Гэхдээ энэ хэллэг насанд хүрсэгсэд буюу өөрөө өөрийгөө хувцаслах санхүүгийн эх үүсвэртэй хүнд илүү хамааралтай. Яагаад ингэж ярих болов гэхээр өмссөн зүүснээсээ болоод хүүхдүүд хэн нэгэнд ингэж адлагдах ёсгүй билээ. Өнөөдөр манай арван жилийн сургуулийн дунд, ахлах ангийнхан дүрэмт хувцас өмсдөггүй. Хэдий хуулинд дүрэмт хувцас өмсөх ёстой хэмээн заасан байдаг ч энэ нь ажил хэрэг бололгүй өдийг хүрчээ. Харин багш нар нь дүрэмт хувцасны оронд цагаан цамц өмсөхийг шаарддаг байна. Үнэндээ цагаан өнгөтэй л бол хэн ямар ч хувцсаа өмсч болно. Илүү дутуу хувцас худалдан авахгүй амар юм гэх хүмүүс байх биз. Гэтэл энэ бүхэн ямар үр дагавар дагуулдаг вэ?
Япон, Солонгос, Хятад зэрэг хөгжпөөрөө Азидаа тө-дийгүй дэлхийд дээгүүр тоо-цогдох орнууд яагаад сургуулийн хүүхдүүддээ ижилхэн загварын дүрэмт хувцас өм-сүүлдэг юм бол. Цагаан цамц авч өгөх чадалгүйдээ л лав биш байх. Хүүдүүд нэг орчинд хичээллэж, адилхан л нэг загварын хувцас өмсөнө. Би үүнээс илүү үнэтэй хувцас өмсч байна, би хамгийн мууг нь өмсдөг гэсэн ойлголт тэ-дэнд хэзээ ч байдаггүй. Харин сурлагаараа л өрсөлдөнө. Өөрөөр хэлбэл, өөрөөсөө хамааралгүй зүйлсээс болж хүүхдүүд тэнд адлагддаггүй.
Манайхан Япон, Солонгос шиг баян цатгалан улс биш. Нийт өрхийн нэлээдгүй хувийг ядуу гэсэн тодотгол дагал-даиа. Харин тэд бүгд хүү-хэдтэй. Хүүхдүүдийнх нь ирээ-дүй өөрсөд шиг нь биш байг гэсэндээ сургууль бараадуул-на. Боломжоороо л хичээлийн хэрэгсэл, хувцас хунарыг нь баптгэж ӨГдЪг ч Вүгд хамгийн үнэтэй, чанартайг нь авч чадахгүй шүү дээ. Хуучин хувцсыг нь угаагаад өмсүүлэх ч уе тохиолдоно. Харин хүух-дууд бусадтайгаа өөрийгөө харьцуулах нь гарцаагүй. Илүү бол онгирно, дутуу бол гутна. Бусад нь шоолно. Хэн шоо-луулахыгхүсэх билээ. Бас хэн бусдаас дутуу хувцас өмсөхийг хүсэх билээ. Ингээд л нөгөө эрдэм номын төлөө өрсөлдөх хүүхдүүд маань огт өөр сэт-гэхгүйтэй болоод ирнэ. Үүнээс үүдэн зарим нэгнээ өмсөж зүүснээр нь шоолох, гадуурхах үзэгдэл нэгэнт бий болчихоод байгаа нь нууц биш. Энэ бол арьсны өнгөөр ялгаварлахтай
ижил.
Дүрэмт хувцасны тухайд ярихаар зарим хүмүүс Тиим үнэтэй хувцас авч өгөх мөнгө байхгүй гэдэг. Тэгвэл тендерт шалгарсан компаниуд нэг хос-лолыг 10-20 мянган төгрөгөөр худалддаг шүү дээ. Цагаан цаас шиг хүүхдийн сэтгэхүйд нь Чи муу. Тиим учраас ядуу байгаа гэсэн ойлголтыг бий болгочихоод Саин хүн бол, Монголын ирээдүй та нар шүү гэж хэлэх эрх томчуудад байхгүй билээ.
Манайд хууль хэрэгждэг-гүйн нэг тодорхой жишээ нь ерөнхий боловсролын сургуулийн хүүхдүүдийн дүрэмт хувцасны асуудал. Ахлах ан-гийн дүрэмт хувцасны тендерт шалгарсан компаниуд хүртэл одоо толгойгоо гашилгаж байгаа бололтой. Яагаад гэхээр тендерт шалгарсан загваруудаар хувцас хийхээр баахан даавуу материал авчихсан ч хэрэг дээрээ цөөн хэдэн сургуулиас өөр захиалагч бай-сангүй. Ингээд л бас нэгэн гацаа үүсээд байгаа аж. Амьдралд мөрдөхгүй, ажил хэрэг болгохгүй бол хуулиар ч яахсан билээ. Мэн хуулийг хэрэгжүүлдэггүй сургуулийн удирд-лага, багш нар ч үүнийг бо-долцож үзэх нь зүйн хэрэг юм.
(өдрийн сонин 2004.11.19 286)