Танай намын зарим хүн энэ талаар ямар ч мэдээлэлгүй байсан, бүлгийнхээ хурлаас гадуурхагдан хөөгдөөд гарсан дуулдсан. Та тэнд байсан уу?
-Бүлгийн хурал дээр би байгаагүй. Бүлгийн хурал болж байна гэдгийг надад хэлээ ч үгүй. Сураг сонсоход ерөөсөө бүлгийн хурал зарлаагүй байж байгаад зөвхөн хувьсгалт намын гишүүд дундаа УИХ-ын даргын асуудлыг чуулганд оруулья гэж ярьсан юм билээ. Чуулганы хуралдаан дээр бол би байсан. Чуулган дээр хуучин эвслээс ганц Бат-Үүл гишүүн л эсэргүүцсэн ш дээ. Угаасаа Нямдорж сайд бүр эхнээсээ зөвшилцлийн ч хамтарсан бүлгийн ч эсрэг байсан хүн.

Танайхан тэгээд юунд найдаж Нямдорж сайдыг УИХ-ын даргад дэмжсэн юм болоо?
-Бүлэг байх эсэх талаар ганц Нямдорж биш, олон гишүүн янз бүрийн саналтай байдаг ш дээ. Нямдорж гишүүний хувьд УИХ-ын дарга байх бололцоотой л хүний нэг. Парламентад олон удаа сонгогдсон, туршлагатай. Ганц Нямдорж биш, УИХ-ын дарга байх бололцооны олон хүн бий л дээ.

-Элбэгдорж Ерөнхий сайд л МАХН-ын дарга нартай тохиролцоод АН-ынхны ч, МАХН-ын ч зарим нөхдийн эзгүйг дайруулаад хийчихлээ. Элбэгдоржийн үгнээс гардаггүй хэд нь дэмжсэн гээд байгаа?
-Надад Нямдоржийг хүлээж авахгүй байх шалтгаан байгаагүй ээ. Манай намынхан өөрсдөө ороод л гар өргөчихсөн ш дээ. Намайг лав Чи заавал дэмж. Тэрэнд санал өг гэсэн юм хэн ч яриагүй. Ярих ч үгүй биз дээ. Би чинь бас ЗХАН-ын хүн ш дээ. Гэхдээ манайх бол нам доторх фракц ч юм уу, улстөрийн бүлэглэл биш, зүгээр л олон нийтийн байгууллага. Аль 2000 оноос эхлээд л явлаа. Хүмүүс яахав зарим нь улстөрийн зорилготой байгууллага юм шиг ойлгодог юм.

-Лүндээжанцан, Дэмбэрэл гээд хүмүүсийн нэр илүү хүчтэй яригдаж байсан. Гэвч удирдах зөвлөл дээрээ уначихсан гэсэн. Өөрсдөө ч гомдолтой л үлдсэн юм шиг билээ?
-Идэвхтэн ч яригдаж байсан ш дээ. Би бол хэн гарч ирсэнийг нь дэмжих л байсан. Тэртэй тэргүй хувьсгалт намаас гарах нь тодорхой юм чинь. 45 хүнээс 37-нь МАХН-ын гишүүн байсан юм чинь, яаж ч эсэргүүцээд унахгүй нь ойлгомжтой.

-Нямдорж сайдыг УИХ-ын даргаар сонгогдсоны дараа хувьсгалт намын зарим нэг сониноор Хуулиас дээгүүр зөвшилцөл гэж байдаггүй. Энэ Засгийн газар хууль ёсных биш, Нямдорж л үүнийг байх эсэхийг шийднэ гэсэн агуулгатай зүйл бичээд л эхэлнэ лээ. Ингэхээр та болон танай намынхан энэ Засгийн газрын хувь заяанд хэр итгэлтэй байна?
-Манай намынхан чинь ерөөсөө уулзалдахгүй, ярилцахгүй л юм байна ш дээ. Нэг их олон хэсэг болчихсон, зүгээр нэг бие даагч нар л яваад байгаа ш дээ. Тухайлбал би өөрийгөө хувьсгалт намын бүлгийн гишүүн гэж бодож байгаа. Гэтэл бүлэг маань хуралдахгүй болохоор бодлого тодорхойлох түвшинд оролцох ямар ч боломжгүй л болчихоод байна. Зөвхөн хувь гишүүнийхээ хувьд л ажлаа хийж байна. Бусад гишүүнийг ч гэсэн тийм яваа гэж би бодож байна. Бодлого тодорхойлох түвшинд бол АН-ыхны оролцоо гэж юм юу ч байхгүй.

