хурлын тэргүүлэгчид (ИТХТ)-ийн дарга А.Үрчээ, Засаг дарга С.Цэрэнбаяр нарыг огцруулж, ИТХТ-ийн даргаар Р.Зоригтбаатарыг сонгож, Засаг даргаар С.Сумъяаг томилуулахаар Ерөнхий сайдад уламжилсан билээ. Ерөнхий сайд Ц.Элбэгдорж түүнийг ёсоор болгож захирамж гаргасан. Гэтэл Ерөнхий сайдын захирамж Өмнөговьд одоо хүртэл хэрэгжээгүй байна. Хэрэгжихгүй байгаа гол учир нь огцорсон Засаг дарга тамгаа аваад зугтаасантай холбоотой.

Аймгийн ИТХТ-ийн болон Засаг даргыг огцруулсан ИТХ 96 хувийн ирцтэй нээгдэж хурлын дэг хэлэлцэх асуудлаа баталсан байна. Хэлэлцэх асуудлын жагсаалтад Таван толгойн нүүрсний орд газрын ашиглагдаагүй байгаа талбайг аймгийн тусгай хамгаалалтаас хасах. ИТХТ-ийн болон Засаг даргатай орон нутгийн боловсон хүчний бодлого алдагдсан бас бус зүйлээр хариуцлага тооцох зэрэг асуудлууд багтжээ. Хуралдааны явцад дээрх асуудлыг хэлэлцэхээс татгалзаж МАХН-ын гишүүд завсарлага авсан боловч хурал удирдах ёстой ИТХТ-ийн дарга зарим гишүүдтэйгээ буцаж орж ирсэнгүй. Харин аймгийн ИТХ-д Ардчилсан намаас нэр дэвшиж сонгогдсон долоон төлөөлөгч, МАХН-ын зургаан төлөөлөгч төрийн албанд завсар гаргахгүй байх үүднээс 54,6 хувийн ирцтэй цааш хуралдаж ирээгүй аймгийн удирдлагуудад итгэл үзүүлэх эсэх талаар санал хураахад олонхи нь тэдэнд итгэл үзүүлэхгүй гэж санал өгчээ. Гарсан шийдвэрийн дагуу ИТХТ-ийн дарга А.Үрчээг өөрчилж Р.Зоригтбаатарыг нэр дэвшүүлэн сонгосон аж. Улмаар аймгийн Засаг дарга С.Цэрэнбаярыг өөрчлөх шийдвэр гаргаж, оронд нь С.Сумъяагийн нэрийг дэвшүүлж Ерөнхий сайдад батламжлуулахаар уламжилжээ. Түүнийг нь Ерөнхий сайд зөвхөн өөрөө эдлэх бүрэн эрхийнхээ дагуу батламжилж захирамж гаргасан нь тэр байж. Гэвч энэ шийдвэрийг А.Үрчээ, С.Цэрэнбаяр нар хүлээн зөвшөөрөхгүй төрийн тамга авч зугтсанаар Өмнөговь аймагт төрийн ажил цалгардаж, завсар гараад сар гаруй болж байна. Тэднийг ийнхүү дураараа дургихад Шадар сайд Ч. Улаан, УИХ-ын гишүүн С.Батболд, Д.Тэрбишдагва нар ташуур өгчээ. Шадар сайд Ч.Улаан шударга хүний дүр эсгэж улаан цээжээрээ хамгаалж байгаа бол, УИХ-ын гишүүн Үйлдвэр худалдааны сайд С.Батболд бизнесийн ашиг харж, түүнийг хамгаалж байгаа бололтой.

Өмнөговь аймгийн Таван толгойн нүүрснии орд газрын олборлолт явагдаагүй тусгай хамгаалалтад байгаа газрыг С.Батболд хайгуулын лицензээр өөрийн болгожээ. Үүнийг хадгалж байх үүргийг С.Цэрэнбаяр түүний өмнө хүлээж аймгийн Засаг даргаар томилогдсон бололтой юм. Гэтэл тус аймгийн ИТХ тэрхүү тусгай хамгаалалт нэр дор С.Батболдын хяналтад байгаа газрын тусгай хамгаалалтын гэдэг статусыг нь өөрчлөхөөр шийджээ. Ийм шийдэлд хүрээд зогссонгүй.

