Энэ сэдвээр Сангийн сайд Н.Алтанхуяг, Yндэсний татварын ерөнхий газрын дарга Л.Зориг нар Мэдээлэл, технологийн үндэсний паркад нээлттэй ярилцлагад оролцсон юм. Уг ярилцлагын үеэр гарсан асуулт хариултыг тоймлон нийттэллээ

-Дэлгүүрт ороход НӨАТ гэж авах юм. Зарим газар авдаггүй. Алинд төлөөд алинд нь төлдөггүй юм. Энэ асуудлыг шинээр өргөн барьсан татварын хууль дээр яаж тусгасан бэ? Жишээлбэл баар ресторанд идсэн хоолны мөнгө төлөхөөс гадна НӨАТ-ын мөнгө авдаг?

Л.ЗОРИГ
-Та бүхний энэ оройн амар амгаланг эрье. Энэ тодорхой асуулт байна. Нэмэгдсэн өртгийн одоогийн мөрдөж байгаа хууль нь 10 саяас
дээш борлуулалттай иргэн аж ахуйн нэгж НӨАТ төлөгч байна. Зарим аж ахуйн нэгж байгууллага НӨАТ төлөгчөөр бүртгүүлээгүй хэрнээ НӨАТ аваад байдаг нь хяналт шалгалтгаар илэрдэг. Татварын албаны вэб хуудсан дээр НӨАТ төлөгчийн жагсаалтыг тухай бүр шинэчлэн тавьдаг.

БЗД-ийн иргэн Ш.Мөнх.
-Татвар төлөгчийн мөнгө хаашаа орж байгааг болон тайлангаа олон нийтэд илэн далангүй тайлагнах уу?

Л.ЗОРИГ
-Бид 2000 оноос хойш Засгийн газрын шийдвэрээр татвар төлөх ажил зохион байгуулж байгаа. Энэ үеэрээ төрийн сангийн алба юу зарцуулснаа тайлагнадаг. Сонин хэвлэл, радио телевизээр зарцуулалтын байдлыг тайлагнадаг.

Н.АЛТАНХУЯГ
-Та бүхний энэ оройн амар амгаланг айлтгая. Татварын багц хуулийг бид нар өнгөрсөн намраас эхэлж өргэн хүрээнд хэлэлцүүлэг хийсэн. Өнөөдөр нэгэн төрлийн хэлэлцүүлэг хийж байгаад талархаж байна. Өнөөдөр НӨАТ 15 хувь байгаа. Хуулийн төсөлд дотоодын үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор хөдөө аж ахуйн анхдагч түүхий эд үйлдвэрлэгч нарыг дэмжиж энэ хувь хэмжээг 10 хувь болгон өөрчилж байгаа.

Сүхбаатар дүүргийн иргэн Лувсанхүү.
-Өндөр настан, тахир дутуу хүмүүсийг татвараас чөлөөлж өгөх арга хэмжээ авахаар яаж төлөвлөсөн бэ?

НАЛТАНХУЯГ
-Монгол улсын хэмжээнд 2005 онд 743 тэрбум төгрөг цуглуулна гэж байна, энэ нь цаанаа улсын хэрэгцээнд зарцуулагддаг. Боловсрол, батлан хамгаалах, эрүүл мэнд гэх салбаруудад 811 тэрбум төгрөг зарцуулж байна. Манай улс олсон мөнгөнөөсөө илүү ихийг зарж байгаа айл юм. Төсөв алдагдалтай ажиллаж байна.

Л.ЗОРИГ
-Шинээр боловсруулаад байгаа Хүн амын орлогын албан татварын хуульд бүх хөнгөлөлтийг эдлүүлдэг. Үүнийг тэтгэвэр тэтгэмж авагчдад хамааруулж байгаа нь нэг тусламж гэж үзэж байгаа. Тахир дутуу иргэд ажиллаж байвал тухайн эзэлж байгаа хувиас хөнгөлж чөлөөлөлт эдлүүлэхээр оруулсан.

Арханхангай аймаг Мөнхбат.
-НӨАТ-ыг хедөөгийн гэсэн ялгавартай тогтоох уу?

Л.ЗОРИГ
-Татварынхаа төрлөөс хамааран ямар төсөвт ордог вэ гэж ялгадаг юм. НӨАТ-ыг бүсийн ялгавартайгаар тогтоодог зүйл манайд байхгүй. Харин хүнсний үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор ХАА-н анхан шатны бүтээгдэхүүнүүдэд хөнгөлөлт эдлүүлж байгаа

Баянзүрх Цогзолмаа, Хан уул дүүрэг Цэрэнмандах.
-Шашны байгууллагуудыг татвараас чөлөөлөх талаар байхгүй байна. Ямар бодлого барьж байна вэ? Нийтийн зорчигч тээвэр НӨАТ-аас чөлөөлөгдөх үү? Хэвээрээ үлдэх үү?

