Зүүн хойд Ази нь Зүүн өмнөд Азитай харь цуулах аваас үндсэндээ интеграцчлагдах үйл явц эхлээгүй байна. Эдийн засгийн хамтын ажиллагаа нь хоёр талын харилцаа голлосон эсвэл гурван орны хооронд өргөн хүрээнд биш тодорхой буюу явцуу ямар нэгэн асуудлыг хамарсан хэлбэртэй явагдаж иржээ. Тодорхой механизм тогтоогүй байна.
Энд геоэкономик талаасаа Япон, Өмнөд Солонгос, Хятад нь АСЕАН руу илүү хандаж, Түмэн голын хөтөлбөр гэхчлэн бүс нутгийг ойртуулах үйл ява зогсонги байдалд орсон байна. Аргагүй тулгамдсан учраас Солонгосын хойг, хүрээлэн буй орчныг хамгаалах зарим нэгэн сэдэв, газрын тос, байгалийн хийцхоолойгоор дамжуулах зэрэг эрчим хүчний хамтын ажиллагаа, бүсийн тээврийн зөвлөлдөөн зэргээр ажлын түвшинд уулздагийг эс тооцвол эдийн засгийн интеграиийн төлөв туйлын бүрхэг байна.
Геополитикийн гол зангилаа болох Солонгосын хойгийн асуудал бүхэлдээ шийдэгдэхээс нааш ямарваа чиглэлд нааштай төлөв мэдрэгдэхгүй өнөөг хүрчээ. Иймд асуудлыг урагшлуулах хүчин зүйл нь Хойд Солонгосын гол патрон БНХАУ, түүнээс АНУ-тай цаашид хэрхэн харилцаагаа өрнүүлэхээс шалтгаалах болж байна. Солонгосын хойгийн хямралыг АНУ, Хойд Солонгосын хоёр талын шууд хэлэлцээ, эсвэл БНСУ, БНХАУ, Япон, ОХУ зэрэг бүс нутгийн нөлөө бүхий орнуудын оролцоотойгоор шийдвэрлэх гэсэн хоёр арга зам байна гэж үзэж байгаа боловч улс орнууд энэ асуудлаар зарчмын ялгаатай байр суурь баримталж, нөгөө талаар аль нь илүү үр дүнтэй байхыг шийдвэрлэхэд бэрхшээлтэй байгаагаас хямралыг намжаах тогтолцоо бүрдэхгүй байна. Солонгосын хойг нь цөмийн зэвсгээс ангид байх, хойгийн хямралыг энхтайвны замаар, дипломат аргаар зохииуулах чиглэлийг бүх улс орнууд баримталж байгаа боловч БНСАУ-ын цаашид авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээ, бодлогоос ихээхэн зүйл шалтгаална. Үндсэндээ БНАСАУ нь Зүүн хойд Азид иөмийн зэвсэгтэй дөрөв дэх улс боллоо. Энэ нь хоёр Солонгосын нэгдэх асуудлыг дахин хойш тавихад хүргэж тус хойгийг цөмийн зэвсгээс ангид байлгах асуудлыг эхний ээлжинд гаргав.
БНАСАУ-ын цөмийн бодлого нь ганцаардлаас гарах гадаад бодлогын зэвсэг нь бололтой. Иймд энэ бол тактикийн асуудал юм. Харин Солонгосын хойгийн ирээдүйн геополитик дараахи хоёр хүчин зүйлээс шалтгаалах юм. Нэгдүгээрт, БНАСАУ-ын одоогийн дэглэмийг нураах улс төрийн хүч, улмаар сөрөг хүчин дотоодод нь бүрэлдэж чадах эсэхээс, хоёрдугаарт, БНАСАУ-ын бодлого гадаад, дотооддоо цаашид хэр нээлттэй болох эсэх зэрэг юм. Нөлөөлөх бололцоотой гэгддэг БНХАУ, ОХУ хоёр БНАСАУ-д эхний чиглэлээр нөлөөлж чадахгүй, хүсэх ч үгүй. Харин хоёрдахь чиглэлээр тэд хүсвэл тодорхой түвшин хүртэл нөлөөлж болох юм.
Дээрхи хоёр чиглэлд нөлөөлж чадах улс нь Өмнөд Солонгос боловч боломж нь туйлын хязгаарлагдмал. Нарны Илч бодлого үндсэндээ дампуурчихаад байна. АНУ, Япон хоёр БНАСАУ-ын дотоодод үндсэндээ нөлөөгүй харин гадаад бодлогыг нь нээх талаар зарим нэгэн нөлөө үзүүлж болох юм.
Ингэхэд Зүүн хойд Азийн геополитикт Монгол Улс ямар оролиоотой вэ? Жижиг орны ашиг сонирхлыг хадгалах, урагшлуулах, хамгаалах, илэрхийлэх талбар хэмээн эндэхийг үзэж, газар зүйн онцгой өвөрмөц байршилтай гэж өөрийгөө товойлгож баймааж нь бусдын анхаарал татах биз ээ. Аюулгүй байдлын асуудлаар төрийн бус байгууллагын шугамаар явагддаг /ялангуяа Ази, Номхон далайн бүсийн хамтын ажиллагааны Зөвлөл буюу С5САР/ яриа хэлцээ, уулзалт, ярилилагад байнга идэвхтэй оролцож онцлог байршлаа, геополитикоо сурталчлах ёстой. Улс төр, аюулгүй байдлын асуудлаар ОХУ, БНХАУ, АНУ, Канадтай хоёр талын зөвлөлдөөн, уулзалтыг төрийн ба төрийн бус бүх түвшинд хийх, ингэхдээ мэдээлэл харилцан солилцож байр сууриа дотроо нэгтгэн зохицуулдаг механизмтай байх ёстой.
