Гэвч сүүл руүгээ сонгуулиа улам л бохир хийгээд байх болсон. УИХ-ын 2004 оны сонгууль үүнийг гэрчилнэ. Өрсөлдөгчид биенээ гутгэх, нэр төрийг нь гутаан доромжлох, бэлэг хандив тараах, заль хэрэглэх, луйвар хийх, мөнгө амлах ч бур хэтэрсэн. Сурталчилгааны үеийн элдэв муу үйлдлээ санал хураах өдөр ч үргэлжлуулсэн. Тиймээс сонгуулийн зарим хэсэг, тойрогт бүртгуүлсэн хүнээсээ санал өгсөн хүмүүсийнх нь тоо хэтэрчихсэн явдал бий. Тэгээд л бөөн хэл ам болж, шүүхээр заргалдаж, тэр үед үүссэн маргаан одоо хэр нь тасраагүй, Өвөрхангайн 24 дүгээр тойрог парламентад төлөөлөлгүй байгаа. Энэ бол давтамгүй бохир явдал. Төрөө төлөвшүүлэхэд бусармаг хандана гэдэг байж болохгүй хэрэг.
Одоо тэгвэл бид төрийнхөө тэргүүнийг сонгох гэж зэхэж байна. Ердөө нэг сарын дараа, өдийд бид саналаа өгч байх болно. Энэ ариун үйлсэд хамгаас шударга хандахсан. МАХН-аас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэрийг нь дэвшүүлсэн Н.Энхбаяр, тууний сонгуулийн төв штаб бусдыгаа чухам үүнд уриалсан байна. Тэгээд Шударгаар өрсөлдөх тухай гэрээний төсөл боловсруулж бусад гурван нэр дэвшигч, тэдгээрийн намууд, штаб, ерөнхий менежерүүдэд нь хүргүүлжээ.
Ард түмний эв нэгдлийг илэрхийлэгч байхын төлөөх өрсөлдөөн дээд зэргээр шударга байх ёстой нь зүй. Хуулийг бүхнээс дээдэлж, үүгээрээ өөрийгөө хэн болохыг харуулах ёстой. Ер нь аливаа эгзэгтэй мөч тухайн хунийг ямар амьтан болохыг нь бусад бүх нөхцөл байдлаас илүүтэй харуулж чаддаг шүү дээ. Тэгэхлээр өрсөлдөөн ширүүсэх тусам нэр дэвшигчид, түүний ард байгаа улс төрийн хүчин, дэмжигчид улам өө сэвгүй ажиллах нь чухал юм.
Биенийхээ нэр төр, алдар хүнд, ажлын нэр хүндэд халдсан бодит бус мэдээлэл, гутгэлэг тараах, уүндээ радио, телевиз, сонин, хэвлэлийг ашиглахгүй байхыг МАХН-аас нэр дэвшигчийн санаачилсан гэрээний төсөлд уриалсан байна. Түүгээр ч барахгүй нэр дэвшигчийн сурталчилгаанд төрийн албан хаагчийг оролцуулах, төрийн болон орон нутгийн өмчийн эд хөрөнгө, унаа тэргийг хэрэглэхээс татгалзахаар тусгажээ. Бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж байгаа УИХ-ын даргын хувьд, Ерөнхийлөгчид нэр дэвшигчид төрийн албан тушаалаасаа түр татгалзах хууль байхгүй нөхцөлд Н.Энхбаяр төрийн бүхий л үйлчилгээг гадаад, дотоодод явахдаа хэрэглэх эрхтэй. Түүнийг богинохон хугацаанд улсынхаа бүх аймаг, сумаар орсон ч буруутгах үндэслэл байхгүй. Тиим атал ийм санаачилга гаргав. Энэ бол манай сонгуулийн түүхэнд анхных байх.
Б олдогсон бол төрийн өндөр алба хашигчид аливаа сонгуульд нэрээ мана дэвшүүлсэн тохиолдолд сурталчилгааны хугацаанд бусад өрсөлдөгчидтэй нь нэг төвшинд байлгамаар, өөрөөр хэлбэл албан тушаалаас нь түр чөлөөлж гарааны нөхцлийг нь ижил болгомоор. Тэгэхдээ үүнийг аль нэг нэр дэвшигчийнх нь хүссэнээр шийдвэрлэж болохгүй.
Сонгогчдын гарыг цайлгахгүй, тэдэнд эмнэлгийн болон бусад үйлчилгээ үзүүлэхгүй, шашны зан үйл ашиглахгүй байхыг Н.Энхбаяр өрсөлдөгчдөөсөө хүсэв. Өнгөрсөн оны УИХ-ын сонгуульд хамгийн их балаг тарьсан юм бол чухамхүү энэ. Дээр нь амлалтууд… Эх орон-Ардчилал эвсэл манай сонгуулийн түүхэнд хамгийн олон хүнд хахууль амласан. Тэр нь сонгогчдод наалдаагүй л болохоос биш, амлагчдад бол тухайн үедээ өгөөжөө өгсөн. Одоо өөрсдөө тэр амлалтдаа дөнгүүлж сууцгаана. Эх орон-Ардчилал эвслээс нэр дэвшигчид хүүхдээр нь дамжуулан бүх сонгогчийн саналыг худалдаж авах гэж оролдоод тэн хувийг нь татаж чадсан. Өөрсдийн оюун тархи, үзэл бодлоор сонголтоо чөлөөтэй уужуу тайвуу хийх боломж олгохгүй, биднийг юм уу, намайг сонго гэж шалаад тулгаад, аар саар юмаар хуурах гэж самгардуулаад байх нь сонгогчдын үндсэн эрхийг зөрчиж байгаа хэрэг.
