Гадаадын хөрөнгө оруулалттай 11, орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа 18 ББСБ байна. ББСБ-иудын актив хөрөнгийн хэмжээ оны эхний байдлаар 28.9 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь банкны салбарын нийт активын 2,5 хувьтай тэнцэж байна.

Энэ оны эхний улиралд ББСБ-ын нийт цэвэр зээлийн хэмжээ 17.6 тэрбум төгрөг болж, 2004 оны жилийн эцсийнхээс 4.5 хувиар, 2003 оныхоос 53.7 хувиар өсчээ. Эдгээрийн ихэнх нь Бичил, Жижиг, Дунд бизнес эрхлэгчдэд олгосон эргэлтийн хөрөнгийн, мөн хэрэглээний бага хэмжээтэй, богино хугацаат зээл байна. Мөн ББСБ-ын нийт өөрийн хөрөнгийн хэмжээ сүүлийн жилд 51.1 хувиар өссөн нь ББСБ-дын хөрөнгө оруулалтын хэмжээ асар хурдацтайгаар нэмэгдэж байгааг илтгэж байна.

Хөгжлийн Алтан Сан ББСБ, Товийн эхлэл ББСБ, Кредит Монгол ББСБ гэх мэт анхдагч ББСБ-ууд бараг бүгдээрээ гадаадын донор байгууллагуудын төслийн хүрээнд, тухайн төслийг амжилттай хэрэгжүүлэх зорилгын хүрээнд байгуулагдаж байсныг та бүхэн мэдэж байгаа. Чухамхүү эдгээр анхдагч ББСБ-уудын амжилттай түүх, тэдний туршлага нь манай орон дахь ББСБ-уудын хөгжлийн эхийг тавьж, тухайн салбарыг хөгжихөд түлхэц болсныг энд дурьдах нь зүйн хэрэг гэж Үзэж байна.
ББСБ-ын Үйл ажиллагааны тухай хууль нь 2002 оны 12-р сарын 12-нд батлагдан гарснаар банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай эрх зүйн харилцааг зохицуулахад чухал алхам болсон. Уг хуулинд заасны дагуу ББСБ нь 10 төрлийн үйл ажиллагаа эрхэлж болох бөгөөд өнөөдрийн байдлаар ББСБ-уудын үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа байдлаар Үзвэл, давхардсан тоогоор Зээлийн үйл ажиллагаа 115

Валютын арилжаа 32
Санхүүгийн түрээсийн үйл ажиллагаа 6
Итгэлцлийн үйл ажиллагаа 3
Факторинг 4
Мөнгөн гуйвуулгын үйлчилгээ 10
Төлбөр тооцоо, санхүүгийн зөвлөгөө өгөх үйлчилгээ 1
Төлбөрийн баталгэа гаргах 1
Төлбөр тооцооны хэрэгсэл гаргах 1
Богино хугацаат санхүүгийн хэрэгсэлд хөрөнгө оруулалт 1 зэрэг байна.

ББСБ-уудын санхүүгийн зах зээлд оруулсан хувь нэмэр, тэдний зах зээлд гүйцэтгэж байгаа үүргийг товч дүгнэвэл
-Санхүүгийн зах зээл дээрх эрчимтэй өрсөлдөөнийг бий болгосон. Ялангуяа зээлийн үйлчилгээгээрээ арилжааны банкууд болон ХЗХ-той
өрсөлдөж, зах зээл дэх зээлийн хүү буурах, мөн олон төрлийн нөхцөлтэй зээлийн шинэ шинэ бүтээгдэхүүн бий болоход тодорхой хэмжээгээр нөлөөлсөн.

-Арилжааны банкуудаас санхүүгийн үйлчилгээ авч чаддаггүй байсан бичил бизнес эрхлэгч, алслагдмал хөдөө орон нутгийн иргэдэд санхүүгийн үйлчилгээг хүргэс-нээр тэднийг зах зээлд татан оруулах, үйл ажиллагаагаа өргөтгөх, амьжиргаагаа дээшлүүлэх боломж олгосон.

