Энэ хооронд тэрээр говийн элсэнд 150 сая ногоон цацсан. Өөрөө өчигдөр хэлэхдээ 200 гэж байсан. Оюу толгойн зэсийг авахад нийтдээ 1.3 тэрбум ам.доллар хэрэгтэй юм байна. Энэ мөнгийг өөрөөсөө бус өрөөлөөс босгохын тулд дэлхий дахинд сурталчилгаа хийжээ. Уйгагүй рекламдсаны хүчинд Айвенхоу-гийн хувьцаа Нью-Йоркийн бирж дээр чамгүй үнэ хүрч байгаа. Тэгэхээр мөнгө нь бараг бүтэх тал руугаа орсон тул үйлдвэр барих ажилдаа шуударсан бололтой. Уурхай нь ил ба гүн гэсэн хоёр хэсэгтэй. Ил нь Эрдэнэтийн хэмжээтэй. Далд буюу километр хагасын дор байгаа чулуутай зэс нь аймаар их гэдэг. Хэдийгээр шинжлэх ухаан, техник хөгжсөн ч гэлээ юу л бол. Айвенхоу Майнз, Засгийн газар хоёр Тогтвортой байдлын гэрээ хийх гээд санал зөрөлджээ. Мэдээж талууд өөр өөриинхөө эрх ашгаа хамгаалах нь зүйн хэрэг. Харин гэрээ үзэглэх энэ үсэр ашгаа 991 харьцаагаар хуваахаар болж гэсэн мессеж тарж зарим эх орончдын цөсийг хөөргөсөн. Үнэн байдал нь юу болсныг сурвалжилж үзлээ. Айвенхоу Монгол Улстай 60 жилийн Хөдөлмөрийн гэрээ хийгээд, тэгээд бүх татвараас чөлөөлөгдөж, Хятадаас эрчим хүч, ажиллах хүчин авна гэснийг манай тал эхний удаа 15 жилээр гэрээлнэ, олсон ашгаа 5050 хувиар хуваана, эрчим хүчийг бол харин Улаанбаатараас IҮ Цахилгаан станцаас шугам татаж хэрэглэ, уурхайн ажиллах хүчний 90-ээс дээш хувь нь монголчууд байна шүү гэжээ. Ер нь бол Стратегийн хөрөнгө оруулалт гэж онцлон техник хэрэглэл гаднаас авчрахад нь гаалийн татвар авахгүй гэж тохиролцсон байна. Уржигдрын хэвлэлийн бага хурал дээр Фрийдландын мэдэгдсэнээр бол, уурхайн барилга барих явцад хот тосгон шинээр барихгүй. Тэр бүү хэл төмөр зам ч тавихгүй гэв.
Одоохондоо маш яаралтай эрчим хүчтэй болох шаардлага гарсан тул Японы Мицуи компанитай хамтрахаар болж. Энэ компани нь анх Чингис хааны үед шахуу үүссэн их буурь түүхтэй компани гэнэ. Тэд орчин үеийн цахилгаан станц барьж, Таван толгойн нүүрсээр галлана. Таван толгойд илэрсэн нүүрсний орд нь бодит зүйл тул олон газар тэнд өрсөлдөж байгаа. Уг нүүрсийг Сайншанд руу биш шууд урагш нь Гашуун сухаитаар төмөр зам тавьж өмнөд хөрш рүү борлуулах хувилбар дээр тогтсон. Нэгэнт Айвенхоу-гийн хажуугаар нүүрсний вагон явах болсон тул Фрийдландад төмөр зам тавьж мөнгө гарздах шаардлагагүй болсон байна. Тэрээрөөрөөч зэснийхээ хавьцаа бас нүүрс оллоо гэж байв. Яагаад Монголоос эрчим хүч авахаа болив гэхэд үйлд-вэрээ барих гэж яарснаас тэр гэв. Нэгэнт үйлдвэр баригдсаны хойно бол дахиад их хэмжээний тог хэрэгтэй гэж байна лээ. Харин говийн эмзэгхэн байгаль орчныг ухаж төнхсөнийхөө нөхөн төлбөрийг дор дор нь хийх гэнэ. Энэ орчинд тэгтлээ сүйдээд харамсаад байх ой мод, гол мөрөн байхгүй. Говийг хөгжүүлнэ гэдэг санаа Ханбогд сум хийгээд Өмнөговь аймгийн төв жаал хэл хөдөлгөөнтэй болохоос цааш нэг их хэтрэх гүй байх. Ерөөсөө ч орчин үеийн уурхайн зарчим бол алтыг нь бушуухан аваад авдрыг нь хаядаг хандлагатай болсон. Тэр дагуу л хэдэн гэр нүүдлийн суурин хэсэг хугацаанд байх болохоос Эрдэнэт шиг сургууль, цэцэрлэг, дэд бүтэц гээд хадуураад явахгүй нь ойлгомжтой.
Танай уурхайн байгууламжийг Хятад хүмүүс ирж барих уу гэхэд тэрээр шал өөр хариулт буюу одоо энд ихэнх нь монгол хүмүүс ажиллаж байгаа гэх. Цаашид яваандаа хятадын компанитай хамтарна. Тэр компани нь дандаа монгол хүнээр ажил хийлгэнэ гэсэн нь тиим ч үнэмшилтэй санагдсангүй.
Айвенхоу-Майнз компани хоёр жилийн дараа ил уурхайгаа харин 2011 оноос гүн дэхээ ашиглалтад оруулахаар төлөвлөсөн бөгөөд эхний таван жилийн дотор аж ахуйн нэгжийн орлогын татвар улсад төлөхгүй, зөвхөн зургаа дахь жилээс орлогын тавин хувийг хуваах гэнэ.
Алаагүй үнэгний арьсан дээр булаалдлаа гэдэг шиг Айвенхоугаас ирэх ашиг, ор-лого, говийн хөгжил цэцэглэл, гэрэл цахилгаан энэ тэр хаа байсан болоогүй бололтой. Гадаадын 100 хувийн хөрөнгө оруулалттай, тэгээд олон саяын хөрөнгөө хаясан уг компанийг хамаагүй чангалах эрх байхгүй ч алт эрдэнэс нь Монголд байгаа билээ.

Г.МАНДУУЛ
(өдрийн сонин 2005-04-01 080)