Гарцаа зөв тодорхойлж, хэдэн гайгүй үйлдвэртэй болъё
Эдийн засаг хямарлаа гэж ярихдаа их л олон талаас нь тайлбарлаад байгаа. Гэхдээ ямар ч асуудалд гарах гарц гэж бий. Тэгээд ч доройтсон үед нь чичлэсээр байгаад бүр сөхрүүлчихгүйн тулд одоо гарцаа зөв сонгох нь чухал болоод байна.
Тиймээс эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногтоо багтаан тэрхүү сонгосон гарцаараа гэрэл гэгээ оруулах шангаа татах шаардлагатай. Үүний хамгийн зөв хийгээд тодорхой гарц нь экспортыг дэмжих, импортыг орлох үйлдвэрүүдийг байгуулах юм. Учир нь бид дотоодын үйлдвэрүүдээ хөгжүүлж чадаагүйгээс манай улсын нийт экспортын 97 хувийг түүхий эд, импортын 99 хувийг эцсийн бүтээгдэхүүн эзэлж байна. Түүнчлэн нийт хэрэглээнийхээ 85 хувийг импортоор хангадаг.
Тиймээс гол түүхий эдийн үнэ болон гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт буурахад л дотоод эдийн засаг хүнд байдалд ордог. Үндсэндээ эдийн засгийн дархлаагүй болчихсон гэсэн үг.
Байнга шахам л инфляци өслөө гэх. Гэтэл үүний нийт шалтгааны 55 хувь нь зөвхөн хүнсний бүтээгдэхүүн, хувцас, гутлын үнийн өсөлтөөс бий болсон байдаг. Тодруулбал өнгөрсөн сарын байдлаар инфляцийн түвшин 12.3 хувь байгаа бөгөөд дээрх хоёр бүлгийн барааны үнэ тогтвортой байсан бол өдийд инфляци 5.5 хувьтай байх байжээ гэдэг нь эдийн засагчдын судалгаагаар харагддаг. Ийн инфляцид нөлөөлдөг хүнсний нийт хэрэглээнийхээ 45.8, хувцас, гутлын 60.9 хувийг бид импортоор хангадаг.
Эндээс харахад өнгөрсөн онд валютын ханш өссөн нь хамгийн түрүүнд эдгээр барааны үнийг өсгөж, инфляцийг өдөөсөн хэрэг. Тэгвэл бид эдгээр бүтээгдэхүүнүүдийн дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, импортоос хамааралтай байдлыг бууруулчихвал инфляцийн өсөлтийн шалтгааны 26.4 хувь нь шууд алга болох боломжтой.
Засгийн газар, Монголбанк хамтран 2013 онд “Үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр” хэрэгжүүлсэн бол энэ жил “Экспортыг дэмжиж, импортыг орлуулах бодлого” хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн Чингис болон Самурай бондоос санхүүжүүлэх төслүүдийг шалгаруулж эхэлсэн. Мэдээж санхүүжилтийн хувьд олны анхаарлыг татаад байгаа 1.1 их наяд төгрөг.
Бизнесмэнүүдэд боломж олговол ашиг нь улсад ч хэрэгтэй
Хэрвээ бизнес эрхлэгчдийг төр засгаас дэмжихгүй бол ядаж саад болохгүй байхыг “наминчлан” гуйдаг. Тэгвэл энэ удаа дэмжлэг үзүүлж, санхүүжилт олгосноор экспортыг нэмэгдүүлж, импортыг орлуулах бодлогын үр дүн харагдах болно. Түүнчлэн төгрөг бусад гадаад валюттай харьцах ханшийн тэнцвэрт түвшинг бууруулах, мөн дотоодын бараа үйлчилгээний үнийг үргэлжлүүлэн тогтвортой байлгах, шинэ ажлын байрыг бий болгох, дотоодын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж эдийн засгийн өсөлтийг тогтвортой хангах зэрэг макро эдийн засагт олон эерэг өөрчлөлт гарна.
Энэ бол цаасан дээрх тооцоо гэж шүүмжлэх хүн байж болох ч урьдчилсан тооцооллууд нь “+” гарч эхэлжээ. Хөдөө аж ахуй, уул уурхай, боловсруулах салбаруудад нийтдээ нэг их наяд төгрөгийн санхүүжилт олгосноор зөвхөн үүнтэй холбоотойгоор гурван жилийн хугацаанд нийт 8.3 их наяд төгрөгийн нэмүү өртөг бүтээгдэж, эдийн засгийн өсөлтийг түргэсгэхээр байгаа юм. Энэхүү үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний зарим хэсэг нь экспортоор гарч, нөгөө хэсэг нь импортыг орлон, шууд хэрэглээ рүү шилжинэ. Сүүлийн үеийн статистикаар банкнаас хөдөө аж ахуйн салбарт 227 тэрбум, уул уурхайн салбарт 1.3 их наяд, боловсруулах салбарт 1.1 их наяд төгрөгийн зээл олгоод байгаа юм.
Засгийн газар Хөгжлийн банк болон арилжааны банкуудаар дамжуулан нэг их наяд төгрөгийг зээл хэлбэрээр олгосноор эдгээр салбаруудад олгосон санхүүжилтийн хэмжээ 38 хувиар өсөхөөр байна.
Манай улсад хүнд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй учраас зайлшгүй шаардлагатай хэрэглээгээ импортоос авахаас өөр аргагүй. Харин санхүүжилт олгосноор импорт жил бүр 300 орчим сая ам.доллараар буурч, экспорт 1.5 тэрбум ам.доллараар өсөх бололцоо харагдаж байна.
Ингэснээр өнөөдрийн хоёр тэрбум ам.долларын худалдааны алдагдал үгүй болж, цаашдаа худалдааны ашигтай ажиллах боломжтой. Ийм нөхцөлд валютын нөөц нэмэгдэж, валютын ханш ч буух нь тодорхой.
Мэдээж аливаа үйлдвэрлэлийг дагаад өсөн дэвших хүрээ нь өргөн байх нь гарцаагүй. Өөрөөр хэлбэл дотоодын компаниудад дээрх нэг их наяд төгрөгийн санхүүжилтийг олгосноор үйлдвэрлэлийн хэмжээ огцом тэлж, хөдөлмөрийн эрэлт, улсын дундаж цалингийн түвшин ч өсөх орчин бүрдэх юм. Дээрх гурван салбарт нэг жилийн хугацаанд 20 мянга, ялангуяа боловсруулах салбарт 12 мянган ажлын байр шинээр нэмэгдэнэ. Үүний зэрэгцээ дундаж цалингийн хэмжээ энэ онд 20 хувиар, ирэх жил 15 хувиар өсөх бололцоотой.
Түүнчлэн хамгийн түрүүнд хүнсний болон хувцасны үйлдвэрүүдийг дэмжсэнээр инфляцийг бууруулахад шууд нөлөөлнө. Мөн валютын ханш буурснаар импортын инфляцийн дарамт ч үгүй болно.
Төрөөс санхүүжилт авсан компаниудын үйл ажиллагааны хэрээр ашиг нь нэмэгдэж, улсын төсөвт төвлөрөх татварын орлого ч өсөх боломж бүрэн бий. Тодруулбал аж ахуйн нэгжүүд нэг их наяд төгрөгийн зээлээ гурван жилийн хугацаанд төлөхөөс гадна, 1.2 их наяд төгрөгийн нэмэлт татвар төлөхөөр тооцоологдож байна.
Гадаад худалдааг ашигтай болгох, валютын ханшийн тэнцвэрт түвшинг бууруулах, инфляцийг царцаах, ард иргэдийнхээ орлогыг хамгаалж, амьжиргааг дээшлүүлж, үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага монголчуудын өмнө байгаа.
Өглөөний сонин
Б.Төгөлдөр
Эдийн засаг хямарлаа гэж ярихдаа их л олон талаас нь тайлбарлаад байгаа. Гэхдээ ямар ч асуудалд гарах гарц гэж бий. Тэгээд ч доройтсон үед нь чичлэсээр байгаад бүр сөхрүүлчихгүйн тулд одоо гарцаа зөв сонгох нь чухал болоод байна.
Тиймээс эдийн засгийг эрчимжүүлэх 100 хоногтоо багтаан тэрхүү сонгосон гарцаараа гэрэл гэгээ оруулах шангаа татах шаардлагатай. Үүний хамгийн зөв хийгээд тодорхой гарц нь экспортыг дэмжих, импортыг орлох үйлдвэрүүдийг байгуулах юм. Учир нь бид дотоодын үйлдвэрүүдээ хөгжүүлж чадаагүйгээс манай улсын нийт экспортын 97 хувийг түүхий эд, импортын 99 хувийг эцсийн бүтээгдэхүүн эзэлж байна. Түүнчлэн нийт хэрэглээнийхээ 85 хувийг импортоор хангадаг.
Тиймээс гол түүхий эдийн үнэ болон гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт буурахад л дотоод эдийн засаг хүнд байдалд ордог. Үндсэндээ эдийн засгийн дархлаагүй болчихсон гэсэн үг.
Байнга шахам л инфляци өслөө гэх. Гэтэл үүний нийт шалтгааны 55 хувь нь зөвхөн хүнсний бүтээгдэхүүн, хувцас, гутлын үнийн өсөлтөөс бий болсон байдаг. Тодруулбал өнгөрсөн сарын байдлаар инфляцийн түвшин 12.3 хувь байгаа бөгөөд дээрх хоёр бүлгийн барааны үнэ тогтвортой байсан бол өдийд инфляци 5.5 хувьтай байх байжээ гэдэг нь эдийн засагчдын судалгаагаар харагддаг. Ийн инфляцид нөлөөлдөг хүнсний нийт хэрэглээнийхээ 45.8, хувцас, гутлын 60.9 хувийг бид импортоор хангадаг.
Эндээс харахад өнгөрсөн онд валютын ханш өссөн нь хамгийн түрүүнд эдгээр барааны үнийг өсгөж, инфляцийг өдөөсөн хэрэг. Тэгвэл бид эдгээр бүтээгдэхүүнүүдийн дотоодын үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, импортоос хамааралтай байдлыг бууруулчихвал инфляцийн өсөлтийн шалтгааны 26.4 хувь нь шууд алга болох боломжтой.
Засгийн газар, Монголбанк хамтран 2013 онд “Үнийг тогтворжуулах хөтөлбөр” хэрэгжүүлсэн бол энэ жил “Экспортыг дэмжиж, импортыг орлуулах бодлого” хэрэгжүүлэхээр төлөвлөн Чингис болон Самурай бондоос санхүүжүүлэх төслүүдийг шалгаруулж эхэлсэн. Мэдээж санхүүжилтийн хувьд олны анхаарлыг татаад байгаа 1.1 их наяд төгрөг.
Бизнесмэнүүдэд боломж олговол ашиг нь улсад ч хэрэгтэй
Хэрвээ бизнес эрхлэгчдийг төр засгаас дэмжихгүй бол ядаж саад болохгүй байхыг “наминчлан” гуйдаг. Тэгвэл энэ удаа дэмжлэг үзүүлж, санхүүжилт олгосноор экспортыг нэмэгдүүлж, импортыг орлуулах бодлогын үр дүн харагдах болно. Түүнчлэн төгрөг бусад гадаад валюттай харьцах ханшийн тэнцвэрт түвшинг бууруулах, мөн дотоодын бараа үйлчилгээний үнийг үргэлжлүүлэн тогтвортой байлгах, шинэ ажлын байрыг бий болгох, дотоодын үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж эдийн засгийн өсөлтийг тогтвортой хангах зэрэг макро эдийн засагт олон эерэг өөрчлөлт гарна.
