Хэсэг хугацааны дараа нөгөө л хэнэггуй зангаараа тэр тухай мартаж орхисон байтал нийслэлийн хамгийн том шувууны үйлдвэр болох Бөхөг компанид 5317 тахиа нэг дор үхсэн тухай мэдээ цацагдах нь тэр. Юу болов, нөгөө гайт шувууны томуу тэжээвэр шувуудад тусчихав уу, тэгвэл бүгдийг нь устгахаас аргагүй гэх айдаст дахин автсан мэргэж-лийн зохих байгууллагууд тэр дороо газар дээр нь довтолгож хүрсэн бололтой.
Харин гурав, дөрөв хоногийн өмнө болсон энэ явдалд зохих дүгнэлт өгч, шинжилгээ хийсний дараа мэргэжлийн хүмүүс Энэ бол ямарваа нэг гоц халдварт өвчин, тэр тусмаа шувууны ханиаднаас болоогүй байна. Зөвхөн тухайн компанийн зарим ажилтны хариуцлагагүй үйл ажиллагаанаас бол-жээ гэсэн дүгнэлтийг өгөөд байна. Гэхдээ үхсэн тахиануудад анхны шинжилгээг Бөхөг компанийнхан өөрсдөө хийсэн аж. Тэд өөрийн лабораторид анхны шинжилгээг хийгээд амьтны халдварт болон гоц халдварт өвчний шинж тэмдэг илэрсэнгүй гэж үзсэнийхээ дараа холбогдох байгууллагуудад ханджээ. Харин тэдний өгсөн мэдээл-лийн дагуу ирсэн ажлын хэсгийнхэн үхсэн хоёр шувуунаас шинжилгээний дээж авч, Улсын мал эмнэлэг, ариун цэврийн төв лабораторид илгээчихээд анхны оношлогоог батлах шинжилгээний хариуг хүлээж сууна.
Манай сонины сурвалжлах хэсэг өчигдөр 12.45 минутад сонины маань редакцаас 40 км зайтай олны хэлж заншсанаар Шувуун фабрик хэмээн нэрлэгдсэн одоогийн Бөхөг компанид очлоо. Шувууныхны оршин тогтнож байгаагийн утга учир гэлтэй тэндээ л хамгийн том нь болох энэ үйлдвэрийн төмөр хаалга Гадны хүн дотогш нэвтрэхийг хориглоно гэсэн хар дээр цагаанаар бичсэн бичигтэйгээр бидний өмнө тас хаагдав.
Харуул нь гэж ахимаг насны эр байв. Түүндзорьжирсэн учраа тайлбарлатал Манай үйлдвэрийн дарга тар байна гээд ойролцоо зогсох хүүхэд хөтөлсөн эмэгтэйг заалаа. Уулзах зуурт автомашин нэвтрэх хаалгаа гинжилж авсан ба үйлдвэрийн дарга П.Норжмаа бид хоёр тэр хаалганы хоёр талаас харилцсан юм. Тэр бүсгүй бидний асуултаас цааргалаагүй ч, Үйлдвэрийн нууцтай холбоотой зуйлийг би мэдэхгүй. Захиралтай ярь гэсэн зөвлөгөөг өгсөн. Тэрхэн зууртаа тэр эмэгтэй гар утсаараа захирал руугаа залгаж, Өдрийн сонин-ыхон ирсэн байгааг дуулгаж амжаад бас дээрээсээ удирдамж аваад амжсан. Тэгээд хот руу буцаж яваад компанийнхаа удирд-лагатай уулзахыг сануулахаа ч мартаагүй.
Нэгэнт биднийг дотогш нэвтрүүлж зураг авахыг хориг-лосон болохоор бид захиралтай нь холбогдож, 5317 шувууг устгаж булсан газрын зураг авахыг хусч байгаагаа уламжилсэн юм. Бөхөг компанийн захирал П.Амартөр гэдэг бүсгүй их уриалгахан хүлзэж авсан бөгөөд малын эмчийг ирэхээр тэр газрыг заалгана биз гэсэн. Хэдийнэ үдийн цайны цаг болчихсон болохоор бид хүлээлээ.
