Хууль батлагдсанаас таван сарын дараа гэхэд энэ бүх ажил жин тан болж Засгийн газрын хуралдаанаар зохих шийдвэр нь гарч тендерийн шалгаруулалт ч явагдсан. Монгол, Макаогийн хамтарсан МонМакао, Монгол, Герман, Малайзын хамтарсан Казинос Монгол гэсэн хоёр компани тендерт материалаа ирүүлжээ. Өрсөлдөгчөөсөө 150 оноо илүү авсан МонМакао нууц санал хураалтаар шалгаруулалтад оролцсон есөн гишүүний наймынх гарыг өөрийн талд өргүүлж чадсанаар үйл ажиллагаа эрхлэх боломжтой болсон тухай тэр үед хэвлэлээр хангалттай бичсэн дээ. Казиногийн үйлдвэрлэлээр Азид тэргүүлдэг Макаогийн түншүүд Монголд казино байгуулбал мөнгийг ууталж чадна гэдгийг ойлгож байсан учраас хөрөнгө хайрлалгүй ажилдаа шуурхайлан орсон гэдэг. Тэд нийтдээ 10 мянган ам.метр талбай түрээслэн авч ази болон европ хоолны ресторан, шөнийн цэнгээний газар, саун. зочид буудалтай цогцолбор маягаар ажил-луулахаар тохижуулж эхэлсэн. Зарим нэг тоглоомын машиныг ч гадаадаас оруулж ирсэн байлаа. Мөн 600-гаад хүнийг ажлын байраар хангаж 21.1 тэрбум төгрөгтэй тэнцэх зардал гарган хөрөнгө оруулалт хийчихсэн хойноо тэдний ажил нурсан.

Учир нь казино хэмээх мөнгөний энэ их урсгалыг даган гэмт хэрэг, хар тамхи, янхандалт зэрэг бузар булай бүхэн цэцэглэн хөгжиж Монголыг минь сүйрүүлж орхих нь гэдгийг бусдаасаа түрүүлж ухаарсан Х.Хулан Т.Эрдэнэбилэг нарын эрхэм гишүүд Казиногийн тухай хуулийг хүчингүи болгох талаар хууль санаачилж. Түүнийг нь УИХ-ын Гадаад бодлого, аюулгүй байдлын байнгын хороо, Засгийн газрын хуралдаанаас дэмжиж улмаар 1999 оны нэгдүгээр сарын 22-ны хуралдаанаараа хүчингүи болгож орхисон юм. Яг нэг жилийн өмнө хэрэгтэйг нь гайхаад гар өргэн баталсан эрхэм гишүүд ийн хэн ч хачирхмаар үйлдэл хийж орхисон билээ. Хууль хүчингүи болоод зогсоогүй уг хуулийг санаачилсан болон МонМа-као компаниас авлига авч үйл ажиллагаа явуулах эрх олгосон зэрэг хэд хэдэн үндэслэлээр УИХ-ын эрхэм гишүүдийн гурав нь шоронгийн хаалга татаж түмний нүдийг орой дээр нь гаргаж орхисон билээ. Монголын хувьд казинотой болох гэсэн оролдлого ийн бүтэлгүйтсэн.

Манайхаас хөөгдөж шахуу гарсан макаочуудыг хамгийн хаалтгай орон гэгддэг БНАСАУ найр тавин хүлээж аваад Расон гэж чөлөөт бүстээ казино байгуулах зөвшөөрөл өгчээ. Тэд ердөө ганцхан жилийн дотор тус улсын жилийн төсвийн гуравны нэгтэй тэнцэх хэмжээний буюу 180 сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгээд таван одтой том зочид буудал, казино байгуулсныг очиж үзсэн монголчуудад шагшиж магтахаас өөр үг олдоогүй гэдэг.

Казино гэх муу нэртэй луу данстай ч мөнгө олох шидтэй энэ газрыг гадаадын улс орнууд аялал жуулчлалыг хөгжүүлэхэд түлхуү ашигладаг юм билээ. Бид ч гэсэн тэдний жишгээр ажиллахын тулд эхлээд Казиногийн тухай хуультай болъё. Тэнд хэн тоглож, хэдийг алдаж байгаа нь чухал биш. Түүнийг дагаад агаарын тээврийн урсгал нэмэгдэж, зочид буудал, рестораны ачаалал, жижиглэн худалдаа, соёл, урлагийн байгууллагуудын орлого ихэсдэг нь жам.

МонМакао компанийн одоогоос 5-6 жилийн өмнө хийж байсан энэ төрлийн тооцоо руу цухасхан нэг өнгийгөөд харъя. Казиногийн цогцолбор байгуулагдахаас өмнө Монголд жилд 82 мянган жуулчин ирдэг байж. Казино ажиллаад эхлэхэд энэ тоо 1997 онд 100 мянгад хүрнэ. Гуравдахь жилээс хагас сая жуулчин хүлээж авах бол таван жилийн дараа нэг сая жуулчин Монголыг зорино гэж тооцоолжээ. Ирсэн жуулчныг Монголд гурав хононо гэж үзээд зочид буудал, хоолондоо 150 ам.доллар зарцуулна гэвэл эхний жилд 12.4 сая, гурав дахь жилд 62.7 сая, тав дахь жилд 136,8 сая ам.долларыг үйлчилгээний байгуулагад оруулна гэж үзсэн байна. Тэд казино байгуулагдахаас өмнө Монголд ирж байсан жуулчны тоог оруулалгүй тооцоход ийм дүн гарч байжээ. Энэ мэдээж огт ор үндэсгүй хийсэн тооцоо биш байж таарна.

