бусдыг гэсгээх, даган бариулах хийгээд өөр ямагт бүхнийг мэдэн үйлдэхийн тулд бурханы хөвгүүн нугуудаа суралц! хэмээн зарлигласан. Түүнчлэн Шантидэва ч Бурханы хөвгүүн нугууд эс суралцах тэр нь аль нь ч буй бус. Тэр мэт орших мэргэдэд буян эс болох аль ч үгүй хэмээсэн ба зөөлөн эгшигт Сажа Бандида шалтгаан үр хуурмаггүй энэ хамгийг болгоогчийн ялгамжаат зүйл мөн. Эс суралцсанаар бүхнийг болгоогч болвол шалтгаан үр юунд үнэн болох хэмээсэн ба зөөлөн итгэл багш Богд Зонхов ч хэсэг бусгаас хэсэг бусаг ба хотлоос хотлын үр гарахад зарлигласаны тул ямар мэргэн нижгээд зүгээр цэнгэх хэмээн зарлигласан. Эдгээр ишлэлүүдийн гол санааг тайлбарлавал;
Хүн ямагт сайн сайхан зүйл рүү тэмүүлж байдаг. Ингэхийн тулд түүнд хүрэх арга замаа олох хэрэгтэй. Арга замаа зөв сонговол санасан зүйлдээ амархан хүрч чадна. Їүнтэй адил Буддын гүн ухаанд ч гэсэн хүний мэдлэгийн гэгээрсэн дээд шат буюу нирваан болоход ухааны их 5 оронд суралцах хэрэгтэй. Ингэснээрээ өөрөө хийгээд бусдад тусыг хүргэж чадна гэсэн утгыг илэрхийлж байна.
Суралцаж үйлдэх нь ухааны орон их 5 бөгөөд дуу болон шалгадагаар буруу эсэргүүцэгчийг дарах урлахуй болон тэжээхүйгээр бусдыг даган бариулах тэр мэт гадна дотно хоёуланд буйг нийтийн ухааны орон хэмээнэ. Дотоод утга, эрхэм зарлиг, аймаг савын ухаан үүнийг нийтийн бус ухаан гэнэ. Ухааны их 5 оронд дуун ухаан, учир шалтгааны ухаан, урлахуй ухаан, тэжээхүй ухаан, дотоод ухаан тус тус багтана. Дуун ухаан, учир шалтгааны ухаан хоёр буруу эсэргүүцэгчийг дарах, урлахуй ухаан, тэжээхүй ухаан хоёр бусдыг тэтгэх ухаан юм. Эдгээр 4 ухааныг Буддын гүн ухаанд хэрхэн авч үздэг талаар судалдаг ухааныг дотоод ухаан гэх ажээ. Дотоод ухааныг бас өөрөөр эрхэм зарлиг, аймаг савын ухаан, нийтийн бус ухаан гэж нэрлэдэг. Харин буддын биш онолыг гадаад ухаан буюу нийтийн ухааны орон гэж нэрлэдэг.

/Бурхан шашины Номын хүрдэн клубтэй хамтран бэлтгэв/

Ж.Алт