Тэр зууртаа үйлдвэрийн дарга эмэгтэйгзэс зарим зүйлийг тодруулав. Эднийх 25 мянга орчим өндөглөгч тахиатай гэнэ. Өдертөө хэдий хэмжээний өндөг борлуулалтад гаргадэг нь нууц ч гэлээ, ямартаа ч нэг өндгийг 150 төгрөгөөр тооцдог байна. Харин инкубаторт бойжсон дэгдээхэйг нэгийг нь 100 төгрөгөөр үнэлж зардаг аж. Мэдээж, өндөг борлуулдаг компани болохоор эмийг нь авч үлдээд, эрийг нь зардаг байна. Тэжзэвэр тахиагаа голтойхон ОХУ-аас оруулж ирдэг бөгөөд тахиануудынх нь гаргасан өндөг Улаанбаатарынхны хэрэгцээгхангажчаддаггумгхэлжбайв. Үнэхээрзах зээлдээр Бөхөг-ийн өндөг 200-д хүрээд байгааг хүмүүс ч хэлж байсныг энд дурдъя. Түүний хэлснээр тэдний тахианууд уртын урт байшиндаз таван згнээгээр давхарлан амьдрах бөгөөд дээд талын эгнээний тахианууд тэр чигээрээ мажийсан гэнэ.
Туунтэй уулзсаныхаа дараа хаяа хатган орших Хятад-. Монголын хамтарсан Түмэн шувууд компаниар ороод гарав.
Мэдээж, бас л дотогш нэвт-рүүлсэнгүй. Хоёр компанийн алинд нь ч нэвтрүүлэхгүй байгаа нь үйлдвэрийн дотоод дүрмэзс гадна шувууны ханиад гарч, хорио цээр тавигдсантай холбоотой аж. Аль алиных нь үүдэнд ус тоггеон хонхорхои байсан нь анхаарлыг татлаа. Тэр нь ариутгалын цэг юм байна.
Эдний аж ахуй хариуцеан Ж.Рэнцэнхандтайуулзлаа. Түмэн шувууд компани 10000 гаруй тахиатай. Эднийд ямар нэг осол эндэгдэл гараагүй, үйл ажиллагаа хэвийн гэнэ. Юутай ч эдний өндөг хэдхэн хоногийн өмнө 120 төгрөгөөр зарагдаж байж. Дэгдээхэй эардаггуй. Түмэн тахиа нь өдөртөө 8000 орчим өндөг өгдөг аж. Ерөөс тахиаг үржпийн өндөг гаргадаг, хүнсний өндөг гаргадаг гэж ангилдаг бөгөөд бидэнд хэрэгтэй нь мэдээж, хүнснийх. Гэтэл хүнсний өндөг гаргадаг тахиа маш амархан хөгширдөг байна. Ямартаа л жил гаруйхны дараа устгалд өртөхөв дээ, тэд нар. Үүнийгээ сүргийн эргэлт гэдэг юм байна. Тэднийгээ устгаж, шарсан тахиан-д явуулчихаад дахиад л 10 мянган тахиаг урд хөршөөс оруулж ирдэг. Ийм л мэдээлэл авлаа.
Амралтын цаг дуусч ажлын хором эхэлсний дараа Бөхөг-ийн малын эмч Ж.Уртнасантай уул-заж, таван мянган тахиаг ариутгал хийж булсан газарт очив. Тэр нь шувууны фермээсээ холгуй юм. Даанч үнэр гэж авах юмгүй. Ямартаа л гэрэл зургийн сурвалжлагч маань тэр хогийн цэгг очингуутаа огиж эхэлсэн. Нүдэңд торойх гялтан цагаан яс овоолсон хогийн цэгийн хэсэгхэн газар саяхан явсан машины мөртэй. Тэнд нөгөө 5317 тахиаг нутаглуулжээ. Хоёр метрийн гүн нүх ухаж, гурван давхар ариутгал хийгзэд оршуулчихаж. Зургийг нь авлаа. Буцав. Сүрэг сүргээрээ иисэх хэрээ, тас эргэлдсээр. Тэднзэс жийрхэх сэтгэл урьд нь ч байсан. Үнэндээ тэд үхсэн тахианд бус, ойролцоох ясны үйлдвэрийн сэг зэм дээр шавдаг юм байна.
