-Эх орон-Ардчилал эвсэл яагаад тарсан талаар Та өнөөдрийг хүртэл тайлбар хийсэнгүй. Эвслийг тараахгүй авч үлдэх боломж үнэхээр байсангүй юу?
-Бараг үгүй болов уу гэж бодож байна. Эвсэл байгуулахын гол зорилго нь сонгуульд амжилт үзүүлэх явдал байлаа. Эх орон-Ардчилал эвсэлд багтсан намууд энэ зорилгодоо хүрсэн. Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрөө баталснаас хойш эвсэл тод харагдах боломжгүй болсон. Эвслийн мөрийн хөтөлбөр Засгийн газрын хөтөлбөрт сууж өгөөгүй нь олон хүнийг сэтгэл дундуур үлдэхэд хүргэсэн. Энэ мэтийн олон хүчин зүйл эвсэл тарах шалтгаан болж тараахын төлөө саналаа өгөхөд хүмүүсийг түлхсэн.
-Эвслийг Эрдэнэбат, Энхсайхан хоёр гарын үсэг зураад тараачихсан мэт ойлголт байдаг?
-Бид хоёр хоёулхнаа гарын үсэг зураад л эвслийг татан буулгачихаж болдог юм биш шүү дээ. Анх хоёулхнаа гарын үсэг зураад байгуулчихсан ч юм биш.
-Эвслийг ялалтад хүргэсэн хүн нь та. Гэтэл Засгийн газар байгуулагдаж, албан тушаал хуваарилах үед хоосон хоцорсон. Үүнээс болж эвслийг тараасан гэсэн яриа бас бий. АН-д ялалт авчирчихаад дэд сайд ч үгүй үлдэж байхдаа юу бодож байсныг тань сонирхож болох уу?
-АН өмнөх УИХ-д хоёрхон суудалтай байсан. 2004 онд сонгуульд нийт дүнгээрээ 34 суудал авлаа. Энэ бол харьцангуй ялалт л даа. Гэхдээ УИХ-д олонх болж чадаагүй нь үнэн. Ялалтад хүргэсэн улсууд заавал Засгийн газар байгуулна гэсэн дүрэм үгүй.
Ард түмний сонголт МАХН-тай хамтарч Засгийн газраа байгуулахад хүргэсэн. Мэдээж МАХН-тай хамтарч байгаа тохиолдолд Энхбаяр надад юу гэж бололцоо олгох вэ дээ. Тийм тохиолдолд би өөрөө албан тушаалд хүрэх нь чухал биш, намаа төрийн бодлогын төвшинд аваачих чухал байсан. Намынхаа зорилгыг биелүүлэх боломжийг олж авах нь илүү чухал.
-Эвсэл задарснаар АН-ын байдал тун эвгүй тийшээ хандлаа?
-АН-ын байдал ойлгомжгүй, эвгүй байгаагийн гол үндэслэл нь Засгийн газар хэн дээр тулах вэ гэсэн асуулт. АН дээр тулж болно. Гэтэл нэг хэсэг хүмүүс маань МАХН-ын нөлөөнд автсаны улмаас намаа эвгүй байдалд оруулчихаад байна.
Хамтарч ажиллая гэж Засгийн газар байгуулсан болохоос дагаар орж ажиллая гээгүй шүү дээ. Эвсэл байхгүй болоход яагаад МАХН, АН-тай хамтран ажиллаж болохгүй гэж? 36 гишүүнтэй МАХН УИХ-д хамгийн олон суудалтай АН-тай хамтарч ажиллах нь зүй ёсны асуудал. Ард түмэн ч ийм л сонголт хийсэн. Түүнээс биш бие биедээ гүйж оч, өвөртөө ор гэсэн захиалга өгөөгүй.
-Дагаар оролгүйгээр хамтран ажиллах боломж бий гэж үү?
-Бүрэн оролцоотой. Одоо ч УИХ-ын хуулиар АН бүлэг байгуулах эрхтэй. Үүнд УИХ-ын дарга л саад учруулж байна.
-Үүний цаана ямар ашиг сонирхол УИХ-ын даргад байдаг юм бол?
-АН-ыг ямар ч үнээр хамаагүй задлан бутаргах сонирхолдоо зарим хүмүүс хэт автаж байна.
-Зарим хүмүүс гэдгээ тодруулахгүй юу?
-Энхбаяр тэргүүтэй МАХН-ын хүмүүс. МАХН-ыг би нийтээр нь буруутгахыг хүсэхгүй байгаа. Улс орон сайн төртэй байя гэвэл хүчтэй, биеэ хянадаг, хоорондоо өрсөлдөх чадвартай намуудтай байх хэрэгтэй. Нэг намын нөлөөнд хэт автаж, бусад намууд нь даган баясагчийн үүрэг гүйцэтгээд эхэлбэл төр сул дорой, харийн нөлөөнд автах нь амархан байх болно. Болж байгаа бүх үйл явдалд АН-ын дагаар орсон хүмүүс буруутай боловч МАХН-ын бодлогыг барьж байгаа хүмүүс бас буруутай. Үүний ард бүхэлдээ ард түмний, улс орны эрх ашиг хохирч байна.
-Та МАХН-ын зарим хүмүүс буруутай гэж хэлж байна. Гэтэл тэд АН-ын төлөө, хүчтэй өрсөлдөгчтэй байхын төлөө хэзээ ч сэтгэлээ чилээхгүй шүү дээ.
-Мэдээж, АН-ын өмнө МАХН буруудахгүй, харин төрийн өмнө буруудна. Хийсэн үйлдэл нь төрийг намын дор оруулж байгаа байхгүй юу.
-Дагаар оруулсных нь төлөө МАХН-ыг буруутгах амархан. Дагаар орсных нь төлөө Алтан гадас-ынхны талаар та юу хэлэх вэ?
-Дотроо олон шалтгаантай. Гол шалтгаан нь ерөнхийдөө тэд үзэл баримтлалаар ойрхон социалист үзэлтнүүд л дээ. Нэг том хүний хэлсэн үг байдаг юм. Социалистууд төрийн эрхийг авах хүртлээ дандаа ардчилсан байдаг. Тэд өнгөн дээрээ ард түмний төлөө санаа зовдог хэрнээ хийдэг алхам нь харгис, буруу байдаг гэж.
-Тэгвэл ардчилсан үзэл баримтлалтай танай намд социалист чиглэлийн Алтан гадас багтаад байх шаардлага байгаа юм уу?
-Нам үзэл баримтлалын хувьд төлөвшихөд урт хугацаа хэрэгтэй. Төлөвшлийн явцад үүсэж буй бэрхшээл л дээ. Түүнийг том өндөрлөгөөс харвал цаг зуурын л бэрхшээл. Тэр бэрхшээлд бид өртөж буй учраас хэцүү санагдаж байгаа юм. Монголд эрх чөлөөний төлөө либерал үзэл хамгийн их амьдрах чадвартай, ирээдүйтэй. Яагаад бэрхшээл учраад байна гэхээр өнгөрсөн түүхээсээ харсан ч бид эрх чөлөө дээд зэргээр хаагдаж байсан нийгэмд удаан амьдарсан учраас тэндээсээ сугарч гарахад хэцүү байх шиг байна.
-Та гуравдугаар сарын 21-нд зарласан Үндэсний зөвлоөлдөх хорооныхоо хурлыг цуцалсан шийдвэр гаргасан. Яагаад тэр вэ?
-Нэг нам хоёр хуралдаж болохгүй. Нам сууриараа хагарч болохгүй.
-Эв нэгдлийг эрхэмлэсэн гэсэн үг үү?
-Тэгэлгүй яахав. Энэ үйл явдлын золиос болж нам хагарах ёсгүй. Хэрэв ингэсэн бол хоёр тал хуралдаж байгаа хүмүүс бүгд ардчилсан бус комуунист болж хувирах байсан. Яг МАХН шиг. Тэгвэл энэ улс орон хаачих юм ? Хэчнээн хэрүүл уруултай ч дотроо амьд ярьж, зөвлөлдөж, зөрчилдөж, ялж, ялагдаж байгаа л бол ардчилсан нам. Ардчилсан байдлаа АН хадгалж чадвал Монголын ардчилал бас тийм л үлдэх болно.
-Шийдвэрээсээ буцсан таны үйлдлийн ард Гончигдорж намын дарга болж, Энхсайхан Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшихээр ярилцсан харилцан тохиролцоо байсан юм биш үү?
-Ямар ч тийм тохиролцооны асуудал байхгүй. АН нэг суурьтай, нэг хуралтай байя гэдэг дээр л бид тохиролцсон. Бодлогын хувьд саналын зөрүү байж л байгаа. Түүний төлөө л АН байгаа юм биш үү?
-Та энэ сарын 29, 31-нд болох намынхаа Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурал болон чуулганаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчээр гарч чадна гэж бодож байна уу?
-АН-ын гишүүд өөрсдөө итгэл, үнэмшлээрээ шийдэг гэсэн байр суурьтай байгаа. Гишүүдийнхээ сонголтод би итгэж байна. Тэдний итгэл үнэмшлийг хүндэтгэх ёстой.
-Гэтэл таны хүндэтгээд байгаа итгэл үнэмшил нөгөө талдаа хор найруулдаг талбар шүү дээ?
-Гол нэр дэвшүүлэлт Их хурал-Үндэсний чуулган дээр болно. Их хурал бол янз бүрийн алдаж онож, ялж ялагдаж явсан хүмүүсийн цуглуулга. Энэ цуглуулга нь өөрөө манай намын хөрөнгө. Тиймээс би итгэж байгаа юм.
-62-ын бүлэг дундаасаа нэг хүнийг сонгуульд нэр дэвшүүлэхээр тохиролцсон тухай мэдээ байгаа. Ингэсэн тохиолдолд АН-ын тухай, Энхсайхан, Дорлигжав нарыг нэр дэвшүүлэх тухай ярих нь утгагүй болох байх?
-Би намынхаа гишүүдэд итгэж байна. Ямар ч байсан манай намын гишүүд, Их хурлын төлөөлөгчид АН-ын эрх ашгийн үүднээс алтан шийдвэр гаргаж чадна гэдэгт итгэж байна. Намайг нэр дэвшүүлнэ гэдэгт бус, тэдний шийдвэрт итгэж байна.
-Энхсайхан нэр дэвших, үгүй нь сонин биш, Ерөнхийлөгч болох, үгүй нь ч бас сонин биш, үүний цаана АН-ын хувь заяа яригдаж байна?
-Үүнийг АН-ын гишүүн бүр ойлгож байгаа гэж бодож байна.
-Гэтэл Энхсайханыг намаас нь гаргалгүй унагах сонирохол бас байгаа?
-Ийм сонирхорл байгааг ч би мэдэж байна. Тийм учраас л би гишүүддээ итгэж байгаа юм. Аливаа асуудлыг олон толгойгоор шийдэх хэрэгтэй.
-Тэр олон толгойн дунд таны толгой ч бас байгаа?
-Тиймээ. Хэн ч нэр дэвшсэн түүний төлөө бид ажиллах болно. Ялах, ялахгүй нь чухал биш, сонгууль намыг бэхжүүлдэг.
-Танай намын Үндэсний зөвлөлдөх хорооны босго сая төгрөгийн үнэтэй. Гэтэл гишүүддээ сая төгрөгийн босго тавьж байгаа нь намыг мөнгөний сонирхолтой, улс төрийн бус бизнесийн хүрээлэл рүү аваачсан тухай Бат-Үүл хэлсэн байсан?
-Нам өөрийнхөө улс төрийн үйл ажиллагааг явуулахын тулд санхүүжилттэй байх хэрэгтэй. Тэр тусмаа сөрөг хүчний байр сууринд байгаа нам гишүүдээсээ мөнгө босгохгүй бол амжилт олохгүй. Энэ утгаараа гишүүдийн төлдөг сая төгрөг үүргээ сайн гүйцэтгэсэн. Муу тал нь гэвэл улс төрийг цэврээр нь хийдэг хүмүүс удирдах байгууллагаас шахагдсан. Татвараа төлж чадахгүй зарим нь мөнгөтэй нэгэндээ худалдагдсан. Энэчлэн мөнгөний нөлөөнд автсан юм байгаа. Үүнийг засч залруулаад явах хэрэгтэй л дээ.
-УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшсэн АН-ын гишүүн бүр 10 сая төгрөг төлөх шийдвэрийг та гаргасан. Эцэст нь тэр их мөнгийг идэж уусан мэтээр таныг хардах болсон. Тайлангаа гаргасан юм уу?
-Бүхий улс орон даяар, 74 гишүүнээ, сум аймгийн Засаг дарга нараа мөнгөөр угжиж, төрийн мөнгийг сонгуульд ялахын төлөө цацаж байсан МАХН-тай тэмцэхийн тулд АН-д мөнгө хэрэгтэй байсан. Мөнгөтэй болсны хүчинд АН амжилт гаргасан. Эвслийн сонгуулийн мөнгөний тайлан тооцоо нийт 20-иод боть болсон.
Бид тайлангаа тавьсан. Сонгуулийн ерөнхий хорооны хүсэлтээр Мэргэжлийн хяналтын газрын санхүүгийн алба ирж бүрэн шалгалт хийсэн. Би олон байгууллага, сонгууль удирдаж байлаа. Санхүүг яаж мэргэжлийн төвшинд хийх ёстойг мэднэ. Хамт ажилласан нягтлан бодогчоо магтмаар байна. Энэ мөнгө маань улстөрчдийнх, дараа нь элдвийн хэл ам гарна гэдгийг мэдэж байсан. Миний нэр хүндэд сүүдэр хаях зорилгоор энэ талаар ганц хоёр үг дуугарч байгааг ойлгож байна.
-Хэрэв таныг АН-аас олонхийн саналаар гарч чадахгүй бол Эх орон намаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшинэ гэсэн таамаг байгаа.
-Өөр намаас нэр дэвшихгүй.
-Ингэхэд Эх орон намын дарга Эрдэнэбат та хоёрын харилцаа ямар байгаа вэ? Эвсэл задарснаар түнжин муудсан чимээ сонсогдсон.
-Би ажил хэргийн харилцаанд хэнийг ч ялгаварлан гадуурхдаггүй зарчимтай. Эрдэнэбаттай, Гончигдоржтой ч урьдын адил харилцаатай хэвээр байгаа.
-Нам чинь МАХН-д дагаар орж, үндсэндээ нэгдчихээд байна. Ийм тохиолдолд…
-Энэ асуудлыг их хурал дээр л шийдье. Их хурал хүртэлх богино хугацаанд болж байгаа үйл явдлыг зүрхэндээ тулган хүлээж аваад хэрэггүй гэж бодож байна.
-Үндэсний зөвлөлдөх хороо болон Их хурал хуралдуулах шийдвэрээсээ буцаж, ажлын хэсгээ тараасныг тань Энхсайхан дагаар орогсдыг хүлээн зөвшөөрч, тэдний талд үйлчилж эхэлсэн мэтээр нийгэм хүлээж авсан?
-Бодлогын хувьд МАХН-ын бүлэгт АН-ын гишүүд элссэн явдлыг би зөвшөөрөхгүй байгаа. УИХ-д АН-ын бүлэг байгуулагдах ёстой. АН-ын бүлэгтэй МАХН хамтарч ажиллах ёстой. 62-ын бүлэг байгуулагдсан нь УИХ-ыг утгагүй болгож байна. Дагаар орогсдын асуудал манай намын шийдвэр бус, гишүүд хувь хувьдаа өргөдөл бичиж МАХН-ын бүлэгт элссэн. Бид намаа төлөөлж байгаагийн хувьд үүнийг зөвшөөрөхгүй.
-62-ын бүлэг нэгэнт байгуулагдчихлаа. Танай намын нэр бүхий гишүүд МАХН-ын бүлэгт элсчихлээ. Та хэчнээн хүлээн зөвшөөрөхгүй гээд ч хүрд нэгэнт эргээд эхэлчихсэн. Яаж та буцааж эргүүлэх гээв?
-Сонгогчдоо хүндэтгэж л байгаа юм бол МАХН-ын бүлэг, АН-ын бүлэг хамтарч ажиллах ёстой. Тэр гортиг дээр буцаж очих ёстой. Хэзээ нэгэн цаг буцаж очиж л таарна.
-МАХН-ын бүлэгт янз бүрийн ашиг сонирхлоор элссэн танай зарим гишүүн энэ шийдвэрээсээ буцаж байгаа тухай мэдээ бий. Тухайлбал Сономпил гишүүний талаар ингэж бичсэн байсан?
-Цаг нь ирэхээр МАХН-ын бүлгээс гарна гэж байгаа гишүүн зөндөө байгаа. Нэгэнт тэр хүмүүсийн хувийн шийдвэр учраас гарах, эсэхээ өөрсдөө л шийднэ.
-Буцаад ирэхэд нь та нар тосож авах уу?
-Мэдээж, тосож авна. АН учраас л тэднийг хүлээж авна.
-Тэднийг хүлээж авах нь байтугай тарж бутарчихсан байвал яахав?
-Үгүй дээ, АН тэгж амархан тарж бутрахгүй. Үзэл бодлын зөрүүнээс болож маргалдаж байгаа нь үнэн боловч тэр бол тарж бутарч буй хэрэг биш. Энэ бол амьд холбоо, өөрөө өөрийгөө боловсронгуй болгож байдаг амьд тогтолцоо. МАХН шиг үхширмэл зохион байгуулалттай нам бол харин нэг өдөр ихээ амархан хагарч задарч мэднэ.
-Сүүлийн үед улс төрийн хүрээнийхэн Монголын ардчилсан хөгжлийн намын тухай хэлэлцэх боллоо. Улс төрийн намын хууль ч МАХН, АН нэгдэх үйл явцын урьдчилгаа болж гарсан. Шинээр байгуулагдах гэж байгаа Хөгжлийн намын талаар Та юу хэлэх вэ?
-Энхбаяр, Элбэгдорж, Гончигдоржийн төвшинд ийм яриа болж байгааг үгүйсгэхгүй. Тэр бол ердөө л хүсэл. Хэрэгжих үү, үгүй юу гэдэг нь зөвхөн тэр хүмүүсээс биш, бидний үйлдлээс хамаарна. АН, МАХН-ыг бие даасан байлгахын төлөө бид тэмцэнэ. Намууд хүчтэй, хяналттай, өрсөлдөөнтэй байж Монголын төр хүчтэй байх болно. Хяналтгүй төр хариуцлагагүй, сул дорой байх болно.
-Алийн болгон хоёр талцан тэмцэлдэж байхав, нэгдээд хөгжлийн төлөө хамтдаа зүтгэе гэсэн хандлага цухалзах болчихоод байна шүү дээ?
-Тэмцэлдэнэ гэдгийг бие биеэ үгүйсгэх гэдгээр ойлгож болохгүй. Сүмо бөхөөр жишээ авъя. Сайн бөх төрүүлэхийн тулд тэд өрсөлдөж, тэмцэлдэж байна. Тэглээ гээд тэдэнд муу юм болоогүй. Спорт, улстөр, эдийн засаг яг үүнтэй адил. Аливаа өрсөлдөөн юм бүрийг дэгжээнэ, хөгжүүлнэ. Өвөр түрийдээ орчих юм бол юун өрсөлдөөн, шинэ үзэл бодол гарч ирэхээ больж, хүмүүсийн идэвх унана.
-Ингэж ярьж байгаа хэрнээ та Гончигдоржийг намын дарга болгох довжоог ивж, тамгаа хүлээлгэн өгсөн. Үүнийг чинь намуудын нэгдлийг хүлээн зөвшөөрч буй мэтээр АН-ын олон гишүүн ойлгож байгаа?
-Хурлаа нэгтгэх тохиролцоонд л хүрсэн. Өөр тохиролцоо, наймаа байхгүй.
-Гэхдээ таны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших ганц боломж энэ байсан. Эсвэл та хүрдийг буцааж эргүүлэхийн тулд дотор нь өөрөө байх ёстой гэж үзсэн юм уу?
-Өөрийгөө бодсон гэвэл түүн шиг худлаа юм байхгүй. Тэрийг би заавал ойлгуулах гээд тэмцээд байх хэрэггүй.
-Өөрийгөө ойлгуулж, өрөөлийг ойлгож байж хамтран тоглоно шүү дээ. Ганцаарчилсан тоглолт хийсэн нь энэ үү?
-Хоёр тусдаа хуралдана гэдэг бол үндсэндээ хоёр нам бий олох үндсийг тавина. Ингэх нь хэнд хэрэгтэй юм? Тэглээ гээд зовлон дундрахгүй, улам нэмэгдэнэ. Эндээс МАХН л хожно. АН, Монголын ардчилал хохирно. Арай том агуулгаар нь, өргөн хүрээнд асудлыг олж харъя л даа?
-Нэгэнт нэг дээвэр дор багтахгүй байгаа юм чинь АН хоёр салсан ч яадаг юм. Дотроо социалист үзэл бодолтой хүмүүсийг байлгаад яах юм?
-Социалист гэгдэж байгаа хүмүүсээс ангижирсангүй гэж гомдол хэлж байгаа хүн аягүй олон байгаа. АН бол бүхэл бүтэн, амьд организм. Гар шархтай байна гээд тайраад хаячихаж болохгүй.
-Тэгвэл тэр өвчтэй гарнаасаа болоод үхэж ч болох шүү дээ