“Газрын тос, шатдаг занар” олон улсын хөрөнгө оруулагчдын хурлын үеэр Уул уурхайн яамны Төрийн нарийн бичгийн дарга Р.Жигжидтэй ярилцсан юм.
-Газрын тосны салбарын хөгжил эрчимжиж байна. Яг энэ хөгжлийн гараан дээр ямар асуудлуудыг шийдвэрлэх шаардлагатай вэ?
-Газрын тосны салбарын хууль эрхзүйн орчин сүүлийн үед нэлээд эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа. Энэ оны долоодугаар сарын 1-нд Газрын тосны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаа УИХ-аар батлуулсан. Ингэснээр хууль эрхзүйн хувьд нэлээн таатай орчин бүрдэж байгаа. Яагаад гэхээр өнөөг хүртэл мөрдөж байсан хууль маань 1991 онд батлагдсан, харьцангуй товчхон жижигхэн гэх гээд байна л даа. Учир нь тухайн үед манай улс газрын тос олборлодоггүй байсан. 1998 оноос хойш олборлолт эхэлсэн. Тэр үеэс хойш 2013 он хүртэл нийт 2.5 сая тонн газрын тос олборлож, экспортолсон гэсэн мэдээ байна. Энэ тоон мэдээнээс харахад олборлолтын хэмжээ жилээс жилд нэмэгдэх хандлагатай байгаа. Үүнийг зохицуулах шаардлагатай.
Хоёрдугаарт, уламжлалт бус газрын тос гэдэг шинэ ухагдахуун бий болсон. Энэ нь шатдаг занар, занарын хий, өөрөөр хэлбэл нүүрсэн давхаргын метан хий зэрэг нүүрс устөрөгчийн бусад нэгдлүүдийг хэлээд байгаа юм. Үүнийг эрж хайх, ашиглах, олборлох тухай асуудлыг зайлшгүй зохицуулах шаардлагатай болсон. Манайд нөөц нь байгааг тогтоочихсон. Эдгээрийг зохицуулах үүднээс хуулиа өөрчиллөө.
Тиймээс хууль эрхзүйн шинэ орчноо олон нийтэд, тэр тусмаа хөрөнгө оруулагчдад зөв танилцуулах нь туйлын чухал. Газрын тосны салбар Монгол Улсын эдийн засагт дорвитой хувь нэмэр оруулж байгаа. Цаашдаа ч тэгэх боломжтой салбар. Тэгэхээр үүнийгээ гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч, аж ахуйн нэгжүүдэд сайн ойлгуулж, танилцуулах үүднээс “Газрын тос, шатдаг занар” нэртэй олон улсын хөрөнгө оруулагчдын хурлыг зохион байгуулж байна.
-Энэ жил газрын тосны салбараас 240 тэрбум төгрөгийн орлогыг төсөвт төвлөрүүлнэ хэмээн тусгасан. Одоогийн байдлаар энэ салбараас төсөвт хэчнээн төгрөг төвлөрүүлээд байна вэ?
-Бид 800 мянган тонн шахуу газрын тос олборлож, экспортлох зорилт тавьсан. Одоогоор 620 орчим мянган тонныг экспортолсон. Үүнийг өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 35 гаруй хувиар нэмэгдсэн. Татварын орлогоор нь тооцож бодвол, төвлөрүүлэх орлогоо 109 хувь биелүүлчихээд байна.
-Өнгөрсөн хугацаанд газрын тосны салбарт орж ирсэн хөрөнгө оруулалт нь хэр байдаг юм бэ?
-Өнөөдрийг хүртэл 2.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт орсон гэж тооцдог. Нийт 31 талбай ангилсны 21-д нь хайгуул, олборлолтын ажил хийгдэж байна. Яг одоогоор олборлолт хийгдэж байгаа гурван талбай бий. Цаашдаа энэ ажил эрчимтэй үргэлжилнэ гэж бодож байна.
-Олборлолт хийж буй гурван талбайд хэчнээн улсын, хэдэн компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа вэ?
