Байрны хувьд том бас нэлээд цэлгэр, цэвэр, цэмцтэр юм. Өрөө болгоны гадаа 10 гаруй хүн дугаарлан зогсч харагдлаа. Дүнсийсэн, түгшүүр төрөм байдлаар төсөөлж очсонд огт өөр байв. Өөрөө уншаарай, өрөөлд ч бас . .. уншуулаарай. Хамтдаа сэргийлье! гэсэн хаяг бүхий өнгэ үаэмж сайтай ном. гарыя авлага, танилцуулгыг өрөө болгоны үүдэнд таньжээ. Энд орж ирсэн хэн ч болов эрүүл мэнддээ хэрхэн анхаардгаа эргэцүүлж, эргэн тойрноо өөрөөр харахуйц зөвлөгөө, анхааруулга, санамж бол хангалттай байх юм.

ДОХ-ТОЙ ХЭЗЭЭ ТАНИЛЦЛАА
1982 оноос дархлалын олдмол хомдол буюу ДОХ гэсэн нэр томъёо бий болж, энэ өвчин нь цусаар, эхээс урагт, бэлгийн замаар халддаг болох нь тогтоосон. Харин 13 жилийн пмнн Монгол хүн ДОХ-оор өвчилсөн гэсэн мэдээ сэтгэл сэртийлгэж билээ,
1996 оноос НҮБ-ийн хөтөлбөр, Дэлхнйн банк зэрэг байгууллага ДОХ-той тэмцэх нэгдсэн хөтөлбөрийгийг хэрэгжүүлэх болжээ,
Энэ аюулт өвчний халдварыг жил бүр таван сая хүн авч, гурван сая нь амь эрсдэж байна. Халдвар авч байгаа хүмүүсийн дийлэнх нь 15-24 насны залуучууд аж. Өдөрт 6000 залуу халдвар авч байна гэсэн статистик судалгаа байдаг. Манай хөрш Хятад улсад 0.8-1сая, ОХУ-Д 1.5-2 сая хүн ХДХВ-ын халдвартай амьдарч байна.
2010 он гэхэд энэ тоо Хятадад 10 сая. ОХУ-д найман сая хүртлээ пай гэсэн таамаг үнэхээр айдас төрүүлэм. Дэлхий нийтийг түгшээж байгаа гамшигт вирусыг тээгч манай улсад 13 хүн байгаа. 13 гэдэг бол зөвхөн илэрсэн тоо. Г вирус тээгч болох нь гогтоогдсон өвчтөний цаана хэдэн хүн байгааг болон манай улсад аюулт тахлыг бүрэн шинжилж чадаж байгаа эсэх нь айдсыг нэмэгдүүлдэг. Учир нь гээгч нь хэдэн хүнтэй хавьтсаныг Мпнголд бантуга й дэлхийд ч бүрэн тогтоож чадаагүй. Нэг хүний цаана 100 хон байдаг гэсэн л яриа бий.
XXI зууны аюулт хар тахал болох ДОХ-оор манай улсад гурван хүн амиа алдаад байгаа. 12 дахь нян тээгч бүегүй жирэмсэн ч хүүхдээ төрүүлэх сонирхолтой байгаа юм. Түүнд эрүүл хүүхэд төрүүлнэ гэсэн 70 хувийн баталгаа байгаа аж. 12 дахь тохиолдлын хавьтагч нарыг хайх явцад 13 дахь тохиолдол илэрсэн. Халдварт өвчний Тандалт судалгааны төв вирус тээгч хүмүүсээ байнгын хяналтад байлгадаг. Эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлсэн тохиолдолд, л гэр бүл, ойр дотны хүмүүсээс нь тусгаарладаг юм.
ДОХ бол халдвар авснаас хойш 10 жилийн дотор шинж тэмдэг илрэхгүй байж болох нууцлагдмал өвчин. Зөвхөн цусны шинжилгээгээр л халдвар авсан эсэхээ мэдэж болно. 13 дахь тохиолдлын хавьтагчийг шинжилгээнд хамруулан идэвхтэй тандалт хийж байна. Ойрын хугацаанд халдвартай хүн дахин илэрч болзошгүйг үгүйсгэхийн аргагүй хэмээн ДОХ, Бэлгийн замаар дамжих халдварын тандалт судалгааны албаны дарга Д.Нямхүү ярьж байлаа.
Баримт түшье. 2004 оны 12 дугаар сарын байдлаар Латин Америкт 1.700.000, Баруун Европт 610.000, Өмнөд Африкт 25.400.000, Хойд Африк 540.000, Австралид 35.000 Карибын арлуудад 440.000 хүн ДОХ-ын халдвар тээж явна.
Манай улсын хувьд гадаадад зорчих хөдөлгөөн их, бэлгэвчийн хэрэглээ бага. Тэгсэн атлаа хүн амд залуучуудын эзлэх хувь өндөр байгаа нь олон улсын анхаарлын төвд байлгахад хүргэжээ. Өөрөөр хэлбэл, эрсдэл өндөртэй орны тоонд ордог юм байна. Тэгээд ч манай улсад ХДХВ-ын халдвар авсан 300 орчим хүн байгаа гэж Дэлхийн Эрүүл мэндийн байгууллагын гаргасан судалгаанд дурдсан байна.