Бид дэлхийд ховор онгон байгальтай гэсэн ганцхан төрлийн реклам хийж авчирсан жуулчдаа Хархорин, Тэрэлж, Өмнөговь гэсэн цөөхөн чиглэлд илгээж, хөдөөгийн айлд зочлуулан, морь тэмээ унуулах төдийхнөөр зугаацуулаад буцааж байгаа ядруухан аргатай. Хэрэв казино байгуулчихвал жилийн жилд Монголд зочлооч гэж янз бүрийн уриа бодож олох гэж толгойгоо гашилгаад, элдэв лого, танилцуулгад мөнгөө урээд байх хэрэг гарахгүй л болов уу. Яагаад гэвэл казино гэдэг өөрөө тэр чигээрээ мөнгөтэй хүмүүсийг татах соронзон болж байдаг аж.

Дэлхийн 100 гаруй оронд казино буюу мөрийтэй тоглоомын газрыг албан ёсоор хүлээн зөвшөөрдөг. Тэдгээрт 2000 хол давсан тооны тоглоомын газар үйл ажиллагаа явуулж байна. Нэлээдгүй ашигтай ажилладаг энэ салбарт Америк тивд Лас Вегас, Азид Макао, Европт Монте Карло, Австралид Перте зэрэг хот улсууд толгой цохиж, казиногоос үндэсний үйлдвэрлэлийнхээ 50-80 хувийг олдог аж. АНУ-ын казинонуудад 700-гаад мянган хүн ажиллаж, жилдээ 70 гаруй тэрбум ам.долларын орлого олдог гэсэн тооцоо бий. Одоогоос 20 жилийн өмнө АНУ-ын ердөө хоёрхон мужид казиног хуулиар зөвшөөрдөг байж. Өдгөө харин Хавай, Ютагаас бусад хаана ч мөрийтэй тоглоомын газар ажиллуулж болно.

Англид хуулиар заасан 53 газарт казино нээхийг зөвшөөрдөг. Казинод орохыг хүссэн хэн бухэн эгпээл бүртгэлд хамрагдах учиртай. Бүртгүүлснээсээ хойш 24 цагийн дараа казинод зочлох эрх нь нээгдэнэ. Голландад 18 нас хүрээгүй хүнийг мөрийтэй тоглоомын газарт алхам ч ойртуулахгүй хуультай. Фран-цад 1988 он хүртэл казиног зөвхөн рашаан устай амралт сувилалын газарт л ажиллуулдаг байж. Одоо харин 500 мянгаас дээш хүн амтай хотуудад энэ эрхийг олгожээ.Германд 75 казино эдийн засгийн хувьд нэлээд хүнд байдалд ороод байгаа гэнэ. Тиймээс тэдний асуудлыг парламентын түвшинд тусгайлан хэлэлцэхээр болжээ.

Манай хойд хөрш 2003 онд Тоглоомын бизнесийн тухай хууль баталсан. Казиногийн үйл ажиллагааг Татварын хуулиараа хянадаг тогтолцоотой. Зөвхөн нийслэл Москвад нь 56 казино бий. Хятадад ч энэ салбар эрчтэй хөгжиж буй. Гэхдээ голдуу далд нууц аргаар. Энэ сарын эхээр Хятадад хууль бусаар ажиллаж байсан 400 гаруй мөрийтэй тоглоомын газрыг хааж, 10 мянга орчим хүнийг баривчилжээ. Эдгээр нь автомат тоглоом тоглуулдаг ердийн цэнгээний газрын нэр дор нууцаар үйл ажиллагаа явуулж ашиг олж байсан гэнэ. Мөн Хятадын засаг захиргаанаас Орос, Хойд Солонгос, Бирм зэрэг хөршүүддээ хилийн ойр орчим ажиллуулж байгаа казиног хааж өгөөч гэсэн хүсэлт хүртэл тавьжээ. Хэрэв Монголд казино байгуулбал мөнгөний энэ урсгал хаашаа эргэх нь ойлгомжтой байгаа биз дээ. Тэгээд ч манайд бороон дараах мөөг шиг элбэгшиж байгаа автомат тоглоомын нэртэй нууц казино монголчуудын мөнгийг гадагш алдах нэг урсгал болж буйг хэн хэнгүй л мэдэж байгаа. Гэтэл манай Хууль зүй, дотоод хэргийн яамныхан хүн хүнтэйгээ тоглож байгаа бол казино. Харин машинтай тоглож байгаа бол зүгээр л бооцоот тоглоом гэсэн инээдэмтэи тайлбарыг хэдий болтол хийх юм болоо.

Н.САРАНГЭРЭЛ
(өнөөдөр 2005-04-18 091)