Мөн хий хоосон геополитикийн номлол яриад суух биш, бүс нутгийн орнуудтай хоёр талын харилцааны хүрээнд хөрөнгө оруулалтыг татах, бүс нутгийн анхаарал татахуйц эдийн засгийн томхон төслүүд хэрэгжүүлэх нь бодит агуулга талаасаа ихэд чухал юм. Хэрэв тэгж эдийн засагжуулж чадвал түүндээ тулгуурлан бүс нутгийн геоэкономик орчныг бүрдүүлэхэд Монголын оролцоо бий болно. Улмаар олон талт хамтын ажиллагаанд оролцох, хамрагдах ерөнхий чиглэл, үнэлэмж тодорхой болох биз ээ. Манай эдийн засгийн чадавхи хязгаарлагдмал, бусадтай хамтран ажиллах чиглэлийн талаархи аливаа санал, чиглэл нь мөрөөдөл төдий байдаг тэр хөөрхийлөлтэй байдлаас гарч болно. Бүс нутгийн тээвэр төмөр зам, авто зам мөн байгаль орчин, аялал жуулчлал болон бусад чиглэлээрх хамтын ажиллагааны бүх боломжийг үүндээ ашиглах ёстой. Зүүн хойд Азийн бүсийн хэмжээнд дэд бүтиийг хөгжүүлэх талаар анхаарах нэг чиглэл нь Сингапураас эхлэн Зүүн өмнөд Азийг БНХАУ-тай улмаар Европтой холбохоор яригдаж, зарим хэсэгт нь хэрэгжүүлж эхэлж байгаа төмөр замын тээврийн төсөлд Монголыг хамруулж, улмаар Монгол орноор дайрч гарсан төсөл болгон оролиоогоо нэмэгдүүлэх нь гадаад геоэкономик орчноо бүрдүүлэхэд чухал ач холбогдолтой. Юуны өмнө ОХУ-ын манайтай хил залгаа мужуудыг БНХАУ-тай Монголоор дайран өнгөрдөг хатуу хучилттай авто замаар холбох талаар хоёр хөрштэйгээ ажиллаж чадвал эхний томхон алхам болохсон.
Монгол Улсын хувьд Зүүн хойд Азид геополитикийн хөзрийн үүрэг гүйцэтгэх боломж байгааг олж харах ёстой. Энэ бол БНАСАУ-тай олон жилийн уламжлалт сайн харилцаатай явж ирсэн, БНСУ-тай харилцаа хамтын ажиллагааг эрчимтэй хөгжүүлж байгаа, хоёр Солонгостой ямарваа нэгэн зөрчилгүй, гарал үүслийн хувьд Монгол, Солонгос үндэстэн ойр дөт гэж нийтээрээ үздэг зэрэг эерэг талууд байна. Энэ бололцоондоо тулгуурлан Солонгосын хойгийн асуудалд зууч, завсрын оролцогч байх боломжтой. Манай энэ боломжийг хэрэгжүүлж чадвал олон улсын тавианд Монгол Улсын нэр хүнд суга өснө. Дэлхийн анхаарлын төвд ч орох ач холбогдолтой. Гэвч эл боломжийг ажил хэрэг болгож, нөлөөлж чадахгүй байгаа нь манай үйл ажиллагаа сулдаа биш, гол нь хоёр хөрш маань, улмаар АНУ, Япон бүгд хүлээн зөвшөөрөхдөө байгаа юм. Аман дээрээ талархаж буй боловч АНУ нь манай хүчин чармайлтыг төдийлөн ойшоохгүй байгаа нь Монгол Улс, БНАСАУ-ын харилцаа, хамтын ажиллагааны талаар ойлгоц муутай, оруулж болох хувь нэмрийг олж харахгүйтэй нь холбоотой. Монгол Улсад хойд Солонгосын дүрвэгчдийн харангуй байгуулах боломжийн талаар АНУ-ын зүгээс тандалт хийж, санаа сэдэл өгч байгааг шүүрэн авах нь юув, гэвч анхааралдаа авах ёстой. БНАСАУ-ын ажилчдыг Мянганы замг/ зэрэг бүтээн байгуулалтын том төсөлд удаан хугацаагаар авч ашиглах, энэ нь эргээд олон улсын хүмүүнлэгийн томхон байгууллагын ивээл хяналтад байх талаар ажиллаж болох юм. БНХАУ, Японтой хоёр талын шугамаар өөрийн энэ оролиоог хүлээн зөвшөөрүүлэн, ингэхдээ Монгол-БНХАУ-БНАСАУ, Монгол-Япон-БНАСАУ гэсэн гурвалсан тус тусдаа уулзалтыг өөрийн орондоо хийх боломжийг сэдэж зөвшөөрүүлбэл чухам Зүүн хойд Азийн геополитикт асар том эхлэл тавих бус уу.

Нийтлэлч Б.Дэвиндра
2005.04.21, 1007 am, Инфо