Бүс нутгийнхаа шаазан эдлэлийн зах зээл дээр борлогдож буй бүтээгдэхүүний 60 хувийг үйлдвэрлэн нийлүүлдэг байсан туе компанид энэ нь маш том хохирол болсон. Шаазан эдлэл амархан хагардаг тул ойролцоох хотуудад л борлуулах нь хамгийн тохиромжтой. Туе компанийн нэгэн үйлчлэгч өөрийнх нь худалдаж авдагаас илүү сайн чанартай, хямдхан шаазан эдлэл интернэтээр зардаг болохыг мэджээ. Ингээд л сарын дотор туе компанийн үйлчүүлэгчид нь өөр газраас бараагаа авдаг болсон байна. Интернат худалдаа бий болсноос хойш үйлчлүүлэгчидээ алдсан компаниуд цөөнгүй. Техник технологийн хөгжлийг даган бий болсон, орон зайд үл хязгаарлагдах шинэ хэлбэрийн худалдаа нь интернэтийн үүсэл хөгжилтэй нягт холбоотой. Америкийн цэргийн баазуудыг тусгай албатай холбодог дотоод сүлжээнд их, дээд сургууль, эрдэм шинжилгээний төвүүдийг холбосноор анх интернэт бий болсон түүхтэй. Өнөөдөр интернэт нь маш хурдтай хөгжиж байна. Үүний нэг жишээ гэвэл 2004 оны байдлаар дэлхийд 934 сая хүн хэрэглэж байгааг дурдахад хангалттай. 2007 он гэхэд энэ үзүүлэлт 1,35 тэрбумд хүрнэ гэсэн урьдчилсан тооцоог мэргэжилтнүүд гаргажээ. Харин интернэт худалдааг анх хэн хийсэн тухай янз бүрээр ярьдаг. www.amazon.com хаягаар ном борлуулж эхэлснээр энэ шинэ хэлбэрийн худалдаа гараагаа эхэлсэн хэмээн зарим нь ярьдаг боловч үүнийг үгүйсгэдэг хүмүүс ч цөөнгүй. Шинэ хэлбэрийн худалдааны нэгэн онцлог нь орон зайны хязгаарлал гэсэн ойлголтыг үгүй болгосноор үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд шударга өрсөлдөх боломж нээсэн явдал юм. Бараагаа хаана үйлдвэрлэх, яаж зарах тухай бодож толгойгоо хашилгах хэрэггүй болсон. Интернэт дэлгүүрийн арилжаа 24 цагийн турш явагдана. Түүпэр ч зогеохгүй та гэрээсээ гарахгүй компьютерийнхээ өмнө сууж байгаад л бараагаа борлуулна. Бизнес эрхэлдэг аль ч орны ямар ч компани дэлхийн зах зээл дээр арилжаагаа хийх бүрэн боломжтой нь маш том давуу тал нь. Та хаана ч байсан аль орноос хамаагуй таалагдсан бараагаа авч болно. Сүлжээгээр хийгдэж буй худалдаанд худалдан авагч нь хэн байх нь чухал биш.
Эрнст энд Янг фирмээс гаргасан судалгаагаар 1999 онд зөвхөн Европт 8,9 сая хүн интернэтэд орж хэрэгтэй зүйлээ худалдаж авдаг байсан гэнэ. Тэгвэл интернэтээр ямар бараа хамгийн сайн борлогддог болохыг сонирхуулъя.
Энэ хэлбэрийн худалдаа сүүлийг жилүүдэд маш хурдацтай хөгжих явцдаа багагүй бэрхшээлтэй тудгарсан гэдгийг дурдах нь зүйтэй байх. Интернэтэд вэб хуудастай болж бүтээгдэхүүнээ борлуулах болсон компаниуд хамгийн түрүүнд өөрийн гэсэн хаягтай буюу домэйн нэртэй (жишээ нь www.amazon.com гэдэг нь домэйн нэр) болох нь хамгийн анхны алхам болно. Мэн хүмүүсийн сайн мэдэх домэйн нэр худалдаж аваад түүгээрээ бараагаа борлуулбал богино хугацаанд аль болох олон хүнд хүрнэ гэсэн үг. Ийм нэр худалдаж авна гэдэг нь нэг ёсондоо лиценз буюу зөвшөөрөл авч байгаатай адил юм. Хүн болгонд хүрэхийн тулд домэйн нэр нь маш энгийн, хялбар байх илүү тохиромжтой. Жишээ нь www.yahoo.com, www.hotmail.com зэрэг нэр буюу хаягуудыг интернэт хэрэглэгчид бүгд андахгүй. Өөрөөр хэлбэл та хотын төвд хамгийн их хөлтэй газар дэлгүүрээ нээсэнтэй адил. Домэйн нэр маш чухал болохыг батлах нэгэн баримт дурдъя.