-Үндсэндээ өмнөд хөрш буюу БНХАУ-ын хоёр компани үйл ажиллагаа явуулж байна.
-Одоо олборлолт хийж байгаа гурван талбайд нийт хөрөнгө оруулалтын хэчнээн хувь нь зарцуулагдсан бэ?
-Дийлэнх нь эдгээр талбайд орсон.
-“Oil and oil shale” буюу “Газрын тос, шатдаг занар” олон улсын хуралд маш олон гадаадын хөрөнгө оруулагч ирсэн байсан. Энэ хүмүүс ихэвчлэн газрын тосны салбарт хөрөнгө оруулахыг эрмэлзэж байна уу. Эсвэл уламжлалт газрын тосыг сонирхож байх шиг байна уу?
-Ер нь аль аль нь байна билээ. Ялангуяа сүүлийн үед уламжлалт бус салбарыг сонирхож байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагчид нэлээн байна. Тухайлбал, саяхан “Эрдэнэс-Тавантолгой” солонгосын нэг компанитай хамтран Тавантолгойн орд дээр очиж хайгуул хийж, нүүрсний метаны хийн нөөцийг тогтоосон. Энэ чиглэлээр хайгуулын ажлаа эхлүүлнэ гэж байгаа.
Түүнчлэн АНУ-ын “Жени Ойл” гэдэг компани шатах занарын чиглэлээр судалгаа хийдэг, тун туршлагатай баг. Тэд энэ чиглэлээр ажиллахаар саналаа ирүүлээд байна. Ойрын үед гэрээ хэлэлцээр хийгдэх байх гэж бодож байна.
-Уламжлалт бус салбарын нөөцийг хэлэх боломж бий юү?
-Тэрийг хараахан иж бүрэн тогтоогоогүй байна.
-Занарын нөөцийг урьдчилсан байдлаар ч болов тогтоосон уу?
-Тэрийг би яг одоо хэлж мэдэхгүй байна.
-Газрын тосны салбарын хөгжил эрчимжиж байна. Яг энэ хөгжлийн гараан дээр ямар асуудлуудыг шийдвэрлэх шаардлагатай вэ?
-Газрын тосны салбарын хууль эрхзүйн орчин сүүлийн үед нэлээд эрчимтэй өөрчлөгдөж байгаа. Энэ оны долоодугаар сарын 1-нд Газрын тосны тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгаа УИХ-аар батлуулсан. Ингэснээр хууль эрхзүйн хувьд нэлээн таатай орчин бүрдэж байгаа. Яагаад гэхээр өнөөг хүртэл мөрдөж байсан хууль маань 1991 онд батлагдсан, харьцангуй товчхон жижигхэн гэх гээд байна л даа. Учир нь тухайн үед манай улс газрын тос олборлодоггүй байсан. 1998 оноос хойш олборлолт эхэлсэн. Тэр үеэс хойш 2013 он хүртэл нийт 2.5 сая тонн газрын тос олборлож, экспортолсон гэсэн мэдээ байна. Энэ тоон мэдээнээс харахад олборлолтын хэмжээ жилээс жилд нэмэгдэх хандлагатай байгаа. Үүнийг зохицуулах шаардлагатай.
Хоёрдугаарт, уламжлалт бус газрын тос гэдэг шинэ ухагдахуун бий болсон. Энэ нь шатдаг занар, занарын хий, өөрөөр хэлбэл нүүрсэн давхаргын метан хий зэрэг нүүрс устөрөгчийн бусад нэгдлүүдийг хэлээд байгаа юм. Үүнийг эрж хайх, ашиглах, олборлох тухай асуудлыг зайлшгүй зохицуулах шаардлагатай болсон. Манайд нөөц нь байгааг тогтоочихсон. Эдгээрийг зохицуулах үүднээс хуулиа өөрчиллөө.
