Үүнийг манай нэр нөлөө бүхий эрдэмтэд, бурхны шашны томоохон зүтгэлтнүүд дэмжиж Монголын нэгдсэн тулгар төр улс байгуулагдсаны 800 жилийн түүхт ойг тохиолдуулан Түмэн Амгалант ордны цогцолбор, Абтап сайн хааны өргөө, Эрдэнэ зуугийн сэргээн босголтоор эхлэхийг нийт ард түмэндээ уриалжээ.
Энэ талаар Хархорум нийгэмлэгийн зохицуулаач доктор Д.Хоролдамбаас тодрууллаа.

-Хархорум хотыг сэргээн байгуулах болсон талаар уншигчдад маань дэлгэрэнгүй ойлголт өгнө үү?
-Энэ онд Монголын эртний нийслэл Хархорум хотын 785 жилийн ой тохиож байна. Хархорум хот цагтаа Европ Ази тивийг нэгтгэсэн нүүдлийн соёл иргэншлийг сууришмал соёл иргэншилтэй холбосон олон улсын харилцааны гүүр байсан. Энэ утгаараа дэлхийн нийслэл байсан ч гэж хэлж болох талтай. Яагаад гэхээр тухайн үед өмнөд, умард Америк, Австрали тив нээгдээгүй, африкчууд үндсэндээ хүй нэгдлийн нийгмийн байгууллаараа байсан. Тэр цагт Европ Азийг нэгтгэсэн эзэнт их гүрнийг монголчууд байгуулсан. Энэ эзэнт гүрний төв нь Хархорум юм. Энэ нь нүүдлийн иргэншилтэй монголчуудын түүхэнд тохиосон хамгийн том,хамгийн урт удаан настай хот болон тэмдэглэгдсэн. Энэ 785 жилийн ойг манай нийгэмлэгээс тодорхой бүтээлч ажлуудаар тэмдэглэн өнгөрүүлэх санал санаачилга гаргаад байна.

– Хархориныг сэргээн засварлах ажил хэдийнээс эхлэх вэ. Ямар ямар ажил хийгдэх вэ?
-Манай нийгэмлэг Хархорины асуудлаарх бодлогыг боловсруулах гурван үндсэн үе шаттай ажил хийхээр төлөвлөөд байна. Нэгдүгээрт, 2000-2002 он хүртэлх төлөвлөгөөгөөр Хархориныг ямар учраас сэргээн босгох гээд байгаа юм бэ гэдэг дээр нийгмийн сэтгэл зүйг бэлдэх ажлуудыг хийсэн. Хоёр дахь шат нь 2002-2006 оны хооронд хийгдэхээр төлөвлөсөн. Энэ хүрээнд бид нийгмийн сэтгэлд зүйд Хархорины талаарх зөв ойлголтыг өгсний үндсэн дээр төрийн бодлогын түвшинд эрх
зүйн асуудпуудыг шийдлүүлэхээр зорьсон. Хархориныг хангайн бүсийн төв байхаар шийдвэр гаргуулахад манайхан бас идэвхтэй оролцож нааштай шийдвэрлүүлсэн. Гурав дахьшат нь 2006-2020 он. Энэ хугацаанд бүтээн байгуулалтын ажлыг хийх учиртай. юм. Тухайлбал, Эрдэнэ зуу, Автай сайн ханы өргөөг сэргээн босгох, Түмэн амгалант ордны цогцолборыг шинээр барих гэсэн гурван үндсэн ажлыг хийх ёстой гэж үзэж байгаа. Энэхүү ажилтай холбогдуулан Монголын нэр нөлөө бүхий эрдэмтэд, бурхан шашны томоохон зүтгэлтнүүд уриалга гаргасан. Энэ нь жинхэнэ амьд бүтээн байгуулалтын тухай уриалга учраас үүнийг төр засаг олон тумэн дэмжих байх. Эдгээр ажлыг хийж гүйцэтгэснээр Орхоны хөндийд хөгжлийн шинэ орчин бий болох үндсэн нөхцөл бүрдэх боломжтой.

-Орхоны хөндийд хөгжлийн шинэ орчин бий болно гэдгээ тодруулбал?
-Түүхийн нэгэн үед дэлхийн нийслэл болж байсан Хархорумыг сэргээн босгох юм бол европ ази болон гадныхны хөрөнгө оруулах сонирхол нэмэгдэнэ. Монголчууд 2020 онд Хархорумыг шинээр засаг захиргааны төв болгоно гэдгийг шийдчихвэл улс үндэстэн хөгжиж, үндэсний ухамсар сэргэх нэг том хөшүүрэг болно Үүнийгээ дагаад дэд бүтцийн зохистойт энхлэгүүд бий болно. Ховд,улиастай,Хархорин Улаанбаатар, Чойбалсан гэсэн хэвтээ тэнхлэгийн үндсэн төвүүдийг дайрсан Мянганы замын ажилд холбоос нь болж өгнө. Эндээс хүн амын нутагшил байршлын асуудал нааштайгаар шийдэгдэх боломж гарна. Мөн XXI зууны монголын хөгжлийн дүр төрх гарч ирнэ. Хархориныг босговол Монгол орон босно гэсэн үг байгаа. Нүүдлийн иргэншилтэй монголчууд мал аж ахуйгаа хаяад ганцхан Улаанбаатар руу орж ирж байгаа явдал нь эргээд Улаанбаатар төвт гаж тогтолцоонд улс орныг яах аргагүй татан оруулж байна. Монгол Улс нь өөрөө Улаанбаатар нэртэй болмоор шахуу болчихсон. Энэ бол хөгжлийн гаж процесс гэж хэлж болно. Тэгэхээр хүн амын талаар баримтлах бодлого,улсын хөгжлийн тухай УИХ-ын тогтоолоор батлагдсан төрийн бодлогын хүрээнд ажил маань дүйж байгаа учраас үүнийг даруйхан УИХ-аар оруулаад шийдчих хэрэгтэй байгаа юм. УИХ-аар шийдэхийн наана төр засаг,шинжлэх ухаан, боловсрол,соёлын хүрээнийхэн болон гадаад дотоодын байгууллага,ЭСЯ-ны гол гол мэргэжилтнүүдийг хамарсан томоохон хурлыг энэ намар зохион байгуулна. Хархорин нь улсын хөгжлийн шинжтэй томоохон асуудал учраас энэ олон эрдэмтэн дэмжиж байгаа юм.

Д.ЦОЛМОН (Өдрийн сонин 167)