-Яагаад?
-Яагаад гэвэл хувьсгалт нам үүнийг хүсээгүй л байхгүй юу. Эх орон ардчилал эвслийн бүлгийг тараасан, тэрнийхээ ч үр ашгийг өнөөдөр хүртэж байна л даа. Бүлгийг нь татан буулгасан ямар ч сөрөг хүчин, эсэргүүцэл байхгүй, зарим нэгийг нь өөртөө элсүүлж аваад, үлдсэнийг нь нэг нэгээр нь тараачихсан. Нэгдсэн нэг бодлого боловсруулаад нэг эрх ашгийн төлөө явж байгаа юм манайханд байхгүй, байлгахгүйн тулд ч МАХН, манай зарим улс ингэж хийсэн юм.

-Өнгөн дээрээ Олонхийн бүлэг гэж яриад байгаа боловч үнэн хэрэгтээ энэ бүлэгт АН-ынхан орохоо байсаар уджээ дээ. Сая сонгуулийн өмнө ч гэсэн МАХН-ын гишүүд дангаараа цагаан байранд очиж хуралдлаа л гэсэн?
-Манайхан ч зарим нь тэнд гүйж очоод ордог юм уу, бүү мэд дээ. Хамтарсан бүлэг байгуулснаас хойш бүрэлдэхүүнээрээ хуралдсан тохиолдол маш цөөн. Ёстой 3-4 хуралдсан уу, үгүй юу. Хуралддаг ч үгүй, хурлаа зарладаг ч үгүй. Уг нь бол долоо хоног бүхэн хуралдах ёстой ш дээ.

-АН дангаараа дахиад бүлэг байгуулахаас өөр аргагүй боллоо гэсэн бодолтой улс олон бий юу?
-Маш олон байгаа, ил хэлж чадахгүй л байгаа болохоос биш. Арай ч ийм байдалд оруулья гэж ард түмэн Эх орон ардчилал эвсэлд санал өгөөгүй байх. Эрх барьж чаддаггүй юмаа гэхэд ядаж бодитой том сөрөг хүчин байг, энэ эрх мэдлээ дангаараа хэрэгжүүлээд байгаа нөхдийг хянаг, ядаад бидэнд ирж ховлог, хийж байгаа юм нь ил тод байг гэж сонгосон байгаа ш дээ. Гэтэл байдал шал өөрөөр эргэсэн. Хэдэн том албан тушаалтан л өнөөдөр асуудлыг шийдэж байгаа. Зөвхөн сайд болохын тулд дарга болохын тулд АН-ыг бүгдийг нь тарааж хаясан, хэн ч үүнийг үгүйсгэхгүй.

-Мөнгөтэй болгон л сайд болсон шүү дээ?
-Мөнгөтэй нь сайд болдог бол би ч гэсэн л сайд болно биз дээ. Би ч юу юм, ер нь олон хүн бий шүү дээ. Тэгэхээрээ мөнгө хөрөнгөөрөө ч болдоггүй байх аа зүгээр. Том тохироо байдаг биз. Би сайд больё гэж бодоо ч үгүй, болох ч үгүй. Хэрвээ больё гэсэн бол болчих л байсан биз.

-Өнөөдөр Засгийн газрын хоёр ч суудлын асуудал тодорхойгүй байна. ХЗДХ-ийн сайд хэн болох юм, Мөнх-Оргил нь энд ирлээ гэхэд ГХЯ-ыг хэнд өгөх юм гээд. Үүн дээр танай намынхан дотор толгой өвтгөж байгаа хүн бий юу? Эсвэл угаасаа МАХН-ын суудал гээд бас хамаарахгүй хаясан уу?
-Надаас энэ талаар асуугаад хэрэггүй, манай намын хэнээс ч асууугаад хэрэггүй. МАХН-ын бүлгийн зохион байгуулж бий болгосон нөхдүүд л үүнийг мэднэ. Жирийн гишүүд бол юу ч мэдэхгүй. Энэ их хуралд бодитой сөрөг хүчин байхгүй, бодитой хуйвалдагч нар л байгаа. Тийм болгохын тулд эхнээс нь эвслийг байхгүй болгосон юм чинь. Энэ эвслээс нэр дэвшиж сонгогдсон гишүүдийн дийлэнх нь тийм эрх мэдэл байхгүй. Тэднийг бүгдийг буталж задалсан. Хэн сайд болохыг бидний хэн ч мэдэхгүй, тэнд нэг хэдэн хүн шийдээд тэрүүгээрээ л явдаг.

