-Таныг Монгол орон даяар гороолох гэж байгаа тухай сонслоо?
-Монголчууд эрт дээр үеэс гороо хийх ёсыг үйлддэг байсан. Тухайлбал ном судар барьж хүрээ, хийд болон гэрээ тойрч буян хийдэг байсан. Үүнийг гороолох гэдэг. Үүний нэгэн адил байгаль дэлхийгээ баясгах шашны ёс байдаг бөгөөд энэ ёсыг улс даяар хийж байсан түүх ч бий. Манай улсад шашин 70 гаруй жил тасарсан. Түүнээс өмнө Сундуй, Жадамба, Алтангэрэл судрыг үхэр тэргэнд ачаад Монгол орны хилийг тойрч байсан гэдэг. Ингэж гороолсноор байгаль дэлхий хийгээд хүн ардад маш их буян хурдаг жамтай. Эртний тэрхүү ёсыг л энэ цагт хэрэгжүүлэх бодолтой байна.
-Хэзээнээс аян замдаа гарах гэж байна. Судар номоо хэрхэн авч явах вэ?
-Ирэх сарын 15-нд Улаан-баатараас хөдлөхөөр товлоод байна. Энэ удаа Ганжуур хэмээх 108 боть, Жадамба, Алтангэрэл, Сундуй зэрэг нийт 111 судрыг морин тэргээр ачин Монголын нутгаар нар зөв тойроод явна. Ингэхдээ хөдөө байгаа хүрээ, хийд болгоноор орж тэндэхийн лам нартай хурал хурж буян үйлдэж явна. Мөн замд таарсан овоо тахилгын хогийг цэвэрлэж жинхэнэ овоо тахилга болгох бодолтой байна. Энэ нь юу гэсэн үг вэ гэвэл сүүлийн үед овоон дээр хугархай таяг, архины шилийг ихээр овоолох болсон. Үүнээс болоод байгалийн янз бүрийн узэгдэл болж лус савдагаа хилэгнуүлж байна. Тиймээс хуучин цагт овоо ямар байсан тиим болгож цэвэрлэнэ гэсэн уг.
-Долдугаар сэрын 15-ны вдрийг сонгосон нь учиртай л байхдаа?
-Тэгэлгүй яахав. Энэ өдөр зуны адаг сарын харагчин хонин сарын шинийн 9-ний цагаагчин хулгана өдөр. Миний хувьд сайн өдөр. Улаанбаатарт байгаа хүрээ хийдийг эхэлж тойроод Напайх, Төв аймгийн Эрдээнэ сум руу хөдөлнө.
-Хэзээ эргэж ирнэ гэж телөвлеж байгаа вэ. Монгол орныг тойрон гороолоход ямар хугацаа шаардах бол. Нэг л морьтойгоо яваад байх уу?
-Монголчууд бид хол замд явахдаа ирэх цаг хугацаагаа товлодогүй байсан уламжлалтай. Тэр утгаараа би ирэх хугацаагаа хэлмээргүй байна. Тэгээд ч цаг хугацаанд баригдалгүй, яарахгүй явна. Улаанбаатараас нэг морьтой л гарна. Унаа мал ядарлаа гэхэд манай ард түмэн солиодөгөх сайхан сэтгэлтэй хүмүүс шүү дээ. Ингэж явахдаа би өөрөө морин тэргэн дээрээ суухгүй морио залж хөтлөх үурэгтэй явна. Морь тэрэг маань ном, судар агуулж явах учраас тэрэг ерөнхийдөө сүм хэлбэртэй байхаар хийгдэж байгаа.
-Цаг хугацаанд шахагдахгүй яарахгүй явна гэлээ. Удахгүй сэруү унана. Явган нуцгэн ингэж явах хэцүү бас амь насанд эрсдэлтэй санагдахгүй байна уу. Өмнө хөдөегүүр явж байв уу?
– Алба амины ажлаар 10 гаруй аймгаар явсан. Ингэж явахдаа хөдөөх сүм хийдүү-дийг үзэж судалж явяаа. Манай улсад устаж үгүй болсон маш олон сүм хийд бий. Үүнээс нэлээдгүй нь эргээдсэргэсэн байдаг юм билээ. Тэр бүгдийг дайрч өнгөрөх бодолтой байгаа ч зарим нэгийг алгасахыг үгуйсгэхгүй. Морин тэрэг хөтлөөд явна гэхээр хүмүүст үнэмшил муутай санагдаж магадгүй. Нэгэнт замындундорсонсбол надад буцах зам үгүй. Миний хувьд би дөнгөж 32 настай, залуу хүн учраас ядрахгүй. Тэгээд ч байнга явган явдаг. 2000 онд Ээж хад руу явган явж мөргөсөн. 2001 онд мән Ээж хад руу сунаж мөргөж явсан. Өвөрхангай аймаг руу явган явж байсан. Буяны үйл хийж явах учраас надад муу санаж саад учруулах хун дайралдахгүй байхаа.