Элдэв хөдөлгөөнүүд сүүлийн үед гарч ирсэн нь ч үүнтэй холбоотой байж мэднэ. Тэдний үйл ажиллагааг сонгуульд чиглэсэн гэж хэлж болохоор. Нэр дэвшигчдээс нэгийг нь сугалж авч гол бай болгож буйг нь үүнээс өөрөөр цэгнэх аргагүй.
Тэд сонгогчдод нөлөөлөх зорилготой нь илэрхий байгаа. Хөдөлгөөнүүд сон-гууль дөхөхөөр л толгойгоо өндийлгөдөг нь ёс мэт болох шинжтэй. Ийм юмыг дэмжиж дэвэргэж болохгүй.
Сүүлийн үед сонгуулийн шат шатны байгууллагын бүрэлдэхүүнийг өөлөх шүүмжлэх нь ихэсч байна. Тэгэхдээ намын байгууллагыг буруутгах нь бүр утгагүй юм. Сонгуулийн хэсэг, тойргийн хорооны бүрэлдэхүүнд хэнийг оруулах нь ерөөс намын мэдлийн асуудал биш. Үүнийг тухайн нутаг дэвсгэрийн Иргэдийн хурал л шийддэг. Гэтэл СЕХ-ноос аваад тойрог хэсгийн хорооны бүрэлдэхүүнд эргэлзэж буйгаа зарим нам одооноос цухалзуулаад байгаа нь сонгуулийн эцсийн үр дүнг хүлээн зөвшөөрөхгүи байх бэлтгэлээ базааж буй юм биш байгаа гэх бодол төрүүлнэ. Иймд сонгуулийн байгууллагуудад дарамт шахалт үзүүлэхгүй байх талаар гэрээнд оруулахыг МАХН санал болгосон нь тун зуйтэй санагдана.
МАХН-аас нэр дэвшигчийн энэхүү санаачилгад бусад нь хэрхэн хандаж байна вэ? Гэрээ байгуулах эсэх, өөрөөр хэлбэл тавьсан саналыг нь хүлээн авах эсэхээ энэ сарын 20-ны дотор мэдэгдэхийг МАХН хүссэн юм. Өчигдрийн байдлаар Эх орон нам л хариу ирүүлсэн байна. Тэр хариунд …Сонгуулийн хэсгийн хороодыг эрх тэгш бус байгуулсан, намуудыг ялгаварласан, МАХН болон нам бусчуудын төлөөлөл 60.7 хувьтай байгаа зэрэг нь сонгууль эхнээсээ шударга, будлиангүй явагдана гэдэгт эргэлзэхэд хүргэж байна. Нийслэлийн дүүргуүдэд байгуулагдсан 122 хэсгийн хорооны дарга нарын 80.3 хувь нь МАХН-ын гишүүд байгаа нь дээрх байдлыг нотолж байна.
Нэгэнт хуулиар зохицуулах заалтуудыг гэрээний төслөөс хасч, Шударга өрсөлдөх гэрээ-г тухайлсан нэр дэвшигчийн оноо авах хэрэгсэл болгохгүй байх зарчим баримтлах нь зүйтэй гэж манай штаб үзэж байна гэжээ. Гэрээ байгуулахыг, тодруулбал шударгаар өрсөлдөхийг зөвшөөрч буй эсэхээ өгүүлсэнгүй. Тэгсэн хэрнээ нам бусчуудаас ихэд сэрэмжлэх янзтай. Энэ юу гэсэн үг вэ? Шударга өрсөлдөөнөөс болгоомжилж буй юм биш биз. АН, БНН нь таг чиг. Гэтэл БНН-ын нэр дэвшигч нь нэрээ татвал гурван сая доллар өгнө гэж МАХН өдсөн гэж олон түмэнд телевизээр мэдээлсэн. Үүнээс нь үзвэл шударга бусаар өрсөлдөхөөр нэгэнт шийдчихсэн юм биш үү. Жаргалсайхан өөрөө хүмуү-сийг машинаар байгууллага дээрээ зөөж аваачаад хүн бүрт цаг өгч, Та нар арав арван хүн элсүүлээрэй. Олон хүн элсүүлбэл жийп өгнө гэсэн гэх яриа ч нийслэлд нэгэнт тархсан байна.

Р.ЖАРГАЛАНТ
(өнөөдөр 2005-04-22 095)