-Бүлэг тарсны хохирол нь хувь гишүүн дээр, тухайлбал тан дээр яаж тус байна, парламент дотор УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхээ хэрэгжүүлж, идэвхтэй ажиллаж чадаж байна уу?
-Хувь гишүүнээс унах юм бол байхгүй. Хэлэх үг, санаачлах хууль чөлөөтэй. Ганцхан улс орны шинж чанартай гол гол асуудлууд дээр намын бүлгийн бодлого гэж байх ёстой. МАХН-ын 36 гишүүн байна. Цаана үлдсэн 40 гишүүний санал өнөөдөр бодитой бодлоготой, нэгдмэл байж чадаагүй учраас төр засгийн үйл ажиллагаанд нөлөөлөх, шүүмжлэлтэй хандах энэ тэр лөөлөө шүү дээ. Өнөөдөр МАХН-ын бүлгийн өмнөөс манай гучин хэдэн бие даагч өөрөө юм ярьж сарвалзаад утга учир байхгүй л болж байгаа байхгүй юу. Энэний үр дагавар ард түмэнд л тусна. Хэрвээ АН-ын гишүүд нэгдмэл,нэг сөрөг хүчин болж явсан бол МАХН-ын санасан бодсон бүхэн ингэж зоргоор хэрэгжихгүй яахав. МАХН ямар ч байдлаар эрх ашгаа хамгаалж, хүнийг урхидаж урвуулж чаддаг, аргатай чаргатай нам юм байна. Өнөөдөр бүх эрх мэдэл МАХН-д байна. МАХН 2000-2004 онд байсан эрх мэдлээ өнөөдөр хадгалаад үлдэж чадлаа ш дээ.

-Өнгөрсөн даваа гаригт АН-ын ҮЗХ хуралдсан, яагаад намын даргын сонгууль болсонгүй вэ? Эхнээсээ л намын даргаа солино гээд ярьчихсан байсан биз дээ?
-Би тэр хуралд очоогүй, очихыг ч сонирхоогүй. Өнөөдөр нам дотор болж байгаа үйл явдал миний сонирхлыг татахаа больсон.

-Яагаад?
-Яагаад гэвэл нам бодитойгоор оршин тогтнож чадахаа больсон, зөвхөн нэр үлдсэн. Би жишээ нь ойлгохгүй байгаа. Зарим нь МАХН-ын нэг хэсэг болчихоод байгаа ч юм уу. Намын даргын хувьд бол би юм хэлэхгүй. Удирдлагын багт ажиллаж байгаа бусад хүмүүсийн хувьд би энэ том намыг аваад хариуцалага үүрээд явж чадах хүмүүс биш гэж хэлнэ. Гүйцэтгэх зөвлөл, Үндэсний зөвлөлдөх хороо байна. ҮЗХ-ыг өнөөдөр мөнгө төгрөг, албан тушаалаар л сонгож байгаа. Жирийн гишүүд ҮЗХ-нд сонгогдох эрхийг нам өөрөө хаасан, ҮЗХ-ны бүрэлдэхүүнийг харахад л ойлгомжтой. Дандаа бизнес эрхлэгчид, сайд дарга нар. ҮЗХ-г ингэж сонгож болохгүй намынхаа их хурлаас сонгох хэрэгтэй. Харин ний нуугүй хэлэхэд МАХН-д манай намаас илүү ардчилал байна. Сая 1000 гаруй гишүүдээ цуглуулж намын их хурлаасаа бага хурлаа сонгочихлоо. Бага хурал нь бас л өдөр шөнөгүй хуралдаж байгаад удирдах зөвлөлөө сонгочихлоо. Манайд бол тийм юм байхгүй, шууд хуйвалдаан. Хэн сайн лоббидож, хэн дарга нарыг дагаж гүйсэн нь сонгогдож байгаа. Дарга санал болгож, тэрийг нь баталдаг хэлбэрт орсон. Ийм харгис зарчим АН-д өнөөдөр үйлчилж байна. 2000 оноос хойш ийм болсон, урьд нь ийм байгаагүй юм.

-Сүүлийн үед Гончигоо даргын эрх мэдэл их сулраад байгаа, албан тушаалтнуудынхаа дарамтанд байдаг болсон гэж сонсогдоод байгаа?
-Хүнийх нь хувьд би Гончигоор мэднэ, түүнээс биш ажил албан тушаалынх нь талаас юм хэлэхгүй. Яагаад хэн дарамтлаад, дарангуйлаад байгаа юм бэ гэдгийг өөрөөс нь асуу. Би Гончигоо даргын өмнөөс мэдэж хариулахгүй л дээ.

-Сая ҮЗХ хуралдаад 65-р тойрогт нэр дэвшүүлэх асуудлыг гүйцэтгэх зөвлөлдөө шилжүүлсэн гэсэн. Нэр дэвшигчээ хэзээ тодруулах юм?
-Мэдэхгүй. Гүйцэтгэх зөвлөл гэж тийм бодитой юм байгаа юм уу?

-Хамтарсан бүлэгт та өөрөө яагаад орсон юм бэ? Арай өөрөөр төсөөлж байсан уу, албан шахалтаар орсон юм уу?
-Ямарч тохиолдолд Засгийн газар тогтвортой ажиллах ёстой, хүмүүс үүнийг хүлээж байгаа гэдэг үүднээс орсон юм. Одоо тогтвортой байгаа эсэхийг мэдэхгүй. Хэн гарч ирээд юу хийхийг мэдэхгүй. Засгийн газар тогтвортой байсан тохиолдолд би бүлэгт байх болно. Тогтворгүй болох юм бол би энэ бүлэгт байх шаардлагагүй.

2005.07.11, Сэрүүлэг