-Уул уурхайн салбарт га­даа­дын хөрөнгө оруулалт буурс­наас үүдэж энэ салбарт үйл ажил­лагаа явуулдаг 1000 гаруй ком­панийн үйл ажиллагаа зог­сонги байдалтай байна гэсэн мэ­дээлэл байна. Үнэхээр нөх­цөл байдал хүндхэн байна аа даа?

-2013 онд гадаадын хөрөнгө оруу­лалт буурсан тал бий. Хөрөнгө оруу­лалт буурахад олон хүчин зүйлс нөлөөлсөн. Дэлхийн эдийн зас­гийн сул байдал, Евро бүсийн эдийн засгийн хямрал, хөрөнгийн зах зээл дээрх компаниудын үнэл­гээ буурсан нь олон улсад хөрөн­гө оруулагчдыг түгшээж, хү­лээл­тийг бий болгосныг хүн бүр мэдэж байгаа.

Дотоодод бол өмнөх УИХ, Засгийн газраас баталсан Стра­те­гийн ач холбогдол бүхий сал­барт үйл ажиллагаа явуулж бай­гаа аж ахуйн нэгжид гадаадын хө­рөнгө оруулалтыг зохицуулах тухай хууль, Урт нэртэй хууль зэрэг гэнэтийн хуулиуд батлагдаж гадаадын хөрөнгө оруулагчдыг болгоомжлоход хүргэж байсан олон хүчин зүйл байсан.

Гэхдээ саяхан УИХ-аар баталсан Хөрөнгө оруулалтын тухай хууль болон хөрөнгө оруулалтыг дэмжихээр Засгийн газраас авч хэрэгжүүлж бай­гаа арга хэмжээнүүдийн үр дүн эхнээсээ харагдаж эхэлж бай­на гэж үзэж байна. Хөрөн­гө оруу­лагчдын хандлага ч нааш­тай­гаар эргэж эхэлж байна. Үүний жи­шээ энэ онд Оюу Толгойн далд уурхайн санхүүжилтийг тоо­цох­­гүйгээр  манай геологи,уул уур­хайн салбарт 850 тэрбум төг­рөг, газрын тосны салбарт ойрол­цоогоор 1.2 тэрбум төгрөг нийт­дээ хоёр их наяд төгрөгийн хөрөнгө оруу­лалт хийгдэнэ.

Ер нь га­даа­дын хөрөнгө оруулалт 2012-2013 онд буурсан шалтгаан бол ойлгомжтой. Тухайн ашигт малт­малын зах зээл дээрх үнэ буурахаар тэр салбарт хийгдэх хөрөнгө оруу­лалт буурдаг. 2012 оныг 2013 онтой харьцуулахад манай гол нэрийн экспортын хувь 4-40 га­руй хувиар унасан.

Тухайлбал нүүрс­ний үнэ 42.3 ху­виар. Оюу­толгойн анхны хөрөнгө оруу­лалт 2012 оноор дууссан. Оюу­толгой төсөлд 2011, 2013 онд жилд дунджаар хоёр тэрбум гаруй ам.дол­ларын хөрөнгө оруулалт хийг­дэж байсан бол 2013 онд 100 гаруйхан сая ам.доллар болж анх­ны хөрөнгө оруулалт дууссан.

Да­раагийн далд уурхайн хөрөнгө оруулалтын тухайд хөрөнгө оруу­лагч нэг их яарахгүй байгаа. Энэ төслийн бутээн байгуулалт, сан­хүүжилттэй холбоотой бүх эрх хө­рөнгө оруулагчид байгаа. Уул уурхайн яам, Засгийн газар дэмжиж байгаа гэд­гээ хэлсэн байгаа. Хөрөнгө оруу­л­алт буурахад нөлөөлсөн бас нэг том шалтгаан бол. 2012 оны сонгуулийн өмнө баталсан за­рим хууль, сонгуулийн үеэр Засгийн газраас гаргасан шийдвэр.