Жишээ нь доор домэйн нэрүүд
www.business.com -7.5 сая
www.AsseenOnTү.com -5.1сая
www.AltaҮista.com -3.3 сая
www.Wine.com -2.9 сая
www.Autos.com -2.2 сая
доллараар туc бүр зарагдсан байна.
Интернэт худалдаа эрхлэгчдийн өмнө тулгарсан бас нэгэн асуудал бол бараа хүргэлт. Захиалсан барааг нь хүргэх үйлчилгээ дагнан эрхэлдэг компани зарим газар огт байхгүй, байсан ч хуруу дарам цөөхөн гэнэ. Түүнээс гадна бараагаа борлуулсны дараах үйлчилгээг явуулахад бэрхшээлтэй. Жишээ нь ямар нэгэн шалтгааны улмаас худалдаж авсан зүйлээ буцаах болоход нэлээд хүндрэлтэй байдаг. Хилийн чанадаас захиалсан барааг хүргэхэд гааль болон татвартай холбоотой асуудал гарч ирдэг байна. Тиймээс тодорхой орон руу чиглэсэн интернэт худалдаа эрхлэгчид хууль дүрмийг сайтар судлах хэрэгтэй юм байна.

Монголд интернэт худалдаа хөгжиж байна уу
Одоогоос хэдхэн жилийн өмнөөс Монголд анх Интернэт худалдаа бий болжээ. Өнөөдрийг хүртэл бизнесээ маш амжилттай явуулж байгаа веб сайтууд гэвэл www.rose.mn, www.cards.mn юм.
Хамгийн сонирхолтой нь www.rose.mn, вэб хуудсыг Датаком компани анх нээчихээд хоёр оюутанд егсөн бөгөөд тэд одоо болтол үйлчилгээгээ маш амжилттаи явуулж байгаа гэнэ. Интернэт худалдааны хөгжил нь банк, шуудангийн хүргэлт, хүмүүсийн энэ салбарын мэдлэг гээд маш олон зүйлтэй нягт холбоотой байдаг. Тиймээс манайд төдийлөн хурдацтай хөгжиж байгаа гэж хэлж хараахан болохгүй болов уу. Ер нь энэ салбар Монголд хэрхэн хөгжиж байгаа талаар Вэб Экспресс тевийн захирал М.Баясгалангаас зарим зүплийг тодруулсан юм.

-Мэргэжлийн хүний хувьд Монголд интернэт хэрэглээ ямар түвшинд байна гэж үзэж
байна?
-Мэдээллийн технологийн үндэсний парк байгуулагдсанаар энэ салбарын хөгжилд маш том түлхэц болсон. Учир нь энэ чиглэлийн байгууплага нэг дор цугларч , тэдэнд тусгай хөнгөлөлт үзүүлэх боллоо. Тиймээс энэ салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудын тоо нэмэгдсэн. Энэ нь эдгээр компаниуд төдийгүй хэрэглэгчдэд маш том дэмжлэг юм. Хэрэглэгчид эдгээр компаниудын үйл ажиллагааг хооронд харьцуулж сонголт хийх боломж бий болж байгаа хэрэг шүү дээ. Ер нь бол Монголын том байгууллагууд бүгд вэб хуудастай болчихсон байгаа. Одоогийн байдлаар манайд 140 мянган хүн интернэт хэрэглэж байна гэсэн дүн бий. Тэгвэл 2001 онд 30 мянга гаруй хүн л хэрэглэдэг байсан. Уг салбар хурдан хөгжиж байгаагийн нэг илрэл энэ юм.
-Интернэт худалдаа аль зэрэг хөгжиж байна?
– Тиим ч сайн биш. Гэхдээ интернэт худалдаа эрхэлдэг хэдэн вэб хуудас байдаг. Жишээ нь www.rose.mn байна. Одоогоос 2,5 жилийн өмнө анх нээсэн. Хоёр оюутан залуу ажиллуулж эхэлсэн бөгеөд цэцэг л худалддаг байсан. Амьжиргааг залгуулах гэж л тэд ажиллуулж байсан бол одоо бэлэг дурсгал, үнэт эдлэл зардаг болж тодорхой хэмжээний орлого олдог болсон. Интернэт худалдаа нь дэлхийн хөгжлийг дагаад манайд ч гарцаагүй хөгжих салбар. Гэхдээ мэдээжийн хэрэг үүнд хугацаа шаардлагатай.
-Энэ салбарын хөгжил удаашралтай байгаа нь юутай холбоотой вэ?
-Хэд хэдэн шалтгаан, хүчин зүйл бий.
Нэгдүгээрт, төлбөр тооцооны систем , хүргэлтийн асуудал байна. Банкны картаар үйлчлүүлдэг хүний тоо нэмэгдэж байгаа боловч төлбөр хийх систем нь боловсронгуй болж чадаагүй зөвхөн цалин тавих зэрэг зарим нэгэн үйлчилгээ хийхээс хэтэрдэггүй. Олон улсын төлбөрийн хэрэгсэлүүд болох Маster, Үisa зэрэг картаар төлбөрөө хийж болох боловч шимтгэл нь өндэр байдаг. Энэ нь үйлчлүүлэгчдэд дарамт болдог. Өргэн хэрэглээний барааг авахад илүү их шитмгэл төлдөг бөгөөд жишээ нь МИАТ-ээс тасалбар авахад л тохиромжтой байдаг. Хоёрдугаарт, Улаанбаатар хотод стандартчлагдсан хаягийн систем байхгүй. Өөрөөр хэлбэл захиалсан барааг хүргэхэд нэлээд бэрхшээлтэй тулгардаг.
-Тэгвэл манайд хэрэглэж буй технологиуд ямар түвшинд байна вэ?
-Ер нь бол боломжийн. Энэ салбарт ажиллаж буй хүмүүс өндэр хөгжилтэй орнуудад хэрэглэж буй программыг бичих чадвартай. Технологийн хувьд гологдохгүй. Мэн үйлчлүүлэгчийн зүгээс итгэл үнэмшил их чухал. Жишээ нь манайх орон сууцны байрны төлбөрийн нэгдсэн сүлжээг үүсгэсэн. Хүмүүс сарынхаа байрны төлбөрийг интернэтээр ороод хэдэн төгрөг гарсаныг мэдэж улмаар төлбөрөө төлөх боломжтой болсон. Энэ нь хэрэглэгч, үйлчүүлэгч хоёрын ажлыг нэлээд хөнгөлж өгсөн. Гэтэл манайхан дассан сэтгэлгээнээсээ салж чадахгүй, үүсгэсэн мэдээллийн санг аль аль талаасаа ашиглаж чадахгүй байна. Энэ салбарын хөгжилд иймэрхүү зүйлүүд нэлээд тушаа болж байгаа гэдгийг хэлэх нь зүйтэй.
-Танай төв энэ салбарыг хөгжүүлэхэд юу хийж байна вэ?
-Манайх бол хэрэглэгчиддээ вэбийн талаар мэдээлэл өгөх, өөрийн гэсэн вэб хуудастай болоход тусалдаг. Өөрийн гэсэн хамгийн энгийн вэбтэй болж, ер нь интернэтийн орон зайд ороход бид тусалж зөвлөгөө өгдөг. Ингэснээр энэ талаар мэдлэгтэй болж хүмүүс бизнесийнхээ үйл ажиллагаанд ашиглах юм. Интернэтээр худалдаа хйиж, Интернэт дэлгүүртэй болж үйл ажиллагаагаа өргөжүүлэх боломж нээж өгч байна.

(өдрийн сонин 2004.10.19 258)