Монгол бичиг нь манай үндэсний бичиг мөн гэдгийг дэлхий нийтэд батлах нотолгоо тийм ч хангалттай бус байгаа нь харамсалтай. Дэлхийн үндэстний хамгийн түлхүү хэрэглэдэг Википедия хайлтын системд Монгол бичгийг Арабаас гаралтай, Уйгарууд хэрэглэдэг бичиг хэмээн тайлбарласан байдаг аж.
Мөн нөгөө талаас БНХАУ-ын Уйгарууд, Өвөр Монголын Өөртөө Засах орны иргэд Уйгаржин Монгол бичгийг үндэстнээрээ хэрэглэж байгаа нь манай улс Оросоос, Хятадын бичиг рүү шилжиж байгаа мэт сэтгэгдлийг иргэд, олон нийтэд төрүүлж байгаа юм. Тиймээс ч Монгол хэлний хуулийн төслийг эсэргүүцэгчид олон байсан билээ.
Хуулийг эсэргүүцэгчдийн нэг нь УИХ-ын дэд дарга, МАН- ын дарга М.Энхболд байсан. Түүний хувьд хуулийн төслийг яагаад эсэргүүцээд байгаагаа “70 гаруй жилийн хугацаанд Монголчууд үр хүүхдүүдээ кирилл үсэгт суралцуулсан. Тэр ч утгаараа Монголчууд 100 хувь бичиг үсэгтэн болсон. ЮНЕСКО үүнийг нь тунхагласан. Гэтэл 2025 он гэхэд хос бичигтэй болно. Уйгаржин бичгийг төрийн бичигт оруулна гэсэн заалт Монгол хэлний тухай хуулийн төсөлд бий. Үүнд Их хурал нухацтай хандах байх. Монголчууд бид түүх соёлоо сэргээн авч явах нь зөв үү гэвэл зөв. Гэхдээ эдийн засгийн байдал сайнгүй байгаа энэ үед Монголчууд хос бичигтэн болох юм бол Монгол Улсын иргэн бүрийн эрх ашгийг хөндсөн зүйл болох гээд байна. Тиймээс уйгаржин бичгийг дэмжих боломжгүй. Энэ хэт туйлширсан зүйл болох гээд байна. Өмнө нь хэрэглэж байсан уйгаржин бичгээ тухайн цаг үеийн үйл явдлуудтай хадгалж явах, яах аргагүй бидний өв соёл гэдгээ хамгаалж явах чиглэлд тодорхой зүйлийг хийх ёстой. Харин бүх нийтээрээ төрийн ажил хүртэл уйгаржин бичиг рүү шилжинэ гэдэг нь дэндүү нэг талыг харсан өрөөсгөл зүйл” хэмээн тайлбарлаж байв. Гэхдээ хуулийн төслийг УИХ олонхийн саналаар батлаад явууллаа.
Одоо хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлэх, ард иргэдийг яаж Монгол бичигтэн болгох ажлыг зохион байгуулах л үлдэж байх шиг байна. Эхний ээлжинд багш сурган хүмүүжүүлэгчдийг ихээр бэлтгэх шаардлага тулгарч байгаа. Мөн Монгол бичгээр галиглан бичих үү, эсвэл одоо хэрэглэж буй хэлэндээ шууд шилжүүлэх үү гэсэн асуудал эрдэмтдийн дунд бий болсон биз. Мэдээж энэ бүгдийг бодолцож байж л хуулийн төсөл санаачилсан байх гэж найдаж байгаа. Үгүй бол өмнөх хоёр удаагийн оролдлого шигээ юм болж, хэл эвдэх аюул нүүрлэх вий гэсэн айдас байгаа билээ.
Хуулийг санаачлагч УИХ-ын гишүүн Батчимэг “Бичиг үсгийг сонгон хэрэглэх гэсэн энэ заалт хамгийн хэцүү нь. Миний хувьд Монгол Улс аль болох түргэн л Монгол бичигтээ шилжих ёстой гэж боддог. Гадны оронд явж байгаад “танай бичиг үсэг юу вэ” гэсэн асуултанд кирилл бичгийг л харуулдаг. Кирилл буюу оросын бичгээр тусгаар тогтносон улс үндэстэн бичдэг гэдэгтээ үнэхээр ичдэг. Үндэсний Аюулгүй байдлын үзэл баримтлал дээр ажиллаж байхад Засгийн газарт Ерөнхийлөгчөөс санал авах төсөл дээр 2020 он гэхэд хос бичигт шилжих, цаашдаа 2030 оноос Монгол бичигтээ шилжих бэлтгэлийг хангана гэж оруулж байсан. Тухайн үед маш их шүүмжлэлтэй тулгарч байлаа. Үүнээс болоод Засгийн газраас хэлэлцэх асуудлыг хоёр ч удаа буцаасан байдаг. Бичиг үсгээ яг хэзээнээс сонгож хэрэглэх үү гэдэг асуудал нэгдүгээрт тавигдсан юм. Гэвч цаг хугацаа заах нь нийгэм, эдийн засаг гээд маш олон хүчин зүйлтэй уялдаатай учраас маргаанууд үүссээр байсан. Мөн магадгүй хатуу хугацаа заавал энэ хууль маань батлагдахгүй байх хандлагыг бий болгохоор байлаа. Тиймээс цаг хугацааны хувьд анхааралтай хандах шаардлагыг бий болгосон” гэв.
Ямартай ч хууль батлагдсан өдрөөсөө хэрэгжиж эхэлдэг. Харин Монгол хэлний хуулийн тухайд долдугаар сарын 1-нээс хэрэгжиж эхлэхээр болж байна. Ингэж Монголчууд хос бичигтэн боллоо. Энэ ажлыг хэрэгжүүлснээр Монгол бичигтэн болох эхний алхамаа хийж байгаа хэмээн чухалчилж байна. Мэдээж гадны улс оронд явж байгаад тусгаар тогтносон улсын иргэд ОХУ-ын кирилл бичгээр бичдэг гээд ярих нь санаа зовмоор асуудал мөн. Гэвч Уйгаржин Монгол бичиг нь манай үндэсний бичиг мөн гэдгийг дэлхий нийтэд батлах нотолгоо тийм ч хангалттай бус байгаа нь харамсалтай. Дэлхийн үндэстний хамгийн түлхүү хэрэглэдэг Википедия хайлтын системд Монгол бичгийг Арабаас гаралтай, Уйгарууд хэрэглэдэг бичиг хэмээн тайлбарласан байдаг аж.
Мөн нөгөө талаас БНХАУ-ын Уйгарууд, Өвөр Монголын Өөртөө Засах орны иргэд Уйгаржин Монгол бичгийг үндэстнээрээ хэрэглэж байгаа нь манай улс Оросоос, Хятадын бичиг рүү шилжиж байгаа мэт сэтгэгдлийг иргэд, олон нийтэд төрүүлж байгаа юм. Тиймээс ч Монгол хэлний хуулийн төслийг эсэргүүцэгчид олон байсан билээ.
Хуулийг эсэргүүцэгчдийн нэг нь УИХ-ын дэд дарга, МАН- ын дарга М.Энхболд байсан. Түүний хувьд хуулийн төслийг яагаад эсэргүүцээд байгаагаа “70 гаруй жилийн хугацаанд Монголчууд үр хүүхдүүдээ кирилл үсэгт суралцуулсан. Тэр ч утгаараа Монголчууд 100 хувь бичиг үсэгтэн болсон. ЮНЕСКО үүнийг нь тунхагласан. Гэтэл 2025 он гэхэд хос бичигтэй болно. Уйгаржин бичгийг төрийн бичигт оруулна гэсэн заалт Монгол хэлний тухай хуулийн төсөлд бий. Үүнд Их хурал нухацтай хандах байх. Монголчууд бид түүх соёлоо сэргээн авч явах нь зөв үү гэвэл зөв. Гэхдээ эдийн засгийн байдал сайнгүй байгаа энэ үед Монголчууд хос бичигтэн болох юм бол Монгол Улсын иргэн бүрийн эрх ашгийг хөндсөн зүйл болох гээд байна. Тиймээс уйгаржин бичгийг дэмжих боломжгүй. Энэ хэт туйлширсан зүйл болох гээд байна. Өмнө нь хэрэглэж байсан уйгаржин бичгээ тухайн цаг үеийн үйл явдлуудтай хадгалж явах, яах аргагүй бидний өв соёл гэдгээ хамгаалж явах чиглэлд тодорхой зүйлийг хийх ёстой. Харин бүх нийтээрээ төрийн ажил хүртэл уйгаржин бичиг рүү шилжинэ гэдэг нь дэндүү нэг талыг харсан өрөөсгөл зүйл” хэмээн тайлбарлаж байв. Гэхдээ хуулийн төслийг УИХ олонхийн саналаар батлаад явууллаа.
Одоо хуулийг хэрхэн хэрэгжүүлэх, ард иргэдийг яаж Монгол бичигтэн болгох ажлыг зохион байгуулах л үлдэж байх шиг байна. Эхний ээлжинд багш сурган хүмүүжүүлэгчдийг ихээр бэлтгэх шаардлага тулгарч байгаа. Мөн Монгол бичгээр галиглан бичих үү, эсвэл одоо хэрэглэж буй хэлэндээ шууд шилжүүлэх үү гэсэн асуудал эрдэмтдийн дунд бий болсон биз. Мэдээж энэ бүгдийг бодолцож байж л хуулийн төсөл санаачилсан байх гэж найдаж байгаа. Үгүй бол өмнөх хоёр удаагийн оролдлого шигээ юм болж, хэл эвдэх аюул нүүрлэх вий гэсэн айдас байгаа билээ.
Ами
Olloo.mn
Olloo.mn