Өөрөөр хэл­­бэл, эдгээрээс болж хөрөнгө оруу­лалтын эрх зүйн орчин тогт­воргүй гэдэг нэртэй болсон. Шүү­хээс цуцалсан 106 тусгай зөв­­шөөрөл, урт нэртэй хуулийг хэ­рэгжүүлэх асгийн газрын 2012 оны зургадугаар сарын тогтоол. Төр өөрөө тусгай зөв­шөөрөл өгчихөөд хөрөнгө оруу­лалт хийчихээр нь дахиж хууль гаргаж хүчингүй болгож тэд­нийг хохироогоод хохирлыг ба­рагдуулахгуй болохоор хөрөнгө оруу­лагчид итгэнэ гэж үү. Эдгээр эрх зүйн шийдвэрээс болж 700 орчим тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруу­лалт үр дүнгүй зогсч, цаа­шид хийгдэх тэрбум, тэрбум ам.дол­ларын хөрөнгө оруулалт хийг­дэх боломжгүй болсон байх.

-Д.Ганхуяг сайд ч, та ч тэр их л өөдрөг зүйл ярих юм. Гэтэл эдийн засаг хя­марч байгаа талаар байнга л яригд­саар байгаа. Эсвэл танай сал­барт итгэл төрөх үзүүлэлтүүд ха­рагдаад байгаа юм уу?

-Энэ оны эхний улирлын статис­тик мэдээллийг харахад тодорхой эерэг үзүүлэлтүүд гарч байна. 2014 оны эхний улирлын байдлаар га­даадын хөрөнгө оруулалт 540 сая ам.доллар болсон байна. Уул уур­хайн салбарын аж үйлдвэрийн өсөлт 20 гаруй хувиар, экспортын хэм­жээ мөн оныхоос 20 орчим ху­виар нэмэгдсэн байна.

Гадаад ху­дал­дааны алдагдал буурч байгаа нь нийт эдийн засагт эерэг нөлөө үзүүлж эхэлж байна. Манай улсын нийт экспортын 90 орчим хувийг уул уурхайн салбар дангаар бүр­дүүлдэг. Энэ өсөлтөд зэс, түү­хий газрын тосны үйлдвэрлэл, экс­порт нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн. Хэ­дий­гээр манай уул уурхайн сал­барын экспортын голлох түү­хий эдийн үнэ буурсан ч гэсэн нүүрс­ний экспортын биет хэмжээ өмнөх оныхоос өссөн. 

Өнөөдрийн байдлаар зургаан сая орчим тонн нүүрс экспортлоод байна. Энэ онд 31 сая тонн нүүрс экспортлох зорилт тавь­­сан.Үүнийгээ биелүүлэхийн тө­­лөө ажиллаж байна. Төмрийн хүд­­рийн экспортын гол зах зээл бо­­лох өмнөд хөршид энэ түүхий эдийн үнэ 40-50 хувиар унасан нь ком­паниудад дарамт учруулж бай­на. Гэхдээ төмрийн хүдрийн экс­пор­тыг дэмжих чиглэлээр тодор­хой арга хэмжээ авч ажиллаж бай­гаа.

-Гэхдээ л  сонин хэвлэлд та­ны хэлж байгаагийн эсрэг зүйл бичиж байна. Ялангуяа хө­рөн­гө оруулалт буурсан нь уул уур­­хайн салбарын алдаатай бод­логын уршиг гэж дүгнэж  бай­гаа?

-Би санал нийлэхгүй байна. Гэх­­дээ энэ салбарт бүх зүйл 100 хувь болж бүтэж байгаа гэж  бас хэлмээргүй байна. Бид бас олон сорилт, бэрхшээлтэй тул­гарч байгаа, гэсэн ч энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулж буй нийт оролцогч нартайгаа хамт ший­дээд явах болно. Уул уурхайн сал­бар Монгол Улсын эдийн зас­гийн гол хөдөлгөгч хүч.

Энэ сал­барын өсөлт нь ДНБ-ий 7.3 ху­вийн өсөлтийг хангахад чухал үүрэг гүйцэтгэсэн хэвээр  байна. 2012 оны сонгуулийн үр дүнд бай­гуулагдсан УИХ, Засгийн газар нь энэ салбарыг дэмжсэн олон чухал бодлого гаргаж, энэ салбарын үйл ажиллагааг ил тод, нээлттэй, ха­риуцлагатай байх чиглэлээр ажил хийж байгаа.

Шинэчлэлийн Зас­гийн газар, Уул уурхайн яамны зү­гээс энэ салбарт үйл ажиллагаа явуул­даг аж ахуйн нэгжийн үйл ажил­лагааг дэмжихэд бодлогоо чиг­лүүлж ирсэн. Тиймдээ ч өн­гөр­сөн хугацаанд Төрөөс эрдэс баял­­гийн салбарт баримтлах бодлогын баримт бичиг, Алтны ху­далдаанд ил тод байдлыг бүр­дүүлэх зорилгоор Ашигт малт­малын тухай хуульд нэмэлт, өөрч­­лөлт оруулах тухай хууль, бү­­тээн байгуулалтыг дэмжих үүд­­нээс Түгээмэл тархацтай ашигт малт­малын тухай хуулийг УИХ-аар  бат­луулсан. Асуудлыг хамт­даа ший­дээд цаашаа явахын тулд  бид уул уурхайн салбарт үйл ажил­ла­гаа явуулж буй бүх талын тө­лөөл­лүүд­тэй нягт хамтран ажил­лаж байгаа.

-Хөрөнгө оруулагчид ер нь юу хүсч байна.  Төрөөс гаргаж буй хууль тогтоомж, шийдвэр нь тэдний хүлээлтэд нийцэхгүй байгаатай энэ бүхнийг холбож ойл­гож болох уу?

-Хөрөнгө оруулагчид хууль, дү­рэм ийм тийм байна гэхээсээ илүү тодорхой, урт хугацаанд тогт­вортой, ил тод эрхзүйн орчныг  хүсч байгаа. Тэдэнд ойлгомжтой тогтвортой “тоглоомын дүрэм” л хэ­рэгтэй.

-Олон улсын нөлөө бүхий сонин “Financial times”-д Уул уурхайн сайд Д.Ганхуягийг “dickhead” буюу тэнэг толгой гэж доромжиллоо гэсэн мэ­дээлэл гарсан. Салбарын тань сай­дыг дэлхий нийт үнэхээр ингэж үнэлж байгаа хэрэг үү?

-“Financial times” сонинд ийм мэ­дээлэл гараагүй л дээ. Энэ асууд­лаар манай яамны зүгээс “Financial times” сонинд албан ёсоор хандсан. Энэ сонины газ­раас манай яаманд хандаж хувь хүний блог байсан, манай со­нинд ийм зүйл нийтлэгдээгүй гэд­гээ албан ёсоор илэрхийлсэн. Энэ мэдээллийг нийтэлсэн манай улсын зарим сайтууд буруу мэ­дээ­лэл гаргасандаа залруулга хий­сэн. Харин ч Д.Ганхуяг сайд Ка­над улсад болсон Олон улсын хөрөн­гө оруулалтын чуулганы

/PDAC/ үеэр Монгол Улсад хө­рөнгө оруулалт хийх хууль эрх зүйн таатай орчин бүрдэж бай­гаа та­лаар маш дэлгэрэнгүй танил­цуулж, хөрөнгө оруулагчдад эерэг ойлголт төрүүлж чадсан.

-Сайд нарын давхар дээлийг тайлах асуудлыг УИХ-аар хэ­лэлцсэн ч бүдэрсэн. Гэвч за­рим нэг сайд өөрийнхөө хү­сэл­тээр сайдынхаа суудлаас буу­лаа. Сайд нарын давхар дээ­лийг тайлах асуудал хэсэгтээ л намжихгүй нь бололтой. Дав­хар дээлээ нэн яаралтай тай­лах ёстой сайд нарын тоонд Уул уурхайн сайдыг багтаасан бай­на билээ?

-Уул уурхайн салбарыг улс төр­жүүлэхгүй байх ёстой. Үүнд хэв­лэл мэдээллийнхэн та бүхнийг ч ан­хааралтай хандаасай гэж хүсч байна.

-Энэ асуултыг асуусны шалт­гаан нь Д.Ганхуяг сайд дав­хар дээлээ тайлснаар таныг да­раа­гийн Уул уурхайн сайд бо­лох магадлалтай хүмүүсийн жаг­саалтад багтаасан байсантай хол­боотой юм л даа?

-Монгол Улсын уул уурхайн сал­барыг Д.Ганхуяг сайд удир­даж байгаа. Уул уурхайн яам бай­гуулагдсан цагаас хойш Д.Ган­хуяг сайд бид хоёр гар нийлж ажил­лаж  байна. Энэ хугацаанд бод­логын баримт бичиг, салбарын хууль эрхзүйн шинэчлэл гээд олон зүй­лээ тодорхой болгохоор бид хамт­даа нойр хоолгүй ажилласан.

Асууд­лаа  ойлгосон ажлаа мэддэг баг бүрд­сэн. Одоо бол ажиллах л цаг.  Бид­нийг цаг хугацаа хүлээхгүй шүү дээ. Хоосон улстөржилтөөс бид юу ч хожихгүй .Одоо Ашигт малт­малын тухай хуульд өөрчлөлт оруу­лах тухай, Газрын тосны ту­хай хуулийг УИХ баталчихвал, энэ салбарын эрх зүйн орчин эр­гээд урт хугацаанд тогтвортой, ойл­гомжтой, өрсөлдөх чадвартай бол­но. Ер нь хөрөнгө оруулагчдын сонир­хол илт сэргэж байна.

-УИХ-аар Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрч­лөлт оруулах хуулийн төс­лийг хэлэл­цүүлж байна. Гэвч энэ хуу­лийн төсөлтэй холбоо­той санал шүүмж­лэл их байна. Тухайлбал УИХ дээр хэлэлцүүлгийн ша­танд явж буй Стратегийн ач хол­богдол бүхий ордод нэмж хам­руулах долоон ордыг энэ хуульд хамааруулсан асуудал хөн­дөгдөөд байгаа. Ингэснээр Зас­гийн газар өөрийн хувь орол­цоон дээр бусадтай наймаа тохиролцоо хийх боломж нь нээгдэж байна гэсэн зүйлийг  УИХ дахь МАН-ын бүлгийнхэн тавьж байгаа?

-Долоон ордыг стратегийн ор­дод хамааруулах асуудал бол одоо­гийн энэ Ашигт малтмалын ту­хай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруу­лах тухай хуулийн төсөлтэй огт холбоогүйгээр өнгөрсөн онд буюу 2013 оны тавдугаар сарын 31-нд УИХ-д өргөн баригдсан. Уг тө­сөлд  одоогоор хүчинтэй байгаа хуульд зааснаар стратегийн ор­дын шалгуурыг хангасан, мөн ком­пани нь өөрөө хүсэлт гаргасан до­лоон ордыг хамруулахаар тус­гасан байдаг.

Саяхан уг асуудлыг Зас­гийн газар эргүүлэн татсан. Учир нь энэ асуудлыг 2014 оны нэгдүгээр сард батлагдсан Тө­рөөс эрдэс баялгийн салбарт баримт­лах бодлогын баримт бичигтэй уялдуулах шаардлага бий болсон. Эдгээр ордоос газрын ховор эле­ментийн ордуудыг хууль батлагд­тал хүлээж, нэгэнт орон нутаг нь Хөшөөтийн нүүрсний ордын стра­тегийн ордод хамруулья гэсэн са­налаасаа татгалзсан учир энэ са­налынх дагуу шийдвэрлэж, ком­пани нь хамруулах хүсэлтэй бай­гаа Гачуурт зэрэг хоёр ордыг стра­тегийн ордод хамруулах УИХ- ын тогтоолыг төслийг бэлтгэж байна.

Монголын мэдээ