-Ээж хад руу сунаж мөргөж явахад хэд хонож очсон бэ?
-Жирийн яваад очиход нэг өдөр, сунаж мөргөөд очиход хоёр өдөр л явдаг юм билээ. Миний энэ үйлийг хүмүүс тиим ч сайнаар хүлээж авахгүй. Хийх ажилгүй энэ тэр гэж гоочилж магадгүй. Сунаж мөргөх, гороолох зэрэг нь дээр үеийн лам нарын үйлддэг л байсан үйл. Харин одоо цагт ингэж явах хүн алга. Тиймээс би лам гэгдэж нэгэнт л шашин номын мөр хөөж байгаа учраас эртний уламжлалуудыг сэргээж өөртөө болон өрөөлд буян үйлдэхийг л хүссэн юм.
-Авч явах судрууд чинь тан ых уу. Эсвэл аль нэг хийдийнх үү?
-Гандан хийдийн номыг авч явах нь боломжгүй юм. Эдгээр судар нь хувь хүмүүст ч тэр бүр байдаггүй. Тиймээс шинээр худалдаж авах бодолтой байна.
– Хаанаас худалдаж авах вэ?
-Дээрх судрууд нь эртний хэлбэрээрээ ховор л доо. Гэхдээ судруудын шинээр хэвлэсэн хэлбэр манай шашны дэлгүүрүүдэд элбэг бай даг болж. Үнэтэй ч гэсэн эндээс л худалдаж авна.
-Ямар үнэтэй байна. Та хувцасаа худалдаж авсан уу?
-Шинэ цагийнх ч гэлээ худалдан авах боломжгүй учраас одоохонцоо худалдан авч амжаагүй байна. Сүсэгтнүуд хандив өргөнө гэдэгт найдаж байгаа. Миний ажйлд Ардчилсан намын менежер Л.Нацагням их туслалцаа узүүлж байгаа. Тэрээр 1993 онд Дэлхийг нохойтой тойрч байсан хүмүүсийн нэг нь шүү дээ.
-Ингэж явснаар та өөртөө болон өрөөд буян үйлдэж байгаа гэсэн. Үүнийг хүмүүс хэр хүлээж авах бол?
-Монгол орныг тойрон гороолоод ирэхэд байгалийн тэнцвэр сайхан болж, ган зуд үгүй болно гэж бодож байна. Монгол улсыг тойрч гороо хийж буян арвижуулах, тэрхүү буянаа эгэл малчны хотонд авч очих, улмаар тэдний мал сүрэг өсөж, идээ ундаа элбэгшихийг балгэдэж байгаа юм. Энэ бүгд маань бусдын төлөө хийж буй буян. Бусдын төлөө хийсэн өчүүхэн буян ч арвиждаг жамтай.
Өөрийн биөэр үйлдэх, номын өглөг өгөх, сэтгэлийн өглөг өгөх гээд олон төрлийн буян байдаг. Овооны хог цэвэрлэж байгаа нь лус савдгийг хогоос нь цэвэрлэж өгч буй миний уйлдэж байгаа биеийн буян юм. Эргэж ирээд сум хийдүүд болон щашинтай холбоотой гэрэл зургийн ном гаргах болно.
-Та аль нутгийн хүн бэ. Танай удамд лам хүн байсан уу?
-Аав маань Баянхонгор аймгийн Галуут сумынх болохоор Баянхонгорынх гэж явдаг. Миний эцгийн талд эрдэмтэй чадалтай лам нар байсан гэсэн. Аав маань ном уншдаг, бариа засал хийдэг хүн байсан. Тэр хүний арвин их зүйл надад улдсэн. Энэ дашрамд бурхны замд оруулсан анхны багш Гандантэгчинлэн хийдийн Мамба дацангийн Ловон лам болон бусад багш нартаа баярлаж явдгаа уламжилмаар байна. Тэдний хүчинд төвд усэг тайлах, бурхны шашныг ойлгох болсон.
Сүсэгтэн олны минь буян арвижих болтугай.

Д.ЦОГЗОЛМАА (Өдрийн сонин 149)