Магадгүй монголчууд үүсээд буй уг байдлыг хаврын синдром гэдэгт нь чөлөө завгүй бөмбөгдөх тархи угаах мэдээлэл, төрөө дээдлэх, төрийн толгойд байгаа хүмүүсийг хүндэтгэх уламжлалаа дагаад итгэж болох ч мөн л хаврын цагт өрнөөд буй дэлхийн бусад орны хувьсгал хөдөлгөөнийг олон улсын түвшинд хаврын синдром хэмээн үзэхгүй байна. Саяхан болсон Киргизийн хувьсгал намжин, голдрилдоо орж байна. Харин энэ нь ар араасаа цуврах ардчилсан хувьсгалын эхлэл нь бас төгсгөл нь ч биш билээ. Хуучин Зөвлөлтийн их гүрэнд багтан, тэрхүү үлэмж үхрийн бөөрний нэг хэсэг болж байсан орнууд шил шилээ даган хувьсгал хийх болсон нь тохиолдлын зүйл биш юм. Гүржийн Сарнайн хувьсгал, Украины Жүржийн хувьс галын дараа өрнөсөн Киргизийн Алтан зулын хувьсгал ч өөртэйгөө зэрэгцүүлсээр дүү хувьсгалыг даллаж байх шиг. Энэ сарын 25-ны өдөр Белорусы үүсэн бий болсон эсэргүүцлийн жагсаал синдромдоо хөтлөгдөн цугларсан улсуудын хашгираан байгаагүй ажээ. Хэдийгээр Ерөнхийлөгч А.Лукашенко бүх эрх мэдлийг гартаа авсны илрэлээр хэвлэл мэдээллээр үнэнийг мэдээлээгүй ч олон улсын тоймчид хэнхэг хүмүүсийн цугларалт байгаагүйг баталж байна. Ерөнхийлөгчийнхөө хязгааргүй эрх мэдлийг, амьдрал улам бүр доройтож, ажилгүйдэл, ядуурал нэмэгдсээр буйг эсэргүүцэн жагссан тиим хүмүүс дараагийн хувьсгалыг хийгчид хэмээн мэдээллийн томоохон агентлагууд мэдээлэх болжээ. Мэдээж, үндэсний удирдагчаараа нэг хүнийг хязгааргүй тахин шүтсэн тэр нийгмийн жишгээр цуглааныг хүч хэрэглэн тарааж, бас ч үгүй цөөнгүй хүнийг саатуулсан юм байна. Тэдгээр жагсагчид гуравдугаар сарын 25-ны өдрийг сонгон авсан нь тохиолдлын хэрэг биш ажээ. Байнга л нэг орны түрэмгийллээс нөгөө рүү шилжиж явсан Белорусь 1918 оны гуравдугаар сарын 25-нд тусгаар тогтнолоо зарлажээ. Тиймээс ч ЗСБНХУ-аас салан тусгаар тогтносон ч нэг Ерөнхийлөгчийн дарамтад орсон энэ үндэстэн үзэл бодлоо илэрхийлэхдээ чухам эл өдрийг сонгон авсан аж. 1918 онд тусгаар улсаа тунхагласан ч жилийн дараагаас л германчуудын нөлөөлөлд автаж эхэлсэн учраас большевик Оросын харьяанд саналаараа орсон ард түмөн сүүлийн үед жинхэнэ утгаараа эрх чөлөөтэй болохыг эрмэлзэх болсон бололтой. Одоогоор ямар нэгэн өвс ургамал, өнгө зүсийг нэн тэргүүнд тавихгүй байгаа белорусьчууд ирэх сарын 26-нд дараагийн жагсаалаа хийхээр зарлажээ. Энэ өдөр Чернобылийн атомын цахилгаан станц дэлбэрсэн өдөр учраас тэдийн сонгон товлосон аж. Өдгөөгийн олон хүнийг нийлж тэмцэхэд хүргэсэн Ерөнхийлөгч Александр Лукашенко бол 1994 онд Ерөнхийлөгчийн сэнтийд заларсан билээ. 1996 онд болсон Бүх нийтийн санал асуулгаар эрх мэдлээ хоёр жил сунгуулж, улмаар дараагийн таван жилд ч Ерөн хийлөгч байх сонгуульд ялсан. 1991 онд тусгаарлан гарсан ч эдийн засгийн талаар ямар ч чадамж үгүй байсан энэ улс удтал Оростой зууралдсан харилцаанд нь А.Лукашенко ихээхэн үүрэг тэй байсан гэдэг. 2001 он хүртэл түүний эсрэг сөрсөн, үгийг нь эсэргүүцсэн хүмүүс гаралгүй яах вэ. Гэвч тэдэнд ямар нэгэн ял тохоон шорон руу, бас зарим нь ор сураггүй алга болж байсан гэдэг. Тиймээс ч барууны ажиглагчид түүнийг Европын сүүлчийн дарангуйлагч хэмээн шүүмжилж байсан биз ээ. 2004 оны аравдугаар сард болсон бүх нийтийн санал асуулгаар тэр дахин хоёр жил Ерөнхийлөгч байхаар болж чадсаныг барууныхан шууд л шударга бус хэмээн онцолсон. Гэвч ард түмөн нь дуугардаггүй, бас эсэргүүцэж байгаа эсэх нь мэдэгддэггүй байсан болохоор яах ч билээ. Харин 25-ны өдрийн эсэргүүцлийн жагсаал их хувьсгалыг хийлгэх ан цавыг гаргаж өгчээ. Хувьсгалыг ард түмөн нь өөрсдөө хийх бас гаднаас хийлгэхийг урьдчилан хэлэхийн аргагүй. Зарим хүмүүсийн тайлбарлаж байгаагаар хуучны Оросын харьяаны улсуудад дараалан гарах болсон эл хувьсгалыг цагтаа Оростой энэ тэнцүүгээрээ мөчөөрхөн явсан америкчууд санхүүжүүлж байгаа ч гэх юм билээ. Гэвч хэн ч, хичнээн ч санхүүжүүлээд ард түмөн нь өөрсдөө нийгэм нь болохгүй байна гэдгийг мэдрэхгүй бол ямар ч хувьсгал гарахгүй. Түүнтэй адил ЗСБНХУ-ын хуучин бүгд найрамдах улсууд өөрсдөө дотроо болохгүй байгаагаас л ийн хувьсгалын дэлбэрэлт болж байна. Магадгүй Белорусьт их дэлбэрэлтийн өмнөх дуншилт болж буй энэ үед зэргэлдээ оронд нь пис хийтэл хувьсгал гарахыг үгүйсгэхийн аргагүй. Хувьсгалыг суулгаад хөдөлсөн галт тэрэгний дараагийн зогсоол Белорусь эсвэл Казахстан, Туркменстан ч байж магадгүй. Өнгөрсөн намар болсон парламентын сонгууль нь хэл ам таталсан ч сөрөг хүчний удирдагч охинтой, хэвлэл мэдээллийн нь амыг барьдаг хүргэнтэй Н.Назарбаев нам гүм болгож дөнгөсөн билээ. Мөн өөртөө агуу хөшөөг босгуулсан дундад Азийн дарангуйлагч С.Ниязов буюу их эцэг рүү ч тэрхүү галт тэрэгнээс галлаж магадгүй. Бүр Зөвлөлт гүрний 16 дахь бүгд найрамдах улс гэгдэж байсан Монголд ч зогсохыг таашгүй. Шарын буюу нимбэгийн хувьсгал хийхээр зоригсод 15 жилийн өмнөх ардчилсан хувьсгалын ялалтаа эрүүлжүүлэх хувьссгалыг хийнэ гээд дайрчихвал хаврын синдром гэж хичнээн тунхагласан ч дийлдэхгүй биз ээ.

Э.ЭНЭРЭЛ

/Өдрийн сонин 2005-03-31/
(өдрийн сонин 2005-03-31 079)