Тусгай хамгаалалт гэдэг халхавчаар уг газрыг хадгалж байх үүрэгтэй Засаг дарга С.Цэрэнбаярыг огцруулсан нь С.Батболдын хувийн бизнест сөрөг нөлөө үзуүлэх хэмжээнд хүрчээ. Хувийнхаа бизнесийн хүрээг хязгаарлуулахгүй байх үүднээс Тэрбээр С.Цэрэнбаярыг хамгаалж байгаа гэж учир мэдэх хүмүүс ярьж байна. Таван толгойн нүүрсний орд газрыг С.Батболд хайгуул хийнэ гэж лиценз авсан юм билээ. Гэтэл Таван толгойн орд газрын нөөцийг 1974 онд Орос, Монгол, Чех, Польш зэрэг орны хамтарсан геологчид нөөцийг нь тогтоон ашиглалтад өгчээ. Нөөцийг нь тогтоогоод зогссонгүй, орд газрыг түшиглэн 58 мянган хүн амтай үйлдвэрийн хот байгуулах зураг төслийг Орос мэргэжилтнүүд хийчихсэн байсан аж. Ийм газар хайгуул хийнэ гэж лиценз авч, өгч байдаг үзэгдэл манайхаас өөр оронд байхгүй биз. Нэгэнт нөөцийг нь тогтоочихсон газар хайгуулын лиценз авна гэдэг бол цааш нь борлуулж ашиг олох зорилгоос өөр юу байх билээ. Тэгээд ч УИХ-ын гишүүн Үйлдвэр, худалдааны сайд С.Батболдыг Монгол орны байгалийн баялаг орд газрыг гадаадынханд худалддаг гэдгийг мэдэхгүй хүн бараг байхгүй. С.Цэрэнбаяр огцорсноор түүний хувийн бизнесийн эрх ашиг хөндөгдөх учир тэр, түүнийг ийнхүү хамгаалж байгааг олон хүн мэднэ.

Өмнөговийн огцорсон Засаг дарга үүнээс гадна маш олон факттай. Тэрбээр Засаг дарга болоод Таван толгбй ХК-ийн захирлыг өөрчилсөн. Түүнийг өөрчилсөн даруйдаа тус нүүрсний уурхайн хүчин чадлаас давсан олборлолтыг хөрс хуулалт болон уул уурхайн технологи зөрчин хийлгэж, нүүрсийг их хэмжээгээр, хямд үнээр БНХАУ-д худалдаж эхэлжээ. Таван толгойн нүүрс хямд үнээр их борлогдохын зэрэгцээ түүний эрх ямба ч их дээшилсэн юм байх. С.Цэрэнбаярыг үдийн цайндаа явахад нь цагдаагийн хэлтсийнх нь машин гэрэл дохиогоо хангинуулан буфердэх, Өвөрмонгол явахад нь хоёр бие хамгаалагч дагуулж бусдын элэг доог болсон тухай нутгийнхан нь ярьдаг юм байна. Энэ бол зах хязгаарын жижиг аймгийн Засаг даргад ахадсан эрх ямба, халамж үйлчилгээ биз дээ. Гэтэл түүнийг МАХН хам-гаалсаар өдий хүрлээ.

