Үүний нэгд татвар ногдуулах орлогын хэмжээ 100 саяас дээш орлоготой бол 30 хувь байсныг 500 сая болгохоор төсөлд тусгасныг хэлж байсан. Онгорсөн хугацаанд том компаниуд олон охин компани болон задарч, энэ нь хуулийнхаа хүрээнд татвараас зайлсхийх нохцөл болж байсан гэж үзэх нь ч бий. Тэгвэл үүнийг хязгаарлах үүднээс дээрх өөрчлөлтийг оруулсан гэж үзэж болох уу.
-10 хувь, 15 хувь, 30 хувь гэлгүйгээр нэг шатлалд шилжих юм бол аж ахуйн нэгжүүд нэгдэнэ, томорно. Гэхдээ одоогийн хуулиар төлж байгаа 30 хувь Эрдэнэт гэх мэт томоохон үйлдвэрүүдэд дарамт болохгүй байгаа Хэрвээ нэг шатлалд шилжүүлчих юм бол ийм томоохон аж ахуйн нэгжүү-дээс төсөвт орох татварын орлогй хамаагүй багасаад явчихаж байгаа юм. Энэ өөрчлөлтийг охин компаниудыг хязгаарлая гэхээсээ илүүтэй аж ахуйн нэгжүүдээ томруулъя. аль болох нэгчигт явуулья гэсэн үүднээс хийсэн. Татвар ногдох орлогын хэмжээг өндөрсгөснөөр төсөвт орох татварын орлого 4.6 хувиар буурч байгаа ч 100 гаруй аж ахуйн нэгжийн татварын ачаалал хоёр дахин багасч байгаа юм. Цэвэр аж ахуйн нэгжийг дэмжих зорилгоор хийгдсэн өөрчлөлт гэж болно.

-НӨАТ-ын хувь хэмжээг бууруулж 5 хувь болгохоор болсон юм байна. Гэхдээ зарим нэр төрөл, чиглэлийн үйлдвэрлэлийг үүнд хамруулжээ. Гэтэл НӨАТ-ын ачаалал аж ахуйн нэгжүүдэд биш худалдан авагч иргэдэд л ирдэг шүү дээ. Таван хувь болгож байгаа нь иргэдийг үнийн дарамтаас хамгаалж чадах уу?
-Засгийн газар ярьж байгаад мах, сүү, өндөг, арьс шир гэх мэтийн өргэн хэрэглээний. хүнсний бараа бүтээгдэхүүн, дотоодын зах зээл дээрээс худалдаж аваад үйлдвэрлэлээ явуулж зах зээлд гаргадаг аж ахуйн нэгжийн НӨАТ-ыг 5 хувь болгож бууруулахаар төсөлд
тусгасан байгаа. Ингэснээр жишээ нь гурил үйлдвэрлэгчид импортоор үр тариа худалдаж авах биш дотоодынхоо тариаланчдаас үр тариагаа авах тиим сонголт бий болчихож байна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, аж ахуйн нэгжүүд түүхий эдийнхээ дотоод гадаад зах зээлийн үнэд сонголт хийх боломжтой болж байгаа хэрэг. Ингэснээр мэдээж дотооддоо бараа бүтээгдэхүүний үнийг ч тогтворжуулах боломжийг бий болгож чадна. Энэ чинь ард иргэдийг өөрийн чинь хэлэзд байгаа үнийн дарамтаас тодорхой хэмжээгээр хамгаалах болно.

-Европын холбоо манайхаас олон мянган нэр төрлийн бараа, бүтээгдэхүүнийг татваргүй шахам оруулахаар болсон. Нөгөө талд сүүлийн үед жижиг сажиг үйлдвэрлэгчид мэр сэр төрж байгааг эс тооцвол дотоодын үйлдвэрлэл үнэхээр сульдсан. Үүнийг дэмжихэд чиглэсэн ямар нэг өорчлөлт шинэчилсэн хуульд орж байгаа юу?
-Шинээр орж байгаа өөрчлөлтүүдийг Европын холбооны улсуудад бараа бүтээгдэхүүн гаргах эрхтэй болсонтой холбож хийж өгөөгүй. Нэгдүгээрт, тэр хөгжингүй улс орнуудын шаардлага стандартад нийцсэн бүтээгдэхүүн манайхан тиим амар хийж чадах уу гэдэг асуудал байна шүү дээ. Хоёрт, манай дотоодын үйлдвэрүүд өөрөө эхлээд хөл дээрээ босох хэрэгтэй. Хөл дээрээ босоогүй үйлдвэр бүтээгдэхуүн үйлдвэрлэж чадахгүй, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээгүй, ашиг орлого олоогүй байхад татвар авна гэж байхгүй биз дээ. Тэгэхээр зээл авч байж л хэл дээрээ тогтож үйлдвэрлэл явуулна, тэднийг дэмжье гэвэл зээлийн бодлогоор л дамжуулах болов уу. Түүнээс манай татварын талын асуудал биш.