-Зөвхөн бичил санхүүгийн үйлчилгээг явуулснаар санхүүгийн байгууллага нь урт хугацаанд тогтвортой, ашигтай ажиллах бололцоотой болохыг баталж. бусад санхүүгийн байгуулагуудыг энэ салбарт хөрөнгө оруулахад нөлөөлсөн.

-Зах зээлд шинэ шинэ бүтээгдэхүүнийг бий болгож, түүнийг иргэд байгууллагад хүргэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэж байна. Жишээ нь санхүүгийн зөвлөгэө өгөх үйлчилгээ, факторинг, итгэлцлэлийн үйлчилгээ, мөнгөн гуйвуулга гэх мэт

-Санхүүгийн секторт гадаадын шууд хөрөнгө оруу-лалтыг татахад түлхэц үзүүлж байна.

2. ББСБ-уудын өмнө тулгарч буй эрх зүйн тул-гэмдеан асуудлууд, түүнийг шийдвэрлэх арга зам.
Юуны өмнө ББСБ-ын үйл ажиллагааны тухай хуулинд 4 төрлийн нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналтай байна. Үүнд
1. ББСБ нь үйл ажилла гааны хувьд Банк, Хадгаламж зээлийн хоршоодтой адил төстэй боловч Эх үүсвэр татан төвлөрүүлэх арга зам хязгаарлагдмал, хууль эрх зүйн хувьд хориглолттой байна. Түүнчлэн ард иргэд баигууллагуудаас хөрөнгө огт татан төвлөрүүлдэггүй боловч үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрөл авах болон хяналт шалгалтын хувьд арилжааны банкуудын нэгэн адил Монгол банкны хатуу хяналтад байдаг.

Мөн түүнчлэн зээлийн үйл ажиллагааг өөрийн хөрөнгө болон зээлийн бусад эх үүсвэрийг ашиглан явуулж байгаа нь ББСБ үйл ажиллагаагаа өргөтгөх, цар хүрээг нь нэмэгдүүлэх, энэ хэрээр зах зээлд, ялангуяа бизнес эрхлэгчдийн үйл ажиллагааг дэмжих чиглэлээр идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахад хангалтгүй юм.

Үүнээс үндэслэн ББСБ-ын үйл ажиллагааг дэмжих ялангуяа эх үүсвэр татан товлорүүлэхийг ББСБ-ын үйл ажиллагаанд зөвшөөрчх, татан төвлөрүүлэх эх үүсвэрийн хэмжээг ББСБ-ын өөрийн хөрөнгөтэй уялдуулан хязгаартай тогтоодог болох талаар Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааны тухай хуулинд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй юм.

2. Тус хуулинд ББСБ-ыг анх үүегэн байгуулахад дүрмийн сангийн доод хэмжээг мөнгөн хөрөнгөөр бүрдүүлж, түүнээс цааш дүрмийн сангаа ул хөдлөх эд хөрөнгөөр нэмэгдүүлж болохоор зохицуулалт оруулах шаардлагатай байна. Учир нь ББСБ нь нэг талаас үйл ажиллагаагаа тогтвортой явуулах, нөгөө талаас өөрийн ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх үүднээс бусад банк санхүүгийн байгууллагаас зээл авахдаа барьцаанд нь заавал өөрийн эзэмшлийн үл хөдлөх хөрөнгө тавих зайлшгүй шаардлагатай байдаг. Үүний нөгөө талд ихэнх ББСБ-д шинэ тутам. өөрийн байшин барилгагүйн улмаас банкинд дүрмийн сан, нийт активаа барьцаалж байгаа нь энэ өрсөлдөөнт зах зээлийн дунд найдөартай сайн харилцагчдаа банкинд алдах магадлалыг өндөрсгөж байдаг.

Санхүүгийн байгууллагуудаас ББСБ-д олгох зээлийн хүү 2 хувиас буурдаггүйгээс үнэ өндөртэй эх үүсвэр татан төвлөрүүлсэн ББСБ-дын хүүгээ бууруулах боломж нь банкууд болон ХЗХ-ыг бодвол харьцангүй бага байдгийг энд дурьдах нь зүйтэй болов уу.

3. Дээрх саналтай холбоотойгоор ББСБ-ын дүрмийн сангийн доод хэмжээг нэмэгдүүлэх шаардлагатай юм Учир нь хэрэв ББСБ-уудад бусдаас хадгаламж татан төвлөрүүлэх эрх олговол 1-рт ББСБ-уудын дүрмийн сан, өөрийн хөрөнгөө өсгөх сонирхолыг нэмэгдүүлэх, 2-рт өөрийн хөрөнгөө нэмэгдүүлснээр ББСБ-ууд санхүүгийн чадвараа сайжруулах боломжтой болох юм.

Иймд ББСБ-ын дүрмийн сангийн доод хязгаарыг зохистой хэмжээнд хүртэл нэмэгдүүлэх шаардлагатай байна.
Эдгээр нэмэлт өөрчлөлтүүдээс гадна Монголбанкнаас баталж мөрдүүлдэг Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийн журaм-д дараахь өөрчлөлтийг оруулах саналтай байна.

Монгол банк нь ББСБ-ын зөвшөөрөл олгохдоо Банк бус санхүүгийн үйл ажиллагааг эрхлэх зөөшвөрлийн журам-р, заасан 10 төрлийн үйл ажиллагааны зөвшөөрлийг тус тусад нь олгодог.

ББСБ нь өөрийн үйл ажиллагаагаа бүрэн хэмжээнд явуулахын тулд дээрх 10 төрлийн үйл ажиллагаа-наас доод тал нь 4-5 төрлийн үйл ажиллагааг нэгэн зэрэг явуулах шаардлага гардаг. Жишээ нь гадаад валютаар зээл олгохтой холбогдон валютыг худалдах, худалдан авах зайлшгүй шаардлага гардаг, мөн мөнгөн гуйвуулга, санхүүгийн түрээс, факторинг зэрэг нь салбар хооронд гүйлгээ хийх, хугацаа хэтэреэн зээлтэй ажиллах, зээлийн болзошгүй эрсдлийг бууруулах зэрэг үйл ажиллагаатай холбогдон зайлшгүй хийгдэх шаардлагатай үйлчилгээнүүд байдаг.

Иймд Монголбанкнаас ББСБ-ын үйл ажиллагааны зөвшөөрөл олгохдоо дээрх бие биетэйгээ уялдан нэгэн зэрэг эрхлэх боломжтой 4-5 төрлийн үйл ажиллагаа эрхлэх зөвшөөрлийг нэг зэрэг олгодог байх нь Монголбанкны ачааллыг хөнгөлөх, ББСБ-уудын үйл ажиллагааг өргөтгөх, олон төрлийн бүтээгдэхүүн үйлчилгээг зах зээлд нэвтрүүлэх таатай боломж олгох юм.

Эдгээрээс гадна дараахь 3 хуульд тус бүр нэг нэмэлт өөрчлөлт оруулах саналтай байна. Үүнд
1. Аж ахуйн нэгж бай гууллагын орлогын албан татварын тухай хуулийн 5.1 дүгээр зүйлд ББСБ-ын зээлийн болзошгүй эрсдлийн санд байршуулсан хөрөнгийг албан татвар ногдох орлогоос хасч тооцох тухай зүйл нэмж оруулах саналтай байна.