Л.ЗОРИГ
-Одоогийн мөрдөж байгаа аж ахуйн нэгж байгууллагын онцгой албан татварт шашны байгууллагууд 20 хувиар татвар төлдөг. 100 сая хүртэлх орлогод 15 хувийн татвар төлдөг. Ийм учраас бид шашны байгууллагуудыг энэ заалтанд оруулахаар төсөлд тусгасан. Жишээ нь түүхийн дурсгалт сүм хийдийг сэргээн засварлахад төрөөс тодорхой тооны санхүүжилт өгөх нь зүйтэй гэж үзэж байна.
-Манай татварын байцаагч татвар төлөөгүй хүнээ нэрлээч гэхэд татвар төлөгчийн нэр хүндийг хамгаална гэх юм. Ийм юм байж болох уу?

Л.ЗОРИГ
-Татвар төлөгчдийн дунд гарч байгаа бэрхшээл, татвар төлөгч байгууллага өөрсдийн улсын бүртгэлийн гэрчилгээг авсан байдаг. Гэвч зарим татвар төлөгчид регистрийн дугаараар бүртгэгдэж мэдээллийн системд хамрагдаагүй байгаа учраас ийм хүндрэл гарч байгаа. Үүнийг хойшид засч залруулна.
Татварын хуульд татвар төлөгчийн бизнесийн нууцыг хадгална гэсэн заалт байдаг. Гэхдээ энэ нь татвараас зайлсхийх гэсэн үг биш. Үүргээ биелүүлэхгүй байгаа татвар төлөгчдийг хэвлэл мэдээллээр зарлах арга хэмжээ авч ажиллаж байна.

-Архинаас 1500 төгрөгийн татвар авдаг. Гэтэл дэлгүүрт 1000 төгрөгийн архи байдаг. Татварыг нь авдаггүй юм уу?

Л.ЗОРИГ
-Татварын хуулийг хэрэгжүүлэхтэй холбоотой асуудал их гарч байна. Одоогийн мөрдөж байгаа хуульд архины борлуулалтын 60-80 хувийн татвар авахаар байгаа. Ийм учраас худалдаж борлуулж байгаа спиртийн мэдээлэл буруутайгаас архины татварыг бүрэн авч чадахгүй байна. Гэхдээ тэмцэж байгаа.

Сүхбаатар дүүрэг. Болортуяа.
-Хөдөө орон нутгийг хөгжүүлэх тал дээр шинэ хууль ямар үүрэгтэй вэ?

Л.ЗОРИГ
-Хөдөө хотгүй бизнес эрхэлж байгаа хөдөлмөр эрхлэгчийн хувьд бол Татварын хуульд хэд хэдэн шинэ зүйл орж байна. 100 саяас дээш орлоготой аж ахуйн нэгж 30 хувийг төлдөг байсан бол бид багасгаж 6,4 тэрбум төгрөг болгож хөнгөлж байна. Татварын нийт орлого гэдэг нь нийт бүтээгдэхүүний орлогоос зарцуулсан зардлыг хасаад үлдсэн орлогыг хэлдэг. Хасагдах зардалд хэд хэдэн зардлыг оруулсан. Программ хангамжийн зардал, сайн дурын даатгалын зардал, зар сурталчилгаа, сонин хэвлэлийн захиалга гээд бүх зардлыг хасагдах зардалд оруулж байна. Хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж байна. Тэргүүлэх чиглэлд хөрөнгө оруулсан байвал тэр зардлын 5 хүртэл хувийг хасахаар заалт оруулсан.

-Ашигт малтмалын ордуудыг ажиллуулж байгаа хүмүүсээс ямар маягаар татвар авдаг вэ? Хэдэн хувийн татвар авдаг вэ?

Л.ЗОРИГ
-Ашигт малтмалын татварын хуульд оруулж байсан заалт манай татварын хуульд байдаггүй байсан. Энэ заалтыг хуулийн этгээдийн Онцгой албан татварын хуульд оруулж өгч байгаа. Ашигт малтмал эзэмшигч нь дэд бүтцийн салбарт хөрөнгө оруулж байвал тэр зардлыг хувь тэнцүүлж хасч байхаар оруулсан. Ингэснээр уул уурхайн салбарт бизнес эрхлэгчдэд туе дөхөм болж байгаа юм.

