Ердөө 15 жилийн өмнө гэхэд бидний мэдээлэл авах суваг төрийн бүрэн хяналтын дор, ухуулгын шинж чанартай мэдээллийг голлосон цөөн хэдэн сонин хэвлэл, телевиз, радиогийн сувгаар хязгаарлагдаж байсан бол, одоо олон тооны хувийн болон чөлөөт сувгуудтай болсон байна.
Сүүлийн жилүүдэд хэвлэл мэдээлэлд энэ өвчний талаар бичихдээ ихэнхдээ энэ өвчний тархаптын тоо баримт болон ДОХ-ын талаар ажиллаж байгаа байгууллагуудын үйл ажиллагааг мэдээлэх нийтлэлүүд давамгайлсан хэвээр байна. Энэ өвчин нь зөвхөн гадаадын иргэд, бисэ үнэлэгчид эсвэл судсаар мансууруулах бодис хэрэглэгчид зэрэг хүмүүст хамаатай байдлаар голдуу бичсэн байна. Харин ДОХ-той холбоотой бусад нийгмийн эмзэг асуудлыг судалсан, түүнээс урьдчилан сэргийлэх үндэсний стратеги чиглэл, энэ өвчний улмаас гарч болзошгүй эдийн засаг, нийгмийн хор уршгийг олон нийтэд таниулсан, хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн нийтлэлүүд дутагдаж байна. Харин сэтгүүлчдийн, мэдээллийн нууцлалыг хадгалах ёс зүйд тодорхой ахиц гарсан нь харагдаж байгаа боловч, ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийн тухай бичихдээ гутаан доромжилсон, олон нийтэд ойлгомжгүй, хэт нарийн мэргэжлийн нэр томъёо, үг хэллэгийг хэрэглэх явдал гарсаар байна. Жишээнь, 2005 оны 3-р сарын 1-ийн өдрийн . Монголын мэдээ сонинд морфин хэрэглэж байгаа хүмүүсийн тухай бичихдээ морфинист, гаж донтон зэрэг үг хэллэгийг хэрэглэсэн нь мансууруулах бодис хэрэглэх явдлыг хүмүүсийн эан үйлийн талаас биш, өвчин эмгэг талаасаа илүү харуулж, энэ үзэгдэл зөвхөн тусгай бүлэг хүмүүст л тохиолдож байдаг мэт ойлголтыг олон нийтэд төрүүлж болзошгүй юм.
Мөн ХДХВ/ДОХ-ын шинэ тохиолдол гарах тутамд хэвлэл мэдээллийн зарим нь халдвар авсан хүмүүсийн нэр хаягийг эхэлж олж мэдэх эрэлд мордож, олныг шуугиулсан худал үнэн мэдээллийгтарааж эхлэв. Жишээ нь, Сэнсааци гэсэн сүртэй гарчигтайгаар хэд хэдэн сонинд ДОХ-ын шинжилгээ өгөх төвд нэгэн залуу шинжилгээ өгч, халдвартай гэдэг нь тогтоогдсон боловч тэр хүн хариугаа авахаар ирээгүй тул түүнийг эрэн сурвалжилж байгаа гэх мэт цуурхал маягийн нийтлэлүүд гарсан. Эдгээр нийтлэлээ ДОХ-ын шинжилгээ өгөх төвийн ажилтны өгсөн эх сурвалжинд үндэслэсэн, зарим нь тэр байтугай Тагнуулын Ерөнхий Газар тэр хүнийг эрэн сурвалжилж байна гэх мэт зүйлийг бичсэн нь ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийг ямар нэгэн гэмт хэрэгтэн, онцгой нууц, нийгмийн гаж үзэгдэл байдлаар ойлгуулах аюултай юм. Энэ нь бидний багадаа дундад зууны үед Европт шулмас агнах аймшгийн ангуучлалын тухай түүхийн номон дээрээс уншиж байсантай адил санагдана. Иймэрхүү нийтлэлүүд нь ДОХ-ын тархалтыг манай оронд зогсооход нэн ач холбогдолтой, сайн дураараа, нэр хаяггүйгээр ДОХ-ын шинжилгээ, зөвлөлгөө өгөх төвийн нэр хүндийг унагааж, хүмүүсийг тэдгээр байгуулагуудад хандахаас дайжуулж байна.
Энэ байдлыг сайжруулахад бид юу хийх ёстой вэ? Энэ нь хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөө, хүний эрх, мэргэжлийн ёс зүй зэрэг олон ээдрээтэи асуудлыг хамарсан, нэг хэвийн, бэлэн зэлэн хариулт, үр дүн муутай арга хэмжээгээр шийдвэрлэгдэх асуудал биш. Гэхдээ ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүсийг ялгаварлан гадуурхахгүй байх талаар нийтэд сурталчилахад төрийн ба төрийн бус байгууллагууд, хэвлэл мэдээллийн хамтын ажиллагаа, олон нийтийн оролцоо чухал юм.
Өнгөрсөн жил Хүний Дархлал Хомсдолын Вирусиин Халдвар, Дархлалын Олдмол Хомсдолоос Сэргийлэх Тухай Хууль шинэчлэн батлагдсан нь ДОХ-ын талаарх түгээмэл хэрэглэгддэг албан ёсны, мэргэжлийн үг хэллэгүүдийг жигдруүлэхэд ихээхэн хувь нэмэр оруулсан. Энэ хавар Эрүүл Мэндийн Яам болон сэтгүүлчид хамтран, ДОХ-ын талаар хэвлэл мэдээллээр бичихдээ мэргэжлийн ёс зүйгээ баримтлах, мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах харилцан ойлголцлын бичигт гарын үсэг зурсан.
Сүүлийн гурван жилийн турш Монголын Улаан Загалмай Нийгэмлэгээс ДОХ ба хэвлэл мэдээлэл цуврал үндэсний сургалтуудыг сэтгүүлчдийн дунд явуулж, мөн хэвлэл мэдээллээр ДОХ-ын тухай нийтлэхдээ баримтлах ёс зүйн хэм хэмжээний талаар хэлэлцүүлэг, болзолт уралдаан зэргийг хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай хамтран зохион байгууллаа.
Тус нийгэмлэгээс зохион байгуулсан хэвлэл мэдээллийнхэнд зориулсан сургалтанд оролцсон Өвөрхангай аймгийн нэгэн сэтгүүлч Сэтгүүлчид бид ДОХ-ын талаар бичихдээ хүмүүсийн анхаарлыг татах зорилгоор сенсаацитай бичих болон ХДХВ-ийн халдвартай хүнийг ялгаварлан гадуурхахгүйгээр хүмүүст үнэн зөв мэдэээллэх хоёрын хоорондын зааг ялгааг олж сурах хэрэгтэй бөгөөд энэ нь хөндлөнгийн цензур биш, харин зөвхөн бидний мэргэжлийн ур чадвараас шалтгаална хэмээн хэлж байсан.
Үнэхээр ДОХ-ын талаар сэтгүүлчийн ёсзүй ур чадварыг харуулсан үнэн зөв мэдлэг мэдээллийг олон нийтэд хүргэх нь бидэнд буй цорын ганц вакцин гэдгийг сэтгүүлчиддээ дахин хэлмээр санагдана.

А ОЮУНГЭРЭЛ / МУЗН/
(өдрийн сонин 2005-07-19 171)