ББСБ нь хууль тогтоомж болон Монголбанкнаас баталсан заавар, журмын дагуу Арилжааны Банк, Хадгаламж зээлийн хоршооны адилаар Зээлийн болзошгүй эрсдлийн сан байгуулж байгаа бөгөөд уг санд байршуулсан хөрөнгийг албан татвараас чөлөөлөхгүй байгаа нь дан ганц өөрсдийн эх үүсвэрээр бичил болон жижиг дунд бизнесийг дэмжин зээл олгож буй ББСБ-дын үйл ажиллагаанд маш их сөрөг нөлөөтэй байгаа тул дээрх Хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй юм. Арилжааны банкууд болон ХЗХд уг санд байршуулсан хөрөнгийг татвар ногдох орлогоос хасч тооцдог.

2. Өмчлөх эрх болон түүнтэй холбоотой бусад зрхийн улсын бүртгэлийн тухай хуулинд оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн санал
Банк санхүүгийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа ялангуяа Зээлийн төрлийн Үйл эжиллагаа эрхэлж байгаа Банк, ББСБ, Хадгаламж зээлийн хоршоо зээлийн барьцааны гэрээг имчлйх эрх бүртгэх улсын бүртгэлийн албанд бүртгүүлэх, барьцааны гэрээг уг газарт бодитойгоор бүртгэгдсэн эсэх асуудал нь санхүүгийн байгууллагуудын маш том эрсдэлийн нэг төрөл болоод байна.

Одоо үйлчилж байгаа хуулиар тус алба нь сонирхеон этгээд болон төрийн зохих байгууллагуудыг мэдээлэлээр хангадаг.

Эдгээр мэдээлэл нь бодит байдлын үнэн зөвийг хангалттай тодорхойлж чадахгүй байгаа тул банк санхүүгийн байгууллагуудад зориулсан Барьцааны гэрээний бүртгэлийн мэдээллийн сан байгуулах хэрэгтэй бөгөөд барьцааны гэрээ тус Албанд бүртгэгдсэн эсэхийг тодруу лдаг Электрон мэдээллийн сангийн тухай нэмэлт өөрчлөлтийг хуулинд оруулах саналтай байна.

3. Нотариатын тухай хууль-д оруулах нэмэлт өөрчлөлтийн санал
Нотариат, нотариатчийн үүрэг гүйцэтгэгчийн эрх үүрэг, хүлээх хариуцлагыг улам тодорхой болгох, ялангуяа нотариатчийн үүрэг гүйцэтгэгчийн хулээх хариуцлага, мэргэжил мэдлэгийн түвшин болон харьяалагдах субьектийг тодорхой болгох шаардлагатай байна. Ялангуяа хөдөө орон нутагт Нотариатчийн үүрэг гүйцэтгэгч нь төрийн албан хаагчийн статустайгаар үүрэгт ажлаа явуулж байгаа бөгөөд эргээд түүний үйл ажиллагаатай холбоотой асуудал үүсэхэд хуулинд заасан хариуцлага хүлээх эрх зүйн үндэслэл үүсэхгүй байна.

Бичил зээлийг дэмжих, жижиг бизнес эрхлэх, хүн амыг ядуурлаас гаргах төрийн бодлогын хүрээнд зээлийн, ялангуяа бичил зээл хүсч байгаа иргэд.харилцагчдын ачааллыг бууруулах зорилгоор Нотариатын үйлчилгээний хөлсийг зохих хэмжээгээр бууруулах нь зүйтэй гэж үзэж байна.

Дээр дурьдсан хууль журмуудаас гадна ипотек, Нийгмийн даатгалын тухай, Орлогын албан татварын хуулиудад оруулах өөрчлөлтийн санал нь нааштайгаар шийдэгдэж, зарим нь нэмэлт өөрчлөлт оруулах шатанд байгаад талархал илэрхийлж байна.

Илтгэгч Д.Цолмон YЗХ-ны гишүүн, МӨХАӨТ-ын дэргэдэх Бичил санхүүгийн байгууллагуудын Хөгжлийн Зөвлөлийн дарга, Кредит Монгол ББСБ-ын гүйцэтгэх захирал

(өдрийн сонин 2005-07-08 165)