Тиймээс хууль эрхзүйн шинэ орчноо олон нийтэд, тэр тусмаа хөрөнгө оруулагчдад зөв танилцуулах нь туйлын чухал. Газрын тосны салбар Монгол Улсын эдийн засагт дорвитой хувь нэмэр оруулж байгаа. Цаашдаа ч тэгэх боломжтой салбар. Тэгэхээр үүнийгээ гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагч, аж ахуйн нэгжүүдэд сайн ойлгуулж, танилцуулах үүднээс “Газрын тос, шатдаг занар” нэртэй олон улсын хөрөнгө оруулагчдын хурлыг зохион байгуулж байна.
-Энэ жил газрын тосны салбараас 240 тэрбум төгрөгийн орлогыг төсөвт төвлөрүүлнэ хэмээн тусгасан. Одоогийн байдлаар энэ салбараас төсөвт хэчнээн төгрөг төвлөрүүлээд байна вэ?
-Бид 800 мянган тонн шахуу газрын тос олборлож, экспортлох зорилт тавьсан. Одоогоор 620 орчим мянган тонныг экспортолсон. Үүнийг өнгөрсөн оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад 35 гаруй хувиар нэмэгдсэн. Татварын орлогоор нь тооцож бодвол, төвлөрүүлэх орлогоо 109 хувь биелүүлчихээд байна.
-Өнгөрсөн хугацаанд газрын тосны салбарт орж ирсэн хөрөнгө оруулалт нь хэр байдаг юм бэ?
-Өнөөдрийг хүртэл 2.3 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт орсон гэж тооцдог. Нийт 31 талбай ангилсны 21-д нь хайгуул, олборлолтын ажил хийгдэж байна. Яг одоогоор олборлолт хийгдэж байгаа гурван талбай бий. Цаашдаа энэ ажил эрчимтэй үргэлжилнэ гэж бодож байна.
-Олборлолт хийж буй гурван талбайд хэчнээн улсын, хэдэн компани үйл ажиллагаа явуулж байгаа вэ?
-Үндсэндээ өмнөд хөрш буюу БНХАУ-ын хоёр компани үйл ажиллагаа явуулж байна.
-Одоо олборлолт хийж байгаа гурван талбайд нийт хөрөнгө оруулалтын хэчнээн хувь нь зарцуулагдсан бэ?
-Дийлэнх нь эдгээр талбайд орсон.
-“Oil and oil shale” буюу “Газрын тос, шатдаг занар” олон улсын хуралд маш олон гадаадын хөрөнгө оруулагч ирсэн байсан. Энэ хүмүүс ихэвчлэн газрын тосны салбарт хөрөнгө оруулахыг эрмэлзэж байна уу. Эсвэл уламжлалт газрын тосыг сонирхож байх шиг байна уу?
-Ер нь аль аль нь байна билээ. Ялангуяа сүүлийн үед уламжлалт бус салбарыг сонирхож байгаа гадаадын хөрөнгө оруулагчид нэлээн байна. Тухайлбал, саяхан “Эрдэнэс-Тавантолгой” солонгосын нэг компанитай хамтран Тавантолгойн орд дээр очиж хайгуул хийж, нүүрсний метаны хийн нөөцийг тогтоосон. Энэ чиглэлээр хайгуулын ажлаа эхлүүлнэ гэж байгаа.
Түүнчлэн АНУ-ын “Жени Ойл” гэдэг компани шатах занарын чиглэлээр судалгаа хийдэг, тун туршлагатай баг. Тэд энэ чиглэлээр ажиллахаар саналаа ирүүлээд байна. Ойрын үед гэрээ хэлэлцээр хийгдэх байх гэж бодож байна.
-Уламжлалт бус салбарын нөөцийг хэлэх боломж бий юү?
-Тэрийг хараахан иж бүрэн тогтоогоогүй байна.
-Занарын нөөцийг урьдчилсан байдлаар ч болов тогтоосон уу?
-Тэрийг би яг одоо хэлж мэдэхгүй байна.
Өглөөний сонин
М.Уянга
М.Уянга