БИЕЭ ҮНЭЛЭГЧДЭЭС АЛБАДАН ШИНЖИЛГЭЭ АВДАГ
Өдөрт 250 гаруй хүнд уйлчилдэг, ачаалал ихтэй бол 400 шахам хүн ирж шинжилгээ өгдөг гэх Д(5Х, Бэлгийн замаар дамжих халдварын тандалт судалгааны албаны их эмч Н.Хулантай уулзлаа.

-Танай төвд ер нь хүмүүс ооредоо ирдэг үү, эсвэл албадан шинжилгээнд хамруулдаг уу?
-Хүмүүс эрүүл мэнддээ анхаарал их тавьдаг болсон. Өөрсдөө манай тов дээр ирж шинжилгээ хийлгэдэг. Ялангуяа залуу хосууд, жирэмсэн эхчүүд байнга ирдэг.

-Шинжилгээ хийлгэхийн тулд хэдий хэрийн хөлс төлөх вэ?
-Өөрийн хусэлтээр өгөх бол унэгүй шинжилгээ өгч, зөвлөгөө авдаг. Харин гэр бүл батлах, гадаадад явах зэрэгт 1000 төгрөг, хоёр орны гэрээгээр хөдөлмөр эрхлэх бол 2000, эрүүл мэндийн дэвтэр бөглүүлэхэд 750 төгрөгийн хураамж төлж шинжилгээ хийлгэж болно.

-Албадан шинжилгээнд хамруулах тохиолдол байдаг уу?
-Бид тодорхой байгууллагуудтай хамтарч ажилладаг. Биеэ үнэлэгчид, ижил хүйстнийг тодорхой хэмжээнд хамруулдаг.

-ДОХ-ын вирус тээгч 13 дахь тохиолдлын хавьтагч нарыг шннжнлгээнд бүрэн хамруулж чадсан уу?
-Хавьтсан гэсэн хүмүүсийг нь шинжилгээнд хамруулж, идэвхтэй тандалт хийж байгаа.

-Хяналтад байгаа хүмүүст ямар эмчилгээнд хамруулж, ямар эм тариа хэрэглэдэг вэ?
-Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллага, Глобал сангаас ирсэн эм тариаг хэрэглэдэг. ДОХ-ын вирусын эсрэг хамгийн сайн эмийг өгдөг гэлээ.

Мөн тандалт, судалгааны сарын аян ч зохион байгуулж байгаа бөгөөд Улаанбаатар хот болон Булган, Дархан, Эрдэнэт, Хөвсгөл, Ховд, Дорноговь, Дорнод, Сэлэнгэ, Баянхонгор, Төв, Архангай зэрэг 13 аймагт зохион байгуулах гэж байна. Энэ аян Монголын бух хүнээс ДОХ-ын шинжилгээ авах боломжгуй тул тодорхой аймаг, бүлгийн хүмүүст шинжилгээ хийх ажээ. Түүнчлэн 15-49 насны эрэгтэйчүүдийг шинжилгээндээ хамруулах аж. Учир нь эрэгтэйчүүд, эмэгтэйчүүдийг бодвол илүү хөдөлгөөнт амьдралтай байдаг аж.