-100 сая төгрөгөөс дээш орлого олсон бол 40 хувийн татвар төлдөг. Энэ хуулиар ямар үндэслэлээр хэрхэн өөрчлөгдсөн бэ?

НАЛТАНХУЯГ
-Засгийн газар татварын багц хуульд өөрчлөлт оруулах тухай асуудлыг ярихдаа Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэж үзсэн. Эндээс тодорхой хэмжээний хөрөнгийн эх үүсвэр гарна. Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай хууль одоогоор өргөн баригдаагүй байна. Үйлдвэр худалдааны яам энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа. Хуулийн төсөл удахгүй өргэн баригдана. Ямар өөрчлөлт оруулах шаардлагатай вэ гэхээр лицензийн төлбөрийг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй байна. Одоо лицензийн наймаа сул чөлөөтэй байгаа. Эндээс татвар авах хэрэгтэй. Хүмүүс нэг өрөө байраа зараад татвар төлдөг байтал лицензийг шилжүүлэхэд ямар нэгэн татвар төлөхгүй байна. Иймээс лиценз шилжүүлэхэд татвар авах нь зүйтэй юм. Манай газар нутгийн 40 гаруй хувь нь лицензлэгдсэн байгаа. Лицензийн төлбөр хэмжээг нэмэгдүүлэх зайлшгүй шаардлагатай, 1 га газраас авсан лицензийн хураамжийн хэмжээг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй. Ашигт малтмалын татварын хууль 1996 онд батлагдсан. Одоо 10 жил болж байна. Энэ хуульд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй юм.

-Нийгмийн даатгалын шимтгэл хэзээ буурах вэ. 10 сая гэдэг дэндүү бага орлого. Үүнийг 25 сая болгож хуулийн төсөлд оруулах саналтай байна?

Л.ЗОРИГ
-Ажил олгогчдын Нийгмийн даатгалын шимтгэл өндэр байгаа. Энэ нь НӨАТ, ХАОАТ-тай давхардахаар ачаалал үүсгэж байгаа. Иймээс НДШ-ийг багасгах ёстой гэж үзэж байна. Yүнтэй холбоотой оруулж буй өөрчлөлт бол их орлого олдог хүн их татвар төлдөг байсан бол 2,4 сая төгрөгийн орлогын босготой байсныг 3,6 сая төгрөг болгож өөрчилсөн байгаа.

-Ашигт малтмалын орд ашиглаж байгаа гадаадын иргэнийг 5 жил татвараас бүрэн чөлөөлнө гэсэн заалт банда г. Таваи жил үйл ажиллагаа эрхэлчихээд таган буугдаад өөр компани байгуулаад байгаа?

НАЛТАНХУЯГ
-Жилийн борлуулалтын орлого 10 саяас дээш бол НӨАТ төлөгч болдог. Гэтэл үүнээс доош орлоготой нь татвар төлөгч биш. Жишээ нь талх үйлдвэрлэгч 2 аж ахуйн нэгжийн талх 2 өөр үнэтэй гардаг. Бид судалгаа хийж үзэхэд НӨАТ-ын босгыг 10 саяас доош нь болгох хэрэггүй гэж үзсэн. НДШ-ийн хувьд Нийгмийн даатгалын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах шаардлагатай. 19,5 хувийн шимтгэл их хэмжээтэй байна. Яах гэж хуулийн өөрчлөлт оруулж байна гэхээр ажил олгогч нар 19,5 хувийн шимтгэл төлөх болдог. Иймд хуульд өөрчлөлт оруулах хэрэгтэй байна.
Аж ахуйн нэгжүүдийн орлогын албан татварыг хуулийн этгээдийн албан татвар гэж шинэчлэн найруулсан. Энэ хууль 15 жил боллоо, Аж ахуйн нэгжээс 2 шатлалаар татвар авч байгаа. 100 сая хүрэхгүй байвал 15, тэр уеийнхээр 60-70 мянган доллар, одоогийнхтой харьцуулахад бага байна. Тиим учраас их болгож 500 сая болгохоор төсөлд тусгаж байгаа. 4,6 тэрбум төгрөг орох орлогыг төсөв алдаж байна. Энэ маш том хөнгөлөлт болж байна. Татвараар дараад байхаар олон жижиг аж ахуйн нэгжтэй болоод байна.
Тиймээс үүнийг өөрчлөх зайлшгүй шаардлагатай байна. Татвар ногдуулах 15%-иас хэтэрч болохгүй гээд заачихаар сөрөг нөлөөтэй байна. Тиим учраас хувь хэмжээ тогтоохгуй, Үнэн зөвөөр тайлангаа бичиж гаргаж өг гэж байгаа. Одоогийн хуулиар гадаадын хөрөнгө оруулж байгаа компанид хөнгөлөлт үзүүлж байна. Гааль, нэмэгдсэн өртгийн татварыг арилгаж байна. Хөрөнгө оруулал-тыг дэмжиж байгаа. Харин дотоодын хөрөнгө оруулагчдад бодит дэмжлэг алга байсан. Иймд хэн ч бай хөрөнгө оруулалт хийсэн бол хөнгөлөлт үзүүлэхээр хуулийн төсөлд тусгасан болно. Дотооддооо үйлдвэрлэх боломжтой зарим нэр төрлийн бараанд импортын гаалийн албан татварыг нэмэгдүүлэх бодлого барьсан.