Энэ бол цаасан дээрх тооцоо гэж шүүмжлэх хүн байж болох ч урьдчилсан тооцооллууд нь “+” гарч эхэлжээ. Хөдөө аж ахуй, уул уурхай, боловсруулах салбаруудад нийтдээ нэг их наяд төгрөгийн санхүүжилт олгосноор зөвхөн үүнтэй холбоотойгоор гурван жилийн хугацаанд нийт 8.3 их наяд төгрөгийн нэмүү өртөг бүтээгдэж, эдийн засгийн өсөлтийг түргэсгэхээр байгаа юм. Энэхүү үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүний зарим хэсэг нь экспортоор гарч, нөгөө хэсэг нь импортыг орлон, шууд хэрэглээ рүү шилжинэ. Сүүлийн үеийн статистикаар банкнаас хөдөө аж ахуйн салбарт 227 тэрбум, уул уурхайн салбарт 1.3 их наяд, боловсруулах салбарт 1.1 их наяд төгрөгийн зээл олгоод байгаа юм.
Засгийн газар Хөгжлийн банк болон арилжааны банкуудаар дамжуулан нэг их наяд төгрөгийг зээл хэлбэрээр олгосноор эдгээр салбаруудад олгосон санхүүжилтийн хэмжээ 38 хувиар өсөхөөр байна.
Манай улсад хүнд үйлдвэрлэл хөгжөөгүй учраас зайлшгүй шаардлагатай хэрэглээгээ импортоос авахаас өөр аргагүй. Харин санхүүжилт олгосноор импорт жил бүр 300 орчим сая ам.доллараар буурч, экспорт 1.5 тэрбум ам.доллараар өсөх бололцоо харагдаж байна.
Ингэснээр өнөөдрийн хоёр тэрбум ам.долларын худалдааны алдагдал үгүй болж, цаашдаа худалдааны ашигтай ажиллах боломжтой. Ийм нөхцөлд валютын нөөц нэмэгдэж, валютын ханш ч буух нь тодорхой.
Мэдээж аливаа үйлдвэрлэлийг дагаад өсөн дэвших хүрээ нь өргөн байх нь гарцаагүй. Өөрөөр хэлбэл дотоодын компаниудад дээрх нэг их наяд төгрөгийн санхүүжилтийг олгосноор үйлдвэрлэлийн хэмжээ огцом тэлж, хөдөлмөрийн эрэлт, улсын дундаж цалингийн түвшин ч өсөх орчин бүрдэх юм. Дээрх гурван салбарт нэг жилийн хугацаанд 20 мянга, ялангуяа боловсруулах салбарт 12 мянган ажлын байр шинээр нэмэгдэнэ. Үүний зэрэгцээ дундаж цалингийн хэмжээ энэ онд 20 хувиар, ирэх жил 15 хувиар өсөх бололцоотой.
Түүнчлэн хамгийн түрүүнд хүнсний болон хувцасны үйлдвэрүүдийг дэмжсэнээр инфляцийг бууруулахад шууд нөлөөлнө. Мөн валютын ханш буурснаар импортын инфляцийн дарамт ч үгүй болно.
Төрөөс санхүүжилт авсан компаниудын үйл ажиллагааны хэрээр ашиг нь нэмэгдэж, улсын төсөвт төвлөрөх татварын орлого ч өсөх боломж бүрэн бий. Тодруулбал аж ахуйн нэгжүүд нэг их наяд төгрөгийн зээлээ гурван жилийн хугацаанд төлөхөөс гадна, 1.2 их наяд төгрөгийн нэмэлт татвар төлөхөөр тооцоологдож байна.
Гадаад худалдааг ашигтай болгох, валютын ханшийн тэнцвэрт түвшинг бууруулах, инфляцийг царцаах, ард иргэдийнхээ орлогыг хамгаалж, амьжиргааг дээшлүүлж, үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх зайлшгүй шаардлага монголчуудын өмнө байгаа.
Өглөөний сонин
Б.Төгөлдөр
Бусдад түгээх