ЖИЛД 330 САЯАР НЭМЭГДДЭГ НЬ ТҮГШҮҮР
ДОХ, бэлгийн замаар дамжих халдварын тандалт судалгааны төв Найдвартай утас 450867 гэсэн утсын 09-18 цагт ажиллуулдаг байна. ДОХ, бэлгийн замын халдварт өвчний талаар хүссэн мэдээлэл авч, мэргэжлийн эмчээс зөвлөгөө авч болдог. Хувийн мэдээллийг нууцалдаг юм байна.
Харин одоогоор найдвартай утас нь ажиллахгүй байгаа аж. Жил бүрийн есдүгээр сарын 10-наас 11-р сарын 10 хүртэл 100 хувь бэлгэвч хэрэглэх хөтөлбөр-ийг хэрэгжүүлдэг. Энэ хөтөлбөр Тайландад хэрэгжээд бэлгийн замын халдварт өвчний вирус тээгч хүмүүс тодорхой хэмжээгээр буурсан ажээ. Хөтөлбөрийн гол зорилго нь бэлгэвч хэрэглэдэг хүмүүсийн тоог нэмэгдүүлэх, байнга хэрэглэж заншуулах явдал гэнэ.
ДОХ гэдэг аймшигт өвчин байдаг гэдгийг хүн бүр мэддэг юм шиг хэрнээ яг хэрхэн сэргийлэх, вирус авсан тохиолдолд ямар шинж тэмдэг илэрдгийг тэр бүр мэддэггүй. Тэгтэл ядрах, гэнэт хоолонд дургүй болох, суулгах, биеийн жингээ алдах, турах, халуурах, толгой өвдөх, унтамхай болох шөнө хөлрөх зэрэг шинж тэмдгүүдээр эхэлдэг.
Мэн мэдрэлийн тогтолцоо хямарч ой тогтоомж муудах, хөдөлгөөний зохицуулалт алдагдах зэргээр гүнзгий хямралууд илэрдэг байна.
Дэлхий дахинаа ДОХ-ын вирус устгах, урьдчилан сэргийлэх найдвартай вакцин, төгс эмчлэх эм бэлдмэл гараагүй байна. Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас гаргасан судалгаагаар дэлхийд жил бүр ДОХ-той 330 сая орчим шинэ тохиолдол бүртгэгддэг аж.
Сүүлийн үед цусаар болон бэлгийн замаар дамжин элэгний В, С вирус ихээр илрэх болжээ. Энэ вирус нь хорт хавдар үүегэдэг юм байна. Манай иргэд янз бүрийн эм тариаг толгой мэдэн өөрийн дураар худалдан авч хэрэглэж өвчнөө сэдрээх нь элбэг аж. Иймд дээр дурдсан ямар нэгэн шинж тэмдэг илэрвэл цаг алдалгүй эмчид хандах хэрэгтэй гэж мэргэжилтнүүд ярьж байсан юм.

ДОХ-оос яаж хамгаалах вэ. Тохиолдлын бэлгийн хавьтлаас зайлсхийх, бэлгэвчийг тогтмол, зөв хэрэглэх, шинжлүүлсэн цус, цусан бүтээгдэхүүн хэрэглэх, үнэнч нэг л хавьтагчтай байх, нэг удаагийн зүү тариур, багаж хэрэглэх зэрэг энгийн зүйлийг чанд мөрдөөд, хэрэглээд бавйал л бид бүхэн энэ зууны аймшигт тахлаас бүрэн сэргийлэх боломжтой юм байна.

ХДХВ/ДОХ-ЫН ДЭЛХИЙ ДАХИНЫ ТАРХАПТ 2004 ОНЫ ЭЦСЭЭР

ХДХВ-ын халдвартай амьдарч байгаа
Нийт 39.4 сая (35.9-44.3 сая)
Насанд хүрэгсэд 37,2 сая (33.8-41.7 сая)
Эмэггэйчүүд 17.6 сая (16.3-19.5 сая)
15 настай хүүхэд 2.2 сая (2.0-2.6 сая)

2004 онд шинээр ХДХВ-ын халдвар авсан
Нийт 4.9 сая (4.3-6.4 сая)
Насанд хүрэгсэд 4.3 сая (3.7-5.7 сая)
Эмэгтэйчүүд 17.6 сая (16.3-19.5 сая)
15 настай хүүхэд 640 мянга (570 мянга-750 мянга)

2004 онд ХДХВ/ДОХ-ын улмаас нас барсан
Нийт 3.1 сая (2.8-3.5 сая)
Насанд хүрэгсэд 2.6 сая (2.3-2.9 сая)
Эмэгтэйчүүд 17.6 сая (16.3-19.5 сая)
15 настай хүүхэд 510 мянга (460 мянга-600 мянга)

