Өөрөөр хэлбэл, бөхийн спорт нь уналт ялзралтынхаа дээд туйлд тулсан байна. Юун олимп, дэлхийн аварга болцгоох манатай.
Олон нийт хийгээд мэргэ-жилтнүүд ам амандаа л мон-голчууд төрөлхийн бөхийн ген, удамтай тул энэ зүгийн спор-тоор дэлхийн дэвжээнд яйлж өгөх боломжтой. Манай тэр энэ нар одоохон алаад өгнө. Ердөө үл ялигхан юм дутаад болдоггүй шүү гээд л гас-лалдах. Ээтэгэв үү, хөөрхий нээрээ яг олимпийн аварга болчих байж шүү хэмээн тэднийг хагас зуун жил эвийлсний эцэст одоо байж байгаа царай нь. Чөлөөт бөхийнхенд гэхэд л 1980-2008 он хүртэлх 28 жилийн дотор олимпийн дэвжээнд эхний гуравт орсон ганц тамирчин алга. Гэтэл тэр олон арван жилийн дотор мянга түмэн бөх төрж, гавьяат тамирчин, дасгалжуулагч болцгоон, зөвхен Монголдоо л зоолж бэлжээд байдаг.
Сүүлдээ үндэсний бөхөөр дагнах нь давамгайлжээ. Үндэсний бөх нь ашигтайгаас гадна тэнд гадаадын бөх барилддаггүй. Улсын цолтой бөхийг хөгшчүүл шүтэж, хүүхнүүд шуурч, үеийнхэн нь жийрхдэг. Хамгийн гол нь (Тувагийн Монгуш ирэхгүй бол) гадны бөхтэй хүч үздэггүй. Ийм учраас дотооддоо үндэсний баатрууд жил бүр наймаас доошгүй төрж түрүү-чээсээ сагаж галзуурч эхэлж байна. Тэд бидэнд л эр бар болохоос хилийн дээс алхвал гөлөг.
Монгол эр хүний чимэг болсон бөхчүүл бүгд ийм биш ч үүнээс өөр хэлэх үг алга. Улс орон аль нэг тал руугаа ганхан туйлшрах нь татарч, хөгжлийн бодит алхам руугаа орж мэдэхээр боллоо. Хаа сайгүй эрүүл уур амьсгалыг ярьцгааж байна.
2008 оны олимп хажуу дахь Бээжинд болох нь. Хөгжөөн дэмжигч, байгаль цагийн зөрүүний тааламжтай нөхцөлд манай бөхчүүд зодоглох байх.
Харин хүлээж цөхөрсөн бөхийн хорхойтнууд тэндээс та нарыг хоосон гуяа ганзага-лаад ирнэ биз гээд одооноос нуүр рүү чинь шидэх өндгөө ялзалж сууна.
Дугуй унадаггүй хятад үгүй шиг барилддаггүй монгол бараг байхгүй. Таван настай хүү ташаалдаж байгаад эвлэгхээн тонгорчихдог.
Европ, Африк зэрэг оронд хүүхдийг зөвхөн золгуулж сургахын тулд өчнөөн цагаа бардаг гэж манай нэг турш-лагатай бөхийн багш ярьж байсан. Хэдийгээр монгол хүн бүр ноцолдохдоо гарамгай ч боломжийн ухаантай зоригтой нь энэ спорт руу очдоггүй юм биш биз. Бөхийн орон зайнд танил тал, нутаг ус зэрэг өчүүхэн эрх ашиг хүчээ авенаас болж өчнөөн болом-жууд алдарсан гэлцэх юм. Хэрэв үнэн бол үзэгч олон бид тэндээс юм дуулахыг горь-доод нэмэргүй. Чөлөөт бөх, бокс зэрэг нь угаасаа яаж ч луйвар хийх боломжоор дүү-рэн спорт. Олимп бүрийн дараа уг спортуудыг хасах яриа оволздог. Манайхан өнгөн дээрээ хэн улсын аварга болсныг нь дараагийн тэм-цээнд явууллаа гэдэг. Яс үнэндээ хэнийг ямар аргаар тодруулдгийг хэн мэдлээ. Мэдэх нэг арга бол хожим зодог тайлж нас намба тогт-сон хойно нь ажиглаж болмоор ч юм шиг.
Энэ мангар бид хоёр яаж барилдаж байсан юм бол гэмээр ажиглалт олон бий шүү. Аль сурлата муутай, аймхай хулчгар хүүхдүүдээ эцэг эх нь ирээдүйд санаа зовнихдоо заал руу чирч аваачдаг. Тэндээс төрмөл аа, зохиомол зоригийн хүмүүжил олж авенаа бурхнаас заяа-мал мэтээр сайрхдаг юм билээ. Д.Оюунболд агсан шиг төрөлхийн тэнгэрлэг хий-морилог хүүхэд яагаад олд-доггүй, бас хайхгүй байна вэ.
Гадаад орны бөхийн дэв-жээний шороо арчдаг тамирчидтай байснаас уран сайхны гимнастик, хөнгөн атлетик, хэл бөмбөгийг тордвол яасан юм. Мэдээж тэндээс медаль авах-гүй ч Монгол гэж ямар сайхан гоё гоолиг улс байдаг юм гэж бодог л дээ, Хөлбөмбөг бол дэлхийн мөнхийн спорт. Хүн төрөлхтний ихэнх нь үүнийг үзэхийн төлөө амьд явдаг цөөн нийтлэгүүдийн нэг. Ёс-той нөгөө морь хүүхэд хоёр минь бүрэн бүтэн сайхан наадлаа гэж манай хөдөөгийнхөн ярьдаг шиг хэдэд орох нь хамаагүй энэ спортоор хичээллэж байх нь чухал юм. Тухайлбал, Монгол Малдивийг яллаа гэхэд О.Пүрэвбаатарын дэлхийн Мөнгө авенаас илүү л цуурайтдаг байхгүй юу? Бид чинь бас нэг ийм орчин үеийн хүнэрхүү алхамыг спортоос эхлээд хийж эхэлмээр.
Харин чөлөөт бөхийн спортын хувьд зөвхөн олимпийн аварга л болохгүй юм бол зодог тайлсан нь дээр биз дээ!?
(өдрийн сонин 2004.11.12 279)