Л.30РИГ
-Одоогийн мөрдөж байгаа Аж ахуйн нэгж байгууллагын орлогын албан татварын хуульд тодорхой салбаруудад хөрөнгө оруулалт хийсэн бол түүнд хөнгөлөлт үзүүлдэг байлаа. Энэ нь тухайн цаг үетэйгээ нийцэхгүй гэж үзэж байна. Одоогийн хуулийн татвар төлөгчдийг ялгаварласан байдлаар хөнгөлөлт байсан асуудлыг арилгаж байна. Тэргүүлэгч чиглэлийн салбарт хөрөнгө оруулсан бол түүнийг чөлөөлөхөөр шинэ хуульд заалт оруулж байна.

Дархан. Түвшээ. -Нэмүү өртөгийн албан татварын хуульд нэг бүлэг болж бүртгэхийг юу гэж ойлгох вэ?

Л.ЗОРИГ
-Аж ахуйн нэгжүүд их жижгэрч байсан. Одоо групп болон үйл ажиллагаа нь өргөсч байна. Одоогийн НӨАТ-ын хуульд энэ групп татвар төлөгч нар нийт үйлдвэрлэсэн бараандаа толгой компанид нь НӨАТ ногдуулж байхаар зааж өгсөн. Энэ нь групп татвар төлөгчид толгой компани нь нэгдсэн тайлан баланс гаргаж тайлагнана гэсэн үг юм.

-Монлит. Удаанжаргал. Импортын дарс, эх орны үйлдвэрийн дарс хоёрт онцгой албан татварын зөрүү их байдаг. Вусад барааны татвар ойролцоо байгаа. Импортын дарсны гаалийн татварын хэмжээ нэмэгдэх үү?

Л.ЗОРИГ
-Ер нь манайд согтууруулах ундаа онцгой албан татварын хувийг биет хэмжээнд нь ногдуулахаар шинэчилсэн хуулинд заалт оруулж байгаа. Жишээлбэл 1 л спиртэд 1 долларын татвар төлдөг байсан бол импортын архинд 60%-ийн татвар төлдөг ялгаатай байсан. Энэхүү ялгааг арилгахаар зорьж байна.

Сэлэнгэ. Дарь.
-Сэлэнгэ аймаг алтны их нөөцтэй. Маш олон компани алт олборлож байгаа боловч газраа сэргээхгүй байна. Торгууль нь 250 мянган төгрөг байна. Үүнийг нэг сая болгож өгөөч?

НАЛТАНХУЯГ
-Ашигт малтмалын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлтийг оруулах хүрээнд энэ асуудлыг авч үзэж болох юм. Торгуулийн хувь хэмжээний асуудал ч байгаа. Алтны компанийн хувьд 250 мянган төгрөгийн торгууль торгууль биш. Иймд энэ торгуулийн хувь хэмжээг бодит байдалтай нийцүү-лэн нэмэгдүүлж болох юм.

-Саин дураараа даатгал төлөөд 15 жил ажилласан. Шинэ хуулиндаа ямар нэгэн хөнгөлөлт үзүүлэх үү?

Л.ЗОРИГ
-Одоогийн мөрдөж байгаа аж ахуйн нэгж орлогын албан татварын хуульд заавал даатгуулах даатгалыг зардлаас хасч өгдөг байсан. Одоогийн хуульд сайн дурын даатгалыг зардлаас хасч өгөхөөр тусгасан Даатгалын томоохон аж ахуйн нэгж байгууллагын зардлыг татварын нийт орлогоос хасч өгөхөөр оруулсан байна.