ДАМЖИХ ЗАМ

Хамгаалалтгүй бэлгийн хавьт-лаар (ам, үтрээ, шулуун гэдсээр)
Эхээс хүүхдэд жирэмсэн үед (тэмбүү), төрөх үед (заг хүйтэн, хламидийн халдвар)
Шинжлээгүй цус, цусан бүтээгдэхүүн сэлбүүлэх үед (тэрмбүү) БЗДХ болон ХДХВ-ын халдвар бэлгийн замаар дамжин тархахад хувь хүний эрсдэлтэй зан үйл ихээхэн нөлөөлөх тул эдгээр халдвараас урьдчилан сэргий-лэхэд хүн амын эрсдэлтэй зан үйлпйг өөрчлөх нь чухал ач холбогдолтой.

ШИНЖ ТЭМДГYYД

Ихэнх БЗДХ нь хоорондоо ижил төстэй шинж тэмдгээр илэрдэг. Үүнийг илэрч буй шинж тэмдэг, үүсгэгчээр нь бүлэглэж болно. Шинж тэмдэгүүдийг бүлэглэж БЗДХ-ыг оношлох, эмчлэх аргыг хам шинжээр оношлох, эмчлэх арга гж нэрлэдэг бөгөөд лабораторийн шинжилгээгээр оношийг батлах боломжгүй үед энэ аргыг нргөн ашигладаг.

ИЛРЭХ ХАМ ШИНЖ

ХАМ ШИНЖ	ШИНЖ ТЭМДЭГ	ГОЛ ШАЛТГААН
Шээсний сувгын ялгадас	Шээсний сувгаас ялгадас гарах, шээх үед өвдөх хорсох, шээс ойр ойрхон хүрэх, шээсний сувгаар ирвэгнэх, загатнах	заг хүйтэн, хламидийн халдвар
Бэлгийн шархлаа	Эмзэглэлтэй болон эмзэглэлгүй шарх гарах, цавины булчирхай цочиж томрох	тэмбүү, зөөлөн яр, бэлгийн герпес
Yтрээний ялгадас	Yтрээнээс ялгадас гарах, шээх үед хорсох, бэлгийн хавьтлын үед өвдөх, шээс ойр ойрхон хүрэх, загатнах	Заг хүйтэн, Хламидийн халдвар, трихомониаз, мөөгөнцөр, нянгийн гаралтай үтрээний үрэвсэл
Хэвлийн доод хэсгийн өвдөлт	Хэвлийн доод хэсгээр өвдөх, үтрээнээс ялгадас гарах, хэвлийн булчин чангарах, халуурах	заг хүйтнэ, хламидийн халдвар, агааргүйтэн нянгийн халдвар

ТУСЛАМЖ YЙЛЧИЛГЭЭ

БЗДХ-ыг эрт үед нь зөв оношлох, үр дүнтэй эмчлэх Зан үйлийг өөрчлөх сургалт явуулах, зөвлөгөө өгөх Бэлгийн бүх хавьтагсдыг илруүлэх, эмчлэх.

ТОХИОЛДОХ БЭРХШЭЭЛ

Хувь хүний эрсдэлтэй зан үйлийг өөрчлөх нь хэцүү Бэлгийн харилцаа нь хүмүүийн өдөр тутмын амьдралын салшгүй хэсэг байдаг тул зөвхөн мэдлэгээ ашиглан БЗДХ-тай тэмцэх, хумүүсийн зан үйлийг өөрчлөхөд хэцүү байдаг.
-Хүмүүс бэлгийн харилцааны талаар ярилцахаас зовдог. Бэлгийн амьдралтай нь холбоотой эмзэг асуудлуудыг хөнддөг болохоор хүмүүс ихэнхдээ БЗДХ-ын талаар асууж лавлахаас ичиж зовдог тул эмнэлгийн байгууллагад хандаж эмчлүүлдэггүй.
Ингэснээр хэрэгтэй мэдээллээ олж авч чаддаггүй, мөн энэ талаар элгийн хавьтагчтайгаа ярплцах дургүй байдаг байна.
Зарим БЗДХ-ын үед шннж тэмдэг илэрдэггуй. Зарим үед БЗДХ-ын шинж тэмдэг илэрдