АН-ын дарга Р.Гончигдорж Их хурлыг нээж хэлсэн үгэндээ 2000 онд Ардчиллын төлөө намууд нэгдэж Ардчилсан намыг баигуулсан нь маш зөв байжээ. Ардчилсан нам 2004 оны УИХ-ын сонгуульд амжилттай оролцсон нь үүнийг баталж байна хэмээн онцлов. Дараа нь Ерөнхий сайд Ц.Элбэгдорж Үндэсний чуулганы төлөөлөгчдөд баяр хүргэж үг хэлсэн юм. Тэрбээр хэлсэн үгэндээ Эвслийн Засгийн газар амжилттай ажиллаж байна. Шүүмжлэлийг би өөр дээрээ хүлээж аач болох юм. Энэ зөвшилцөл ердөө таван сарын настай. Хоёр талцаад байсан улс төрийн хүчнүүд нэг ширээнд сууж ажиллаж байгаа нь сөрөг хүчин байхгүй мэт харагдаж болно. Сөрөг хүчин нь харин ч бүр дэргэд нь шилэн хүзүүн дээр нь байдаг юм байна. Би өчигдөр чуулганы төлөөлөгчидтэй уулзсан. Тэр хүмүүс Дээд түвшиндээ хамтарч ажиллаж болж байна.

Харин доод түвшиндээ ийм үйл ажиллагаа хэрэгжихгүй байна гэж хэлж байна билээ. Мэн яамны тоог нэмсэн гэж их шүүмжлэх юм. Одоогийн Зас-гийн газрын гишүүн 18 байгаа. Ерөнхий сайд, Шадар сайд, эрхэлсэн сайдууд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын даргыг хасвал 13 салбар хариуцсан сайд бий. Яамны тоог цөөрүүлж болно. Гурван яамтай ч болгож болно. Харин 300 мянган зөвшөөрөл байж болохгүй. 13 яам гучин зөвшөөрөлтэй байхад болохгүй гэх зүйлгүй. Зөвшөөрлийн цаана тэр авилга тань байдаг юм байна. Чөлөөт нийгэмд хүний хийж чаддаг юмыг бид заавал яагаад зөвшөөрөх ёстой юм бэ. Зөвшөөрөлийг багасгах зорилт тавин ажиллаж байна гэв. Үндэсний чуулганы хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад намын дүрмэнд оруулах төслийг хэлэлцэж батлах. АН-аас Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчийг ёсчлох гэсэн хоёр заалт орсон байв. Төлөөлөгчдөөс түүн дээр бусад гэсэн заалт оруулахыг санал болгов. Хөндлөнгийн саналыг их хурлын төлөөлөгчид санал хураалтаар шийдсэн юм. Хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад бусад гэсэн заалт оруулах уу гэдэг хөндлөнгийн саналаар санал хураалгахад 1001 төлөөлөгчөөс 280 нь дэмжиж бусад нь зөвшөөрсөнгүй. Иймд олонхийн дэмжлэг аваагуй хөндлөнгийн санал унав. Хзлэлцэх асуудлын дараалал ёсоор дүрмийн төслийг Үндсэн дүрмийн хорооны гишүүн Д.Бямбаа уншиж танилцуулан төлөөлөгчдийн асуултад хариулав. Дүрмийн төслөөс гишүүнтэй хариуцлага тооцох тухай Төрийн сонгуульд намынхаа нэр дэвшигчтэй зэрэгцэж нэр дэвших буюу сөрөг сурталчилгаа хийвэл хасна гэсэн заалтыг олон хүн сонирхож юуны учир яагаад ийм хариуцлага тооцох талаар асууж лавлаж байлаа. Дүрмийн төслийг хэлэлцэж дууссаны эцэст санал хурааж баталлаа.
Дараа нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид нэр дэвшүүлэх тухай хэлэлцэх болоход Ардчилсан намын Р.Гончигдорж Үндэсний зөвлөлдөх хорооны саналыг чуулганы гишүүдэд танилцууллаа.

Энэ сарын 29-нд хуралдсан ҮЗХ-ны АН-аас Ерөнхийлөгчид М.Энхсайханы нэрийг дэвшүүлэхээр шийдсэн юм байна. Тэр дагуу Р.Гончигдорж түүний намтарыг төлөөлөгчдөд танилцуулсныхаа дараа нэр дэвшигчийг индэрт гарч ирэхийг урьсан юм. Ингэхэд танхимд суусан төлөөлөгчид алга нижигнүүлэн ташиж дэмжиж байгаагаа илэрхийлэв. М.Энхсайхан Ерөнхийлөгчид нэр дэвших хөтөлбөрөө 10 зүйлд чиглүүлж зорилгоо тодорхойлсоноо дэлгэрэнгүй ярьж танилцууллаа. Тэрбээр ядуурлыг арилгах хамгийн гол үндэслэл нь нийгмийн баялгийг тэнцүү хувиарлах. Энэ хүрээнд Засгийн газар анхны алхмыг хийсэн. Одоо амьжиргааны баталгаажих төвшингөөс доогуур орлоготой гурваас дээш хүүхэдтэй өрхийн хүүхэд бүрт сар болгон 3000 төгрөг олгож байгааг цохон тэмдэглэлээ. Мэн монголчууд үндэсний үээлтэй байх учиртай юм байна. Үүнийг хэвшил болгох ёстой. Үндэсний үзэл нь ардчилал, бурханд итгэх итгэл. мөрөөдөлтэй байх гэсэн гурван тулгуур дээр үндэслэн гарч ирнэ. Үе үеийн төрийн тэргүүнүүдийн ажлын гол тулгуур нь Засгийн газрыг тогтвортой ажиллуулж хөтөлбөрийг нь хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлж байх. Энэ зарчмыг барьж ажиллана гэдгээ төлөөлөгчдөд мэдэгдэв. Тэрбээр цааш нь хэлэхдээ АН-ын УИХ-ын сонгуульд амжилт гаргах болгонд иргэдийн идэвх илт сэргэдэг. 2004 УИХ-ын сонгуульд АН үр дүн гаргасан. Одоо иргэд эвлэлдэн нэгдэж хөдөлгөөн байгуулж үйл ажиллагаа явуулж байна.
Ахмадууд тэтгэврээ нэ-мүүлэхийн төлөө жагсаж цуглах боллоо. Үүнээс өмнө ийм алхмыг манай иргэд хийдэггүй байсан юм. Энэ бол иргэний нийгэм хөгжих үндэс суурь нь болж байгаа юм гэлээ.

АН-ын Үндэсний чуулганы төлеөлөгчид Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч болон түүний мөрийн хөтөлбөрийг батлах болоход санал хураалтыг илээр явуулах болов. Гэтэл саяхан мөрдөгдөж эхэлсэн улс төрийн намуудын хуулиар нэр дэвшигчийг нууц санал хураалтаар тодруулах ёстой. Энэ зарчим алдагдах нь гэсэн хөндлөнгийн санал гарч ирсэн юм. Үүнд, АН-ын дарга Р.Гончигдорж улс төрийн намуудын тухай хуульд, улс төрийн намууд дүрэм, үйл ажиллагаагаа гуравдугаар сарын 8-наас тавдугаар сарын 8-н хүртэл хоёр сарын хугацаанд зохицуулах ёстой юм. Саяхан СЕХ-ноос лавлагаа авлаа. Энэ удаагийн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн нэр дэвшигчийг тодруулахад нууц санал хураалт хамаарахгүй. Дараа дараагийн Ерөнхийлөгчийн сонгууль энэ заалтын дагуу явах юм байна. Ийм болохоор ил санал хураалт харшлахгүй гэсэн тайлбар хийв.

Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигч түүний мөрийн хөтөлбөрийг батлах тогтоолд Э.Бат-Үүл Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дүн гарснаас хойш арав хоногийн дараа ээлжит бус Үндэсний чуулган хуралдуулах заалт оруулъя гэсэн санал гаргасан юм. Гэвч төлөөлөгчдийн олонхи нь энэ саналыг хүлээж авсангүй. Дээрх тогтоолыг батлах санал хураалт явуупахад гишүүдийн үнэмлэхгүй олонхи буюу 99.8 хувь нь дэмжиж хоёр төлөөлөгч татгалзан тогтоол батлагдлаа.

Хоёр оны заагаас хоёр тамгатай, хоёр даргатай, хоёр хуваагдсан гэж элдэв янзаар хэвлэлд бичигдэж байсан АН-ыг Ерөнхийлөгчийн сонгууль ийнхүү нэгтгэлээ. Энэ нь их зорилгын өмнө ардчилагчид нэгдэж чаддаг гэдгийг харуулсан бас нэгэн баримт болон үлдэж АН-ын Үндэсний чуулган буюу II их хурал өндөрлөлөө.

УИХ-ЫН ГИШҮҮН, АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ ГАДААД БОДЛОГЫН БАЙНГЫН ХОРООНЫ ДАРГА МЭНДСАЙХАНЫ ЭНХСАЙХАНЫ ТОВЧ НАМТАР

М.Энхсайхан нь 1955 онд Улаанбаатар хотод төрсөн. Ам бүл 2, эхнэрийн хамт амьдардаг.
1973 онд Нийслэлийн I дунд сургууль төгссөн.
1978 онд Киев хотын УИС-ийг Олон улсын эдийн засгийн харилцааны мэргэжлээр төгссөн.
1984-1987 онд ЗХУ-ын Москва хотод ШУА-д БНМАУ-ын Эдийн засгийн гадаад харилцааны удирдлагыг боловсронгүй болгох асуудал сэдвээр Эдийн засгийн ухааны докторын зэрэг хамгаалсан.
АНУ, Япон, Герман зэрэг орнуудад мэргэжил дээшлүүлсэн, Орос, англи хэлтэй.
1978-1988 онд Гадаад харилцааны яаманд эдийн засагч, Эрдэм шинжилгээний ажилтан, газрын орлогч дарга.
1988-1989 онд ЭЗГХЯ-д мэргэжилтэн
1989-1990 онд Зах зээл судлалын хүрээлэнгийн захирал
1990 онд АИХ-ын депутатаар сонгогдож, УБХ-ын Байнгын хорооны дарга
1991-1992 онд Монголын АН-ын даргаар сонгогдсон
1992-1993 онд УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон
1993 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын даргаар
1996-1998 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдсон
2000 онд АН-ын Ерөнхий зөвлөлийн гишүүн, Зөвлөлдех танхимын гишүүн,
1998-2003 онд Премьер интернейшнл компэний захирал
2003-2005 онд Ардчилсан намын даргаар сонгогдон ажилласан. АН-ын ҮЗХ-ны гишүүн, Гуйцэтгэх зөвлөлийн гишүүн сонгуультай.
2003 онд Дэлхийн Энхтайваны шагналтан
2003 оны Монголын сонины холбооны Face PR агентлагаас Ард түмэнд итгэл төрүүлсэн шилдгийн шилдэг улс төрчийн өргөмжлөл хүртсэн.
2004 онд Дэлхийн Энхтайван, шашин хоорондын холбооны
Шилдэг удирдагч өргөмжлөлөөр шагнагдсан.
Бичин жилийн (2004 онд) Өнөөдөр сонины Монголын нийгмийн салаа мөчир бүрийг төлөөлж чадах 100 Алдартан-ны эхний 9-т шалгарсан.
2004 оны УИХ-ын сонгуульд Эх орон-Ардчилал эвслийн ерөнхий менежерээр ажилласан.
2004 оноос УИХ-ын гишүүн, Аюулгүй байдал гадаад бодлогын байнгын хорооны даргаар ажиллаж байна.

М.ЭНХСАЙХАНЫ МӨРИЙН ХӨТӨЛБӨР

Өнөөгийн нийгэм, улс төрийн нөхцөл байдлыг дараахь байдлаар тодорхойлж байна.
УИХ-ын сонгуулиар ард түмэн нэг намын ноёрхлыг халах, намуудыг төрд харилцан хяналттай байлгах, төрийг шударга болгохын төлөө саналаа өгсөн билээ. Сонгогчдын энэхүү захиалгыг удирдлага болгон Зөвшилцлийн Засгийн газар байгуулагдлаа.
Зөвшилцлийн Засгийн газар нь Монголын түүхэнд шинэ үзэгдэл бөгөөд энэ нь хосгуй боломжийг бий болгож байгаа ч багагүй хүндрэл бэрхшээлийг дагуулж байна. Засгийн газраас хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх, төрийг хээл хахуулиас цэвэрлэж, мэргэшсэн төрийн албыг бүрдүүлэх, өрх гэрийг Хүүхдийн мөнгө хөтөлбөрөөр дамжуулаң дэмжих анхны алхмыг хэрэгжүүлж эхэллээ.
УИХ-д улс төрийн хүчний харилцаа тэнцвэртэй болсон нь нийгэм нэг намын дарамтаас чөлөөлөгдөх нөхцөл бий болгож, иргэд эрх ашиг, сонирхлоороо нэгдсэн Иргэний нийгэм хөгжих таатай бололцоо бүрдлээ.
АН-аас сонгогдсон УИХ-ын гишүүд Засгийн газраа тогтвортой ажиллуулах нийгэмд зоримог өөрчлөлт хийх арга замаараа ялгаран нэг хэсэг гишүүд АН-ын бүлэг байгуулан нөгөө хэсэг нь МАХН-ын бүлэгт нэгдэн ажиллаж байна.
Сүүлийн жилүүдэд эдийн засаг өсч байгаа ч ард түмний дийлэнхийн амьдрал хэвээр, ажилгүйдэл, ядуурал буурахгүй байна.
Төр, засаг ард түмний хоорондын холбоо, эрх баригчид сонгогчдын итгэлцлийг бэхжүүлэх шаардлага тулгарлаа.
Үүссэн нөхцөл байдалд АН-аас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигч миний бие тодорхой зорилт, санаачилгыг дэвшүүлэн ажиллах шаардлагатай гэж үзэж байна.

Г.ЭРДЭНЭБАТ
(өдрийн сонин 2005-04-01 080)