-Бүх шатандаа татварын дарамт ихээс тэд хуримтлал бий болгож чадахгүй байгаа гэдэг л дээ. Тэгэхээр татвараар дэмжих асуудал харин ч хамгийн түрүүнд яригдах байсан биш үү?
-Энийг арай өөр хэлбэрээр оруулж өгсөн байгаа. Хөрөнгө оруулалтыг дэмжих заалтаар. Хуучин гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулагчдад ялгаатай бодлого уйлчилж байсан бол одоо тэр ялгаа арилсан. Ингэснээр тухайлбал, аль нэг үйлдвэрт хөрөнгө оруулбал оруулсан хөрөнгийнхөө 50 хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгийг татвараас чөлөөлүүлж байгаа Хөрөнгө оруулалтыг дэмжээд өгөхөөр ач холбогдол нь дотоодын үйлдвзрлэлд ч мөн гусч болохоор байгаа юм.

-Үүний өмнө татварын реформын төлөө Төрийн буе байгууллагуудын эв-сэл гэж байгуулагдаж, багц хуулийн шинэчлэлд еөрс-дийн зүгээс бас хувилбар оруулсан. Тэдний саналыг шинэчилсэн төсолд хэр тусгасан бэ?
-Бид татварын багц хуульд маш олон талын санал авсан л даа. Энэ удаагийн шинэчлэлийг олигтойхон шиг хийчихье гэж маш олон төлөөллөөс саналыг нь авсан. Ер нь ихэнх нь шинэчилсэн төсөлд туссан гэж болно. Хувийн хэвшлийнхэн голдуу НӨАТ маш өндэр байна л гэдэг. Гэтэл НӨАТ-аас төсөвт жилд 190 гаруй тэрбум төгрөг ордог. Хэрвээ НӨАТ-ын одоо мөрдөж байгаа хувь хэмжээг ганцхан хувиар буурууллаа гэхэд л төсвийн жилийн орлого 16 тэрбум төгрөгөөр хорогдоно. Нөгөө талд. шийдэгдээгүй нийгмийн асуудлууд манайд маш их байгаа. Хүүхдийн 3000 төгрөгийг 5000 болгох, тэтгэврийн зөруүг арилгах. төсвийн байгууллагын цалинг нэмэгдүүлэх гээд тоочвол шийдэх нийгмийн асуудал маш их байна. Үүнийг хаанаас гаргах вэ, мэдээж төсвөөс. Иймээс бид НӨАТ-аар нэг их оролдохгүй байхыг бодсон.

-Р. Гончигдорж гишүүн татварын өршөөл үзүүлэх тухай санаа хондсон гэсэн. Үүнийг бизнесийнхэн багагүй сонирхож байх шиг байна. Татварын өршөөл гэж юуг хэлээд байгаа вэ?
-Татварын өршөөл гэж юун дээр гардаг вэ гэхээр. ихээхэн хэмжээний татварын өрөнд орсон татвар төлөгчийг торгууль болон хүүгээс нь чөлөөлдөг ийм арга хэмжээг олон улсад хэрэглэдэг. Татварын өршөөл үзүүлэх нь эерэг, сөрөг их олон талтай л даа. Гэхдээ сөрөг үр дагавар нь их. Жишээлбэл ОХУ-д хэрэгжүүлсэн татварын өршөөлийн үйл явцад Америкийн эрдэмтэд дүгнэлт хийсэн байгаа юм.
Тэд өршөөл үзүүлснээр их хэмжээний татварын нэмэгдэл орлого бий болгодоггүй гэж үзсэн. Учир нь үүгээр орох орлогын ихэнхийг татварын бага хэмжээний зөрчилтэй хувь хүмүүс бүрдүүлдэг. Харин их хэмжээний зөрчилтэй нь татварын өршөөлд оролцох сонирхолгүй байдаг гэж үзсэн байна лээ.
Мөн өршөөл үзүүлснээр татварын хуулийг биелүү-лэхэд саад болдог, төсвийн орлого багасдаг. Ийм өршөөлийг татварын тогтолцоонд нь шинэчлэл хийж байж. тогтолцооны шинэчлэлтэй нь хамт хийвэл ур дүнтэй. үүнээс гадна татварын өршөөлийг зөвхөн нэг удаа л хийдэг. Хоёрт, татварын өршөөл үзуүлээд байх юм бол татвараа шударгаар төлөгчдөд нь хунд цохилт болох муу талтай.

-Татварын хуучин хуулийг татвар хураагчийн байр сууринаас боловсруулсан, танай татварын албаны монополийг өөгшүүлсэн хууль гэж бизнесийнхэн ярьдаг. Шинэчилсэн төсөлд үүнийг хэрхэн өөрчилсөн бэ?
– Шинэчилсэн төсөлд татвар төлөгчдөдөө янз бүрийн үйпчилгээ үзүүлэх гэх мэт тэдний эрх ашгийг хүндэтгэсэн тодорхой заалтууд оруулж өгсөн. Үүнээс гадна татварын байцаагч хянэлт. шалгалтынхаа хүрээнд юуг хийж болох, юуг хийж болохгүй вэ гэдгийг нарийн заагаад өгчихсөн байгаа. Тэгэхээр цаашид татварын байцаагч нар дураараа аашлахыг шинэ хуулиар хязгаарлаж өгсөн гэсэн үг.

Н.ПАГМА
(өдрийн сонин 2005-10-06 240)