Газар дээр нь очиж сурвал-жилсан бидний олж авсан мэдээллээр бол, Бөхөг компани Чех, Хятадын хоёр инкубатортай бөгөөд тэнд нь 60000 өндөг бойжжээ. Өөрөөр хэлбэл, тахиа болох процесст орж. Харамсалтай нь, тэднээс ердөө л 20 мянга нь амьдардаг байна. Үлдсэн 20 мянга орчим нь эр тахиа учраас эсвэл зарагдана, эсвэл үхнэ. Ердөө ийм хувь заяа тэднийг угтдаг. Үржпийнх учраас тэр шүү дээ. Үр төлөө агөөд амьдарсан 800 гаруй хоногтой тахиа хөгшинд тооцогддог. Хөгширснийг нь цааэална. Тэгэхдээ тэднийг дээр өгүүлсэн шиг шарсан гуя-нд явуулдаггуй юм байна. Зүгээр л нядлаэд үйлдвэрт борлуулж, шөл болгох юм уу, тэжээл үйлдвэрлэж, аль эсвэл ясны гурилд нэмэр хийнэ. Тэжээл болсон тохиолдолд дараа-чийн үр удам нь ээж хийгээд эмэг эхээрээ амьдрах жишээний. Өрөвдмөөр байгаа биз. Хөгширсөн тахианаас өдрийн одны тооных нь идэшний хэрэгцээ хангаж, тэгэхдээ хоёрдугаар зэрэгтэйгээр шарсан гуя-нд явна.
Хэрвээ хүмүүс сонирхвол хөгшин тахиаг 2500-гаар үнэлээд зарна. Шинэ эзэндээ тэд 30 хувийн л ашиг өгнө.
25 мянга гаруй тахианы сангас өдөртөө гурван машины тэвш дүүрнэ. Тэдгээрийг нь тусгай байранд асгана. Түүнээс газар тариалан эрхлэгчид авах ч магадлалтай.
Үнэндээ энэ удаагийн 5317 тахиа зүгээр нэг эндээгүй юм байна. Яагаад гэхээр цахилгаан тасраагуй ч, агааржуулагчийг хааснаас дээд талын хоёр эгнээний тахианууд агааргүй халуунаас болж бүтэж үхсэн бололтой. Тэр нь тухайн компанийн ажилтнуудын буруугаас тухайлбал, зорилготой аллага байсан гэнэ. Үүнэзс болж Бөхөг-т ойролцоогоор 30 сая төгрөгийн алдагдал учирч байгаа аж. Үхсэн тахианууд бүгд өсвөрийн буюу өндөглөж байгаа үеийнх болохоор нэг нь 5000-7000 төгрөгөөр үнэлэгддэг байна.
Тус компанийн харуулыг Ахмадын холбоо-той гэрээ хийсний дагуу тэтгэвэртээ гарагсад дөрвөн ээлжээр гурвуулаа нийтдээ 12 хүн хариуцдаг. Тэдний ихэнх нь цаггаа цэргийн албан хаагчид байсан хүмүус. Тухайн өдөр харуулд гарсан гурван хүнийг цагдаагийнхан аваад явжээ. Мэдээж, тэдэнд дотогш нэвтрэх эрх үгүй болохоор хэрэгт холбогдохгүй биз. Харин дандаа шувуутай харьцдаг гурван хүн л байдаг гэнэ.
Тахианы үхэлд хэн буруутай нь одоохондоо тодорхойгүй ч, холбогдох байгууллагууд хийгээд тухайн компанийн узэж байгаагаар өөрсдийн ажилтан нь санаатайгаар тэр бүхнийг хийжээ. Харин яах гэж тэгсэн нь сонин санагдаад байх юм.

Н.САРАНЧИМЭГ
(өдрийн сонин 2005-09-23 229)