Интернэтээр дамжуулан түншээ олох, мэн үйлчлүүлэгчдийнхээ санал хүсэлтийг сонсч өөрийн бүтээгдэхүүний чанар чансааг сайжруулна. Дэлхийн банкнаас хэрэгжүүлж буй хэд хэдэн төслийн хүрээнд Танзанийн бизнесмэнүүд мэдээлэл солилцох боломжоор хангагджээ. Харин Армян улс гоо сайхны болон гоёл чимэглэлийн үйлдвэрлэлийн салбараа илүү хөгжүүлжээ. Мэн төрөөс нь мэдээллийн технологийн салбарт тусгай хөтөлбөр хэрэгжүүлсэн нь Армянд мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэхэд ихээхэн ач тусаа өгсөн гэдэг. Армян нь дөрвөн сая хүн амтай, далайд гарцгүй улс.
Наран улсын загасчид мэдээлэлгүйгээр амьдрах аргагүй. Тэд интернэтээс өдөр тутмын болон цаг агаарын мэдээ сонсч, улмаар загасны үйлдвэрлэл болон хэрэг-лэгчдтэйгээ байнга харилцаж ашиг орлогоо нэмэгдүүлдэг. Мэн бусад орны загасчидтай мэдлэг, туршлагаа солилцоно. Харин Монголын говь, талд амьдардаг малчид ямар мэдээлэл хүртэж байна вэ?
Араажав тэдний мэдээлэл сонсох амин чухал ганц технологи. Энэ нь эвдэрвэл улс орны болон дэлхий ертөнцийн мэдээллээс тасарч шинэ зууны малчид хуучин хуүгийн амьдралаарзамнажэхэлнэ. Та мэдээллээс тасарсан гэрэлт ертөнцийг төсөөлөөд үз дээ.
Манай баруун аймгуудад лаа, дэнлүү үнэд орж байхад бусад орны ард түмэн мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн тухай ярьж сууна. Ялгаа байгаа биз.
Мэдлэгт суурилсан эдийн засаг гэж юу вэ?
Хамгийн оновчтой ерөнхий тодорхойлолт бол эдийн засаг, нийгмийн хөгжилд мэдлэгийг дүнтэй хэрэглэх зорилгоор мэдээллийг бий болгож, түүнийг тухайн нөхцөл байдалд тохируулан ашиглаж буй эдийн засгийг хэлэх аж. Харин Дэлхийн банкны институтын
мэргэжилтэн Роберт Вайт Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг дан ганц мэдээллийн технологитой холбон ойлгож болохгүй. Бүх л салбарт хамааралтай гэлээ.
Ийм эдийн засгийг хөгжүүлэхгүй тохиолдолд улс орнуудын хөгжлийн хурдаас хол хоцрох гэнэ. Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг бий болгоход Монгол Улсад тулгарч буй сорилтууд, харьцуулсан судалгаа сэдэвт илтгэлийг Чингис зочид буудалд болсон семинарын үеэр Дэлхийн банкны мэргэжилтэн Роберт Вайт тавьсан юм.
-Роберт Вайт, манайд мэдлэгт суурилсан эдийн засаг хэр хөгжиж байна вэ?
-Зарим чиглэлээр эхний суурь тавигдаж байна. Эдийн засгаа либеральчилсан, улс төрийн тогтвортой байдал, хөрөнгө оруулалтын орчин сайн бүрдсэн нь гол үндэс суурь юм. Мэн иргэдийн боловсролын түвшин өндэр байгаа нь их чухал үүрэгтэй. Суурь баазгүй улс орон цөөнгүй байдаг л даа.
-Ийм эдийн засгийн хегжүүлэх тухайд зөвлөгөө өгөөч?
-Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн дөрвөн тулгуур багана бий. Нэгдүгээрт, эдийн засгийн институтын бүтэц, хоёрт, боловсрол, гурав-дугаарт, мэдээллийн дэд бүтэц, дөрөвдүгээрт, шинэчлэл. Зах зээлд дүн шинжилгээ хийхээс эхний алхмын арга хэмжээг авна. Засгийн газраас тэргүүлэх гол салбарт анхаарлаа хандуулж ажиллах ёстой. Тухайлбал, манай улс юугаар баян бэ, экспортын ямар бүтээгдэхүүнээр дэлхийд өрсөлдөх чадвартай вэ зэргийг судалж үзсэний эцэст шийдвэр гаргана. Тухайн сонгосон салбартаа хөрөнгө оруулалтыг дорвитой хийж ажиллах шаардлагатай. Түүнээс буе манай тэргүүлэх чиглэлийн салбарууд гээд хоосон яриад явбал нэмэргүй. Мөн бусад орны туршлагаас эхлээд суралцах ёстой. Дараа нь өөрийн орны нөхцөл байдалд үндэслэн тодорхой бодлого боловеруулах хэрэгтэй.
Монголын макро эдийн засгийн тогтвортой байдал, Засгийн газрын шинийг эрэлхийлэх хүсэл эрмэлзэл, дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд эзлэх гадаад худалдааны хувь хэмжээ өндэр байгаа явдал нь давуу талууд. Мөн шинэ техник технологи нэвтрүүлэх боломж, Хятадын зах зээлтэй ойр, боловсролын түвшин өндөр, хүн амын олонх залуучууд буй нь мэдлэгт суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлэх танай улсын давуу тал.
Харин сул тал нь ДНБ-ний өсөлт бага, оюуны бутээмжийн үнэлгээ доогуур, хөрөнгийн зах зээл хөгжөөгүй, хуулиа ягштал мөрддөггүй, авлигад тавих хяналт маш муу, боловсролын систем хуучирсан, иргэдийн англи хэлний мэдлэг нимгэн, мэдээллийн технологийн
хэрэгелийг ашиглах чадвар муу, монгол хэл дээрх вэб сайт цөөн, хувийн хэвшлийнхэн судалгаа шинжилгээнд мөнгө зарахдаа хойрго байна.
Дэлхий дээр мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн өрсөлдөөн улам ширүүсч байгаа нь Монголд тулгарсан гол хүндрэл. Аюул занал ч гэж хэлж болно. Ийм эдийн засгийг хурдтай хөгжүүлэх талаар Монголын төрөөс дорвитой бодлого явуулахгүй бол дэлхийн

хөгжлөөс хол хоцрох аюултаи. Бусад оронтой харьцуулахад танай орон шинэчлэлийн тал дээр их доогуур байна.
-Тэгвэл ямар боломж байна вэ?
-Хүн ам цөэн, херэнгө оруулалтын орчин саин, мөнгөний уурхайнууд тухайлбал, газар нутгийн байршлын хувьдХятад, БНСУ, Тайваньтай ойр байгаа нь том боломж. Боловсон хүчний нөөц гайгүй, мэдээллийн технологийн хэрэгсэл, холбоо, компьютер, интернэтийн ашиглалтыг нэмэгдүулэх замаар макро эдийн засгийн сууриа бэхжүүлэх, өндэр техник технологийг нэвтрүүлэх, судалгаа шинжилгээнд мөнгө зарах, боловсролын салбарыг шинэчлэх, орчин уеийн түвшинд ойртуулах, хувийн хэвшлийг хөгжүүлэхэд дэмжлэг туслалцаа үзүүлэх зэрэг арга хэмжээг авч явуулбал үр дүнд хүрнэ.
-Та Монголд анх удаа ирж байгаа гэл уу. Манай орны талаарх мэдээллийг хаанаас авсан бэ? Судалгаанаас чинь харахад нэлээд сайн мэдээлэлтэй байна гэж бодогдсон?
-Чингисийн өлгий нутагт анх удаа ирж байна. Монголын эдийн засаг, нийгмийн талаарх мэдээллийг авахад хэцүу, хүндрэлтэй байсан. Олон улсын байгууллагууд болон Дэлхийн банкны вэб сайтаас уншсан. Мэн Английн Тагнуулын газрын сайтаас тодорхой мэдээлэл авсан. Тэнд бүх орны тухай мэдээлэл байдаг. Монголын Засгийн газар болон төрийн байгууллагуудын вэб сайтад орсон боловч тодорхой мэдээлэл байдаггүй юм билээ. Үнэнийг хэлэхэд эхлээд Монголыг сайн мэддэггүй байлаа. Би Шотландын гадаадын хөрөнгө оруулалтыг дэмжих байгууллагад ажилладаг байв. Улс орнуудын холбогдох хүмүүст Дэлхийн хүн бүр танай орныг мэддэг байх албагүй. Хамгийн гол нь харилцаж буй байгууллага, түнш, наиз, нөхөдтэигээ саин харилцаатаи байх ёстой гэж зөвлөдөг байлаа. 80 настай ээж маань Монгол гэж улс байдгийг мэдэхгүй. Харин дэлхийн аялал жуулчлалын компаниуд Монголыг мэдэхгүй бол тэр нь маш том аюул гэж ойлгох хэрэгтэй.
Бид ийн ярилцсан юм. Дэлхийн банкны энэ мэргэжилтэнг Монголд урьж мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн чиглэлээр илтгэл тавиулахын тулд холбогдох байгууллагаас багагүй мөнгө төлсөн гэж дуулдсан. Тэр мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн нэгдсэн индексийг ДНБ-ний өсөлт, боловсон хүчний нөөц, тарифын болон тарифын буе хязгаарлалт, хууль эрх зүйн орчин, хуулиа дээдлэх ёс, шинжлэх ухаан технологийн сонин, сэтгүүл хэр байдаг, насанд хүрэгчдийн бичиг үсэгт тайлагдсан байдал, 1000 хүн амд ногдох телефон болон гар утас, компьютер, мэн интернэт аших явдал зэрэг 14 үндсэн үзүулэлтээр тодруулжээ. 121 орны 1995-2002 оны эдийн засгийн үзүүлэлтүүдииг багтааж, 0-10 оноогоор үнэлжээ. 10 балл хамгийн сайн дүн.
2002 онд манай улс 4,23 оноо авчээ. Мэдлэгт суурилсан эдийн засгийн дэлхийн дундаж баллтай(4,82) харьцуулахад арай доогуур байна. 1995 онд 3,12 байж. Казахстан, Киргиз, Тажикстан, Хятадаас дээгүүр байрт давхисан байх юм. Монгол эдийн засгийн бүтэц, боловсролын системээрээ давуу учраас Хятадыг ардаа орхисон гэж Роберт Вайт .тайлбарласан. Харин Зүүн Азийн орнуудтай харьцуулахад их доогуур оноо аж. Япон 8,25, БНСУ 7,74, Малайз5,31 Таиланд 5,5 байна.
(өнөөдөр 2004.10.20 245)