Сүхбаатар. Болдбаатар. -Бүх хүнсний дэлгүүрүүдийг аж ахуйн нэгж болгосон. Энэ зөв үү?

Л.30РИГ
-Тухайн дүүргийн үйлдвэр үйлчилгээний хэлтсээс явуулж байгаа арга хэмжээ юм. Ер нь дэлгүүр ажиллуулж байгаа аж ахуйн нэгж хуулийн этгээд болох нь өөрт нь их ашигтай. Яагаад гэвэл тэдний үйл ажиллагааны зардал нь татвар ногдох орлогоос хасагдах ёстой.

Хэнтий аймаг О.Балбар
-Хөдөө орон нутагт алт олборлож байгаа аж ахуйн нэгжийг татварын хуулиар эмхлэх арга байна уу?

Н.АЛТАНХУЯГ
-Ийм санал их ирдэг. Манай нутагт ашигт малтмал их байна, ихээр олборлоод байна. Гэтэл манаи аймгийн ашиг орлого бага байна, олборлож байгаа ашигт малтмалаас унах унац бага байна гэдэг. Гэтэл Монгол улс нэгдмэл том улс, тухайн улс орны иргэд бүрд тэгш хамаарах ёстой гэж ойлгодог, тиим учраас тухайн нутгийн иргэд илүү ихийг хүртэх нь зүйтэй болов уу гэж боддог. Ашигт малтмалын тухай хуулийн хүрээнд энэ асуудлыг ярьж байгаа. Ард иргэд өндэр хувь хэмжээ 50 хувь гэх мэт ярьдаг. Энийг бид судалж байгаа.

Хан-уул Мягмар.
-Би 2 өрөө байртай. Зарах гэхээр ХАОАТ авна гэдэг. Одоо үүнд өөрчлөлт орж байна уу?

Л.ЗОРИГ
-Одоогийн хуулиар хувь хүн орон сууцаа худалдан борлуулсан бол түүний үнээс 2 хувийн татвар төлөх ёстой. Энэ хувь хэмжээ хэвээрээ байгаа. Үүн дээр нэмж хэлэхэд Хүн амын орлогын албан татварын хуульд хуулийн хөнгөлөлтийн заалт байдаг. Татвар төлөгч нь сард 48 мянган төгрөгийн орлогыг хөнгөлүүлдэг. Үүнээс доош цалинтай хүмүүс татвар төлдөггүй. Шинэ хуулинд энэ заалтыг 84 мянган төгрөг болгон өөрчилж байгаа. Үүнээс доош цалин авдаг хүн татвар төлөхгүй болж байна.

НАЛТАНХУЯГ
-Татварын хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулья, хөнгөлөлт чөлөөлөлт үзүүлье гэдгийг бид дэмжиж байна. Үүнийг нэг талаас авч үзэж болохгүй. Бүх хүн татвар төлөхгүй байж болохгүй шүү дээ. Бид судалгаа хийж байгаад хувь хэмжээг тогтоож байгаа. Хүн бүр өөрт оногдсон ачааны хирээр татвараа төлөх хэрэгтэй. Хэдхэн байгууллага татвар төлдөг байж болохгүй. Татварын хуулийн өөрчлөлтийн хүрээнд төсвийн орлого 40 орчим тэрбум төгрөгөөр буурахаар байна. Ирэх оны төсөвт цалин, тэтгэвэр тэтгэмжийн хэмжээг 10 хувиар нэмэхээр төлөвлөөд байгаа.

Архангай. Алтангэрэл.
-Цалингаа багаар бичиж татвараас зайлсхийж байгааг хэрхэн зохицуулах вэ?

НАЛТАНХУЯГ
-Энэ дээр нэг юм хэлье. Хүн амын албан татварт 10, 15, 30 гэсэн 3 шаталбартай. Сардаа 200 мянган төгрөгийн орлоготой хүн 10 хувь татвар төлдөг. Үүнийг шинэ хуулиар бид өөрчилж байгаа. Одоо 200-400 мянган төгрөгийн цалин авч байгаа хүн 20 хувийн татвар төлөхөөр байгаа. Товчоор хэлбэл бид интервалыг нэмж байгаа. Энэ нь аж ахуйн нэгжүүдийг цалингаа зөвөөр бич гэсэн үг. Дээр нь бас татварын хөнгөлөлтийг 70 мянган төгрөг болгосон нь ихээхэн хөнгөлөлт юм. Манай хуулийн гол санаа нь бол цалингаа өндэр бичүүлэх тусмаа ихээр татвараас чөлөөлөгдөнө гэсэн үг.

(өнөөдрийн монгол 2005-10-05 )