УИХ-ын болон МАХН-ын удирдах зөвлөлийн гишүүн ХХАА-н сайд Д.Тэрбишдагва огцорсон С.Цэрэнбаярыг эргүүлэн ажлуулахын тулд одоо Өмнөговь аймагт ажиллаж байна. Огцорсон ИТХТ-ийн болон Засаг дарга нар тамгаа аваад зугтаасан учир удирдлага нь хуучин тамгыг хүчингүй болгож, шинэ тамга хийлгэжээ. МАХН-ын даалгавраар Өмнөговь аймгийн хэвийн ажиллагааг алдагдуулж самрахаар очсон ХХАА-н сайд Д.Тэрбишдагва Өмнөговийн ИТХТ-ийн дарга Р.Зоригтбаатарыг гэрээс нь нэг хоногоор барьцаалж ИТХ-ыг дахин хуралдуулахыг шаардан бас бус зүйлээр дарамталсан байна. Гэвч тэрбээр Улаанбаатарт арав төгссөн хүүхэд шалгалт өгөхөөр явсан. Тэр таних хүнгүй хэцүүдлээ гэж шалтаг тоочин зугтаж тэдний гараас мултарчээ. Д.Тэрбишдагватан гурав, дөрөв хоногийн турш Өмнөговийн огцорсон уирдлагын талыг баримталдаг аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгчдийг цуглуулан хуралдуулах гэсэн боловч ирц нь хүрээгүй өчигдөртэй золгосон байна. Ирц бүрдүүлэхийн тулд Баян-Овоо сумаас аймгийн ИТХ-д сонгогдсон Батхуягийг нийслэлээс бараа татаад явж байхад нь Сайхан-Овоо сумын нутгаас олзлон авчээ. Тус аймгийн ИТХ-ыг хуралдуулах ажлыг Д.Тэрбишдагватай хамт Сити таксисны Сүхбаатар гэдэг хүн хүч хавсарч яваа юм байна. Сүхбаатар бол УИХ-ын 2004 оны сонгуульд МАХН-аас энэ аймагт нэр дэвшин өвдөг шороодсон бизнесмен. Тэрбээр Би одоо Засаг дарга болно гэж ярьж яваа дуул-дана. МАХН-ын даалгавраар Өмнөговь аймгийн ИТХ-ыг ирц бүрдүүлж хуралдуулах ажлыг зохион байгуулж байгаа нэр бүхий этгээдүүдийн ав хоморгод тус аймгийн цагдаагийн хэлтсийн даргаар ажиллаж байсан, одоо эрүүгийн хэрэгт холбогдон нийслэлд шалгагдаж байгаа Батмөнх хамрагджээ. Хэдийгээр тэр эрхэм аймгийн ИТХ-д сонгогдсон ч нийслэлд шалгагдаж байгаа хүн. Мөрдөн байцаалтаас оргон зайлж яваа нь тэр. Ийм маягаар Өмнөговь аймгийн ИТХ дахин хуралдав. Гэвч энэ хуралдаанаас гарсан шийдвэрүүдэд тус аймгийн хүчингүй болсон хуучин тамга хэрэглэгдэнэ. Тэгээд ч ИТХ-ын ээлжит бус хурлыг төлөөлөгчдийн шаардлагаар болон тэргүүлэгчдийн олонхи нь хэлэлцэн шийдвэрлэж товлон зарладаг байтал Монгол Улсын засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хуулийн 23 дугаар зүйлийг зөрчин шууд хуралдлаа. Тэгвэл өчигдөр хуралдсан гэх тус аймгийн ИТХ-ыг зарлахад долоон тэргүүлэгчээс дөрөв нь оролцоогүй юм байна. Иймд уг хуралдааныг хүчин төгөлдөр бус гэж ойлгож болно. Өмнөговийн үймээнд Д.Тэрбишдагва очиж хүн барьцаалан, хуурамч тамга тэмдэг ашиглан эрүүгийн хууль зөрчиж, хуралдуулсан нэр зүүсэн ч цэг хатгаж чадсангүй. Тэрбээр Өмнөговиос байтугай Европоос хүн хулгайлах үйлдэлд үүнээс өмнө оролцсон байдаг. Ер нь хүн хулгайлах, барьцаалах үйлдэлд энэ хүн гаршиж явна. Түүнийг нь мэддэг учир намынх нь нөхөд түүнийг Өмнөговь руу илгээсэн биз.

Сонинд Өмнөговиос нэг факс ирлээ. Тэр нь сайд Д.Тэрбишдагвын хүч хэрэглэн ирц бүрдүүлсэн ИТХ-ын тухай мэдээ байв. Тэнд мэдээлснээр бол 96 хувийн ирцтэй нээгдэж 54,6 хувийн ирцтэй гаргасан түрүүчийн аймгийн ИТХ-ын шийдвэрийг хүчингүй болгосон гэсэн байв. Энэ хоёр хуралдаанд процедурын ялгаа бий. Түрүүчийнх нь хууль зүйн дагуу зарлагдаж процедурын дагуу болсон. Харин сүүлчийнх нь ИТХ-ыг зарлан хуралдуулах хуулийн заалтыг зөрчсөн, процедурын хувьд алдаатай гэж хуульч, өмгөөлөгч Д.Пүрэвбаатар дүгнэлт өгч байна. Маргаан цааш багагүй хугацаагаар үргэлжилнэ. Тэр хэмжээгээр аймаг орон нутагт ажил цалгардах нь гэж тэр хэлэв.

Г.ЭРДЭНЭБАТ
(өдрийн сонин 2005-07-08 165)