Хэдхэн хоногийн өмнө тус газар салбарынхаа хувийн компаниуд болон холбогдох бусад байгууллагатай хамтран интернэтийн үнийг огцом хямдруулж байгаагаа зарласан. Улмаар, dual-uр холболтоор буюу телефон утсаар холбогдох интернэтийн үйлчилгээний минут тутмын үнийг нэг төгрөг болгох зорилготойгоо Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн газар илэрхийлээд байгаа. Энэ нь одоогийн үнийг даруй 12 дахин бууруулна гэсэн үг.

Мэдээж, улс орныг бүхэлд нь цахим технологид шилжүүлэхэд нийгмийн харилцаанд орж байгаа айл өрх бүр компьютержсэн байх шаардлагатай. Компьютертэй байгаад зогеохгүй сүлжээнд холбогдож мэдээлэл, үйлчилгээ авах, үзүүлэх, интернэтийн их далайгаас өөрт хэрэгтэй мэдээллийг шүүрдэн авч өөрийгөө, гэр бүлийнхнийгээ хөгжүүлэх, амьдрал ахуйгаа өөд татах чадвартай байх ёстой. Айл болгоныг компьютертэй болгохын тулд монголчуудын нийтлэг худалдан авах чадвар, компьютерийн үнэ ханшийг хооронд нь уялдуулан зохицуулах хэрэгтэй болж байгаа юм. Бас л үнийн тухай асуудал урган гарч байна. Одоогоор манай улсад техникийн дундаж үзүүлэлттэй компьютер 600 ам.долларын үнэтэй байгаа. Гэтэл монголчуудын маань ихэнх нь ердөө л 100-150 мянган төгрөгийн сарын орлоготой. Үүнээс ч бага орлоготой айл өрхүүд цөөнгүй бий. Зохицуулахад түвэгтэй зөрүү ялгаа байгаа биз?

Зүгээр л тоог нь сонсоход бэрхшээл мэдрэгдэх энэ ажлаас Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн газрын-хан бэрхшээсэнгүй төдийгүй бодлого зорилтоо тодорхойлох ажилд нэгэнт ханцуй шамлан оржээ. Тэд энэхүү зорилтоо Цахим хувьсгал гэж нэрлээд, 250 ам.долларын компьютер, нэг төгрөгийн интернэт хэмээн товч тодорхой томъёолж байна.

Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн газрын захиалгаар Mongolian Marketing Consulting Group ХХК, МУИС-ын Маркетинг-Олон улсын худалдааны тэнхимтэй хамтран Цахим хувьегал төслийг хэрэгжүүлэх эрэлт хэрэгцээ байгаа эсэхийг судалжээ. Тэд судалгаандаа нийслэлийн зургаан дүүргийн 600 өрх, 60 байгууллага, 1000 оюутан, Дархан-Уул, Эрдэнэт, Дорноговь, Өвөрхангай аймгийн 400 өрх, 60 байгууллага, 300 оюутан, нийт 11025 хүнийг хамруулсан байна. Судалгаагаар компьютер хэрэглэгчдийн зах зээлиин потенциал, цаашдын өсөлтийг тодорхойлон гаргах, Цахим хувьсгал төсөлд хамрагдах сонирхолтой хүмүүсийн санал бодол, хэрэглэгчдийн компьютер худалдан авах сонирхлыг тодорхойлох, төлбөр төлөх боломжит хувилбаруудыг судлах, төслийн хүрээнд орж ирэх компьютерийн борлуулалтыг оновчтои явуулах боломжтой сувгууд, үр ашигтай шийдлийг илрүүлэх зорилт тавьсан нь үр дүнг нь тун сонирхолтой болгосон байна.

Дээрх судалгааны дүнг айл өрх, байгууллагаар нь ангилан гаргасныг энд би нуршин өгүүлэх шаардлагагүй гэж бодлоо. Ер нь монголчууд өнөөдөр хэр компьютержээд байна вэ гэдгийг сонирхуулах үүндээс айл өрхүүдийн компьютерийн хэрэглээний талаарх хэсгийг таслан авч товчлон өгүүлэх нь зүйтэй гэж үзлээ.

КОМПЬЮТЕР ХУДАЛДАН АВАХАД ӨРХИЙН ОРЛОГО НӨЛӨӨЛДӨГ
Судалгаанд хамрагдсан нийт айл өрхийн 31.5% буюу 722 өрх компьютертай байна. Тэдний ихэнх нь хотын оршин суугчид. Айл өрхийн сарын орлого нэмэгдэх тутам компьютертай өрхийн тоо олон болж байгаа зүй тогтол ажиг-лагдаж байгаа нь бас л ойл-гомжтой юм. Тухайлбал, 250000-аас дээш төгрөгийн орлоготой өрхийн 69.2% нь компьютертай байхад 50000 хүртэлх төгрөгийн орлоготой өрхийн дөнгөж 14.5% нь компьютертай байна. Тэгэхээр компьютер худалдан авах шийдвэр гаргахад өрхийн ор-логын нөлөө маш өндэр байна гэж дүгнэж болно.
Компьютертай өрхүүдийн 39.6% нь компьютер худалдаж аваад нэг жил, 37.3% нь хоёр жил болж байгаа аж. Өөрөөр хэлбэл тэдний 76.9% нь сүүлийн хоёр жилийн дотор компьютертай болсон байна. Үүнээс харахад манай улсад компьютерийн хэрэглээ сүүлийн хоёр жилд эре өс-сөнийг илтгэж байна.
Монголчууд биднийг нүнжигтэй улс гэлцэн гадныхан ад шоо үздэг нь үнэн болж таарлаа. Айл өрхүүд компьютер худэлдан авах шийдвэр гаргасан л бол өрхийн орлогоосоо үл хамааран ча-нартай компьютерийг сонгож худалдан авах нь дийлэнх байгаа нь дээрх судалгаанаас тодорхой харагдаж байна.

ИНТЕРНЭТИЙН ХЭРЭГЛЭЭ Ч ӨРХИЙН ОРЛОГОТОЙ ХОЛБООТОЙ
Нийт айл өрхийн 31.5% нь компьютертэй байгааг би дээр дурдсан. Харин тэдгээр 722 өрхийн 24.6% нь интернэтийн сүлжээнд холбогдсон байна. Энэ нийт судалгаанд хамраг-дагсадын ердөө 7.5% нь болж байна. Үүн дотроо хөдөөгийн интернэт хэрэглэгчдийн тоо хотынхоос 2.3 дахин бага гэсэн узүулэлт гарчээ.
Интернэтэд холбогдох ч бас өрхийн орлоготой салшгүй холбоотойг судалгааны дүн харууллаа. Судалгаанд хамрагдсан интернэтэд холбогдсон айл өрхүүдийн 43.9% нь 250000-аас дээш төгрөгийн орлоготой байгаагаас ийм дүгнэлт хийхэд хүрч байна.
Хүмүүс ихэвчлэн бичиг баримт боловеруулах (70.9%), интернэт ашиглах (48.0%), компьютер дээр ажиллаж сурахын (41.1%) тулд компьютерийг ашигладаг байна. Мэн дөрөвний нэг нь чөлөөт цагаа өнгөрөөх, тухайлбал дуу сонсох, тоглох зэргээр компьютерийг ашигладаг ажээ. Компьютерийг ихэвчлэн оюутнууд хэрэглэдэг гэж судалгаанд хамрагдсан өрхийн 57.1% нь хариулснаас үзэхэд өнөөдөр оюутнуудын хувьд компьютер нь байнгын хэрэглээ болсон бөгөөд тэдний сурах үйл ажил-лагаанд компьютер зайлшгүй шаардлагатай байгааг илтгэнэ.
Судалгаанд оролцеон хү-мүүсийн дөрөвний нэг нь ажил эрхэлдэг хүн компьютерийг хэрэглэдэг гэж үзжээ. Ялангуяа хөдөөгийнхний олонхи нь ийм үзэл бодолтой байна. Тэдний хариулт хөдөөд комльютертай өрхийн тоо цөөн, хүмүүс зөвхөн ажил дээрэыэ л компьютер ашигладгийг илэрхийлж буй бололтой.
Үүнээс үүдээд иргэдийн компьютер дээр ажиллах чадвар ямар түвшинд байгааг судлаачид сонирхож үзсэн байна. Судалгаанд хамрагдагсдаас өөрт нь компьютер дээр ажиллахад ямар мэдлэг, чадвар дутагдалтай, эзэмших шаардлагатайг асуухад компьютерийн хэрэглээний программууд дээр ажиллах чадвар дутагдалтай гэж 37.0% нь, интернэт ашиглан өөрт хэрэгтэй мэдээллийг олж авах чадвар дутагдалтай гэж 36.3% нь хариулсан бол ердөө 1.8% нь компьютер дээр ажиллах чадвар сайн гэж өөрийгөө дүгнэсэн байх юм. Ерөнхийлөн дүгнэвэл иргэдийн компьютер дээр ажиллах чадвар тааруу байгаа гэж хэл болохоор байна. Хэрэв айл өрх бур гэртээ компьютертай болбол компьютер дээр ажиллах чадвар дээшилнэ гэдэгтэй тэд өөрсдөө ч санал нэг байна.

ХАНГАЛТТАЙ ОРЛОГОТОЙ БОЛ ХАМГИЙН ТҮРҮҮНД КОМПЬЮТЕР АВНА
Дээр дурдсан бүхний ард нэгэн тун сонирхолтой асуудал огт хөндөгдөлгүй орхигдоод байгэаг уншигч та лав анзаарсан байх.
Энэ бол компьютергүй айл өрх, иргэдийн маань компьютергүй байгаа шалтгаан, тэдний компьютерийн хэрэглээний тухай асуудал юм. ММСС ХХК-ийн судлаачид энэ асуудлыг ч бас орхигдуулсангүй.
Тэдний судалж мэдсэнээр компьютергүй өрхүүдийн одоо болтол компьютергүй байгаа гол шалтгаан нь санхүүгийн боломжгүй байдал аж. Энд бас дахиад л өнөө өрхийн орлогын тухай яриа дахин давтагдах болох нь. Санхүүгийн боломжгүйгээс компьютертэй болж чадахгүй байна гэсэн харилтыг судалгаанд оролцогчдын 66.5% нь өгчээ. 12.8% нь өөр газар хэрэглэх боломжтой учир компьютергүй гэж хариулсан бол 15.5% нь хэрэщээ шаардлага бага болохоор гэсэн байх юм. Ерөнхийдөө айл өрхүүдийн маань компьютергүй байгаа шалтгаан нь тухайн өрхийн сарын орлогоос шууд хамааралтай байгааг үүнээс харж болно.
Гэхдээ мэдээж, гэртээ компьютергүй хүмүүсийг компьютер ашигладаггүй гэж яаран дүгнэж болохгүй. Яагаад гэвэл компьютер, интернэт хоёр чинь өнөөдөр байнгын хэрэглээ болсон байна шүү дээ. Тэгэхээр гэртээ компьютергүй хүмүүст ч компьютер ашиглах хэрэгцээ гарах нь мэдээж.
Тэдний талаас илүү хувь нь шаардлагатай тохиолдолд сургууль болон ажил дээрээ компьютер хэрэглэдэг, дөрөвний нэг нь интернэт кафед суучихдаг гэнэ.
Харин 10 орчим хувь танил айлдаа очиж компьютер ашигладаг эжээ.
Судалгаанд хамрагдсан нийт компьютергүй өрхүүдийн 84.1 %-д компьютер тэдний ажил амьдралд зайлшгүй шаардлагатай байгааг илэрхийлсэн байна. Бүр хот, хөдөөгүй шүү. Энэ нь компьютер өнөөдөр бидний өдөр тутмын ажил, амьдралын зайлшгүй хэрэгцээ болсны баталгаа юм.

ЦАХИМ ХУВЬСГАЛ-ЫН ТОХИРОО БҮРДЖЭЭ
Дээрх судалгааны дүнгээс үзвэл Цахим хувьегал теслийг хэрэгжүүлэх эрэлт хэрэгцээ, нийгмийн захиалга байгаа нь илэрхий байна. Ийм төсөл хэрэгжүүлэхээр бэлтгэж байгааг сонирхуулахад судалгаанд оролцогчид олзуурхан дэмжиж байгаагаа илэрхийлцгээжээ. Харин төлбөрийн асуудлыг бодлогоор зохицуулж, иргэд, айл өрхийн худалдан авах чадварт нийцүүлж хэрэгжүүлэх нь зүйтэйг хүсэлт болгоцгоож байжээ. Иргэдийн энэ ханд-лагаас үүдээд ММСС ХХК-ийн судлаачид зарим тандалтыг хийснээ судалгааныхаа дүнд хавсаргажээ. Цахим хувьегал төслийн хүрээнд компьютөрийг 300 ам.долларт багтаан худалдан авахыг санал болговол айл өрхүүдийн 87.6 хувь нь зөв-шөөрөхөө илэрхийлсэн байна. Энэ нь уг төслийн нийгмийн үр ашгийг илэрхийлэх хангалттай баримт болж чадна гэж бодож байна. Тэдний 59.8% нь компьютерийг худалдан авахдаа төлбөрийг цувуулж төлөх нөхцлөөр авна гэсэн бол тавны нэг нь төлбөрийг шууд нэг дор төлнө гэжээ.
Түүнчлэн, лизингээр компьютер худалдаж авах өрхүүдийн 63.4% нь 6-12 сарын дотор төлбөрөө төлж барагдуулах бололцоотой гэж хариулснаас үзвэл лизингийн үйлчилгээг орон нутагт нэг жил, хотод 6 сарын хугацаатэйгаар зохион байгуулж болохоор байгаа юм. Судлаачид Цахим хувьегал төслийн талаар хүмүүсээс санал бодлыг нь асууж, үр өгөөжийг нь үнэлүүлэхээ март-сангүй. Энэ асуулгад оролцогчсон хүмүүсийн 65.7% нь төслийн үр өгөөж нь сайн гэж үнэлсэн бол 18.4% нь дунд, 10.2% нь мэдэхгүй гэж хариулжээ. Эндээс үзэхэд, Цахим хувьсгал төсөл нь цаг үсэ олсон, үр өгөөж сайтай бөгөөд иргэдийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн ажил болох нь харагдаж байна. Товчоор хэлбэл Цахим хувьсгал-ын тохироо нэгэнт бүрджээ.

Д. ЭНХБОЛДБААТАР
(өдрийн сонин 2005-04-15 092)