Эдийн засгийн хямрал ард иргэдэд халтай ч зарим нэгэнд ашигтай байна. Тухайлбал иргэдийн мөнгөний хямрал дээр дөрөөлж барьцаалан зээлдүүлэх газрууд цэцэглэж байна. Тэр тусмаа ар араасаа болж буй дараалсан олон баяр иргэдэд бүр ч нэрмээс болж байгаа бололтой. Баяр бүрийг өргөн дэлгэр тэмдэглээд сурчихсан иргэд өөрт байгаа үнэтэй цайтай бүхнээ барьж ломбард буюу барьцаалан зээлдүүлэх газрыг зорьж байна.
Арай их мөнгө хүссэн нь орон байр, унах унаагаа барьцаалж хадгаламж зээлийн хоршоодыг зорино.
Үнэндээ банкны зээл иргэдэд амар олдохгүй. Тиймээс л бэлэн мөнгө байхгүй байгаа учир гэртээ байгаа үнэ хүрэхүйц гайгүй гэсэн бүхнээ барьцаалан зээлдүүлэх газар болох мөнгө хүүлэгчдэд өргөн барина.
Барьцаалан зээлдүүлэх газрууд янз бүрийн шаардлага багатай учраас иргэдийг татдаг байх. Энэ бол цөөхөн хүмүүст тохиолдож байгаа зүйл биш. Монголын ихэнх иргэдийн дунд л болдог үйл явц. Нийслэл хотод барьцаат зээлийн 500 гаруй төв үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн албан бус тоо байдаг. Үнэхээр ч хотын хаана ч явсан ганц хоёр алхаад л ломбард болон бусад барьцаалан зээлдүүлэх газартай таарна. Мэдээж хэрэгцээ болсон хойно хөдөө орон нутагт ч энэ төрлийн үйлчилгээ эрхлэгсэд олширсон. Түүгээр үйлчлүүлэгсэд мөн тоогоор олширсон. Нэг үгээр хэлбэл барьцаалан зээлдүүлэх газруудаар үйлчлүүлж буй хүмүүс банкинд дугаарлах хүмүүсээс их болж байгаа юм.
Хаа сайгүй эдийн засгийн хямрал нүүрлээд байгаа болохоор албан байгууллагууд цалин мөнгөө хугацаандаа өгч чадахгүй байгаа юм. Харин ихэнх иргэд ямар нэгэн зээлтэй байдаг. Тиймээс зээлийн хугацаа дуусангуут л банкууд өрөө нэхэж эхэлдэг болохоор өндөр хүүтэй барьцаалан зээлдүүлэх газрыг зорьж байна. Мөн зээлээ чөлөөлүүлж байгаад дахин ямар нэгэн зээлэнд хамрагдахын тулд зээл чөлөөлнө гэсэн зарын дагуу залгана. Тэд өдрийн 2-5 хувийг авч чөлөөлнө. Хэдийгээр хүү өндөртэй ч дараагийн зээл яаралтай авахын тулд тэдний хүссэн хүүг өгөөд л авна. Энэ бүхнээс харахад эдийн засгийн хямрал барьцаалан зээлдүүлэх газруудыг улам бүр хөгжүүлсээр байгаа нь харагдаж байгаа юм.
Энэ талаар ШӨХТГ-ын ХЭХЗСХГ-ын мэргэжилтэн, улсын байцаагч Б.Мөнхханд “Барьцаалан зээлдүүлэх газрууд нь иргэдийн хууль эрх зүйн мэдлэг дутмаг байдлыг ашиглан өндөр хүүтэй мөнгө зээлдүүлэх, өндөр алданги тооцох, хууль эрх зүйд нийцээгүй гэрээ хийх, эд хөрөнгийг нь худалдан, зарж борлуулах, хэт доогуур үнээр үнэлэх зэрэг нийтлэг зөрчил дутагдал гарч байна.
Монгол Улсын Иргэний хуульд “Барьцаалан зээлдэх газраас олгох зээлийн хүүг талууд тохиролцон тогтооно” гэсэн хуулийн заалт байдаг. Гэтэл барьцаалан зээлдүүлэх газрууд нь харилцан тохиролцолгүйгээр шууд тогтсон өндөр хүүг санал болгох замаар гэрээ байгуулж байна. Энэ нь иргэдийн бэлэн мөнгөний хэрэгцээг ашигласан хууль бус үйлдэл юм. Иймд иргэд барьцаалан зээлдүүлэх газраас зээл авахдаа Иргэний хуульд заасны дагуу хүүгийн хэмжээг багасгах талаар санал гаргаж, тогтоосон хүүгээс бага хүүтэй зээл олгох талаар харилцан тохиролцож гэрээ байгуулж болно” гэжээ.
Үүнээс дүгнэхэд барьцаалан зээлдүүлэх газрууд өөрсдийн аманд орсон өндөр хүүг амлаж болохгүй, энэ нь хууль зөрчсөн үйлдэл гэдгийг илэрхийлж байгаа юм. Тиймээс хэдий болтол ийм хууль зөрчсөн барьцааны газруудыг хөгжүүлэх болж байна аа.
Ер нь барьцаалан зээлдүүлэх газруудын зээлдэгчтэй байгуулсан гэрээнүүдээс харахад гэрээнд зээлдэгч талын эрхийг хамгаалсан талаар ямар ч заалт тусгагдаагүй байдаг нь олон. Гэвч иргэдэд мөнгө хэрэгтэй учраас барьцаалан зээлдүүлэх газруудын эрхэнд орж гэрээ байгуулах нь их.
Энэ нь иргэд хуулийн заалтаа мэдээгүйгээс барьцаалан зээлдүүлэх газруудыг хөгжүүлж, өөрсдийгөө хохироож байгааг харуулж байгаа юм. Өндөр хүүтэй мөнгөнд дарлагдсан иргэд мөнгөө төлж чадахгүй болохоор барьцаанд тавьсан эд хөрөнгөөрөө хохирох явдал гардаг. Мөнгөө төлж чадахгүй болохоор эд хөрөнгөө алдана.
Ийнхүү манай улсад Солонгос кинонд гардаг шиг мөнгө хүүлэгчид олширчээ. Утга замбараагүй олширч байгаа мөнгө хүүлэгч болох барьцаалан зээлдүүлэх газруудад хяналт тавих цаг болжээ.
Арай их мөнгө хүссэн нь орон байр, унах унаагаа барьцаалж хадгаламж зээлийн хоршоодыг зорино.
Үнэндээ банкны зээл иргэдэд амар олдохгүй. Тиймээс л бэлэн мөнгө байхгүй байгаа учир гэртээ байгаа үнэ хүрэхүйц гайгүй гэсэн бүхнээ барьцаалан зээлдүүлэх газар болох мөнгө хүүлэгчдэд өргөн барина.
Барьцаалан зээлдүүлэх газрууд янз бүрийн шаардлага багатай учраас иргэдийг татдаг байх. Энэ бол цөөхөн хүмүүст тохиолдож байгаа зүйл биш. Монголын ихэнх иргэдийн дунд л болдог үйл явц. Нийслэл хотод барьцаат зээлийн 500 гаруй төв үйл ажиллагаа явуулдаг гэсэн албан бус тоо байдаг. Үнэхээр ч хотын хаана ч явсан ганц хоёр алхаад л ломбард болон бусад барьцаалан зээлдүүлэх газартай таарна. Мэдээж хэрэгцээ болсон хойно хөдөө орон нутагт ч энэ төрлийн үйлчилгээ эрхлэгсэд олширсон. Түүгээр үйлчлүүлэгсэд мөн тоогоор олширсон. Нэг үгээр хэлбэл барьцаалан зээлдүүлэх газруудаар үйлчлүүлж буй хүмүүс банкинд дугаарлах хүмүүсээс их болж байгаа юм.
Хаа сайгүй эдийн засгийн хямрал нүүрлээд байгаа болохоор албан байгууллагууд цалин мөнгөө хугацаандаа өгч чадахгүй байгаа юм. Харин ихэнх иргэд ямар нэгэн зээлтэй байдаг. Тиймээс зээлийн хугацаа дуусангуут л банкууд өрөө нэхэж эхэлдэг болохоор өндөр хүүтэй барьцаалан зээлдүүлэх газрыг зорьж байна. Мөн зээлээ чөлөөлүүлж байгаад дахин ямар нэгэн зээлэнд хамрагдахын тулд зээл чөлөөлнө гэсэн зарын дагуу залгана. Тэд өдрийн 2-5 хувийг авч чөлөөлнө. Хэдийгээр хүү өндөртэй ч дараагийн зээл яаралтай авахын тулд тэдний хүссэн хүүг өгөөд л авна. Энэ бүхнээс харахад эдийн засгийн хямрал барьцаалан зээлдүүлэх газруудыг улам бүр хөгжүүлсээр байгаа нь харагдаж байгаа юм.
Энэ талаар ШӨХТГ-ын ХЭХЗСХГ-ын мэргэжилтэн, улсын байцаагч Б.Мөнхханд “Барьцаалан зээлдүүлэх газрууд нь иргэдийн хууль эрх зүйн мэдлэг дутмаг байдлыг ашиглан өндөр хүүтэй мөнгө зээлдүүлэх, өндөр алданги тооцох, хууль эрх зүйд нийцээгүй гэрээ хийх, эд хөрөнгийг нь худалдан, зарж борлуулах, хэт доогуур үнээр үнэлэх зэрэг нийтлэг зөрчил дутагдал гарч байна.
Монгол Улсын Иргэний хуульд “Барьцаалан зээлдэх газраас олгох зээлийн хүүг талууд тохиролцон тогтооно” гэсэн хуулийн заалт байдаг. Гэтэл барьцаалан зээлдүүлэх газрууд нь харилцан тохиролцолгүйгээр шууд тогтсон өндөр хүүг санал болгох замаар гэрээ байгуулж байна. Энэ нь иргэдийн бэлэн мөнгөний хэрэгцээг ашигласан хууль бус үйлдэл юм. Иймд иргэд барьцаалан зээлдүүлэх газраас зээл авахдаа Иргэний хуульд заасны дагуу хүүгийн хэмжээг багасгах талаар санал гаргаж, тогтоосон хүүгээс бага хүүтэй зээл олгох талаар харилцан тохиролцож гэрээ байгуулж болно” гэжээ.
Үүнээс дүгнэхэд барьцаалан зээлдүүлэх газрууд өөрсдийн аманд орсон өндөр хүүг амлаж болохгүй, энэ нь хууль зөрчсөн үйлдэл гэдгийг илэрхийлж байгаа юм. Тиймээс хэдий болтол ийм хууль зөрчсөн барьцааны газруудыг хөгжүүлэх болж байна аа.
Ер нь барьцаалан зээлдүүлэх газруудын зээлдэгчтэй байгуулсан гэрээнүүдээс харахад гэрээнд зээлдэгч талын эрхийг хамгаалсан талаар ямар ч заалт тусгагдаагүй байдаг нь олон. Гэвч иргэдэд мөнгө хэрэгтэй учраас барьцаалан зээлдүүлэх газруудын эрхэнд орж гэрээ байгуулах нь их.
Энэ нь иргэд хуулийн заалтаа мэдээгүйгээс барьцаалан зээлдүүлэх газруудыг хөгжүүлж, өөрсдийгөө хохироож байгааг харуулж байгаа юм. Өндөр хүүтэй мөнгөнд дарлагдсан иргэд мөнгөө төлж чадахгүй болохоор барьцаанд тавьсан эд хөрөнгөөрөө хохирох явдал гардаг. Мөнгөө төлж чадахгүй болохоор эд хөрөнгөө алдана.
Ийнхүү манай улсад Солонгос кинонд гардаг шиг мөнгө хүүлэгчид олширчээ. Утга замбараагүй олширч байгаа мөнгө хүүлэгч болох барьцаалан зээлдүүлэх газруудад хяналт тавих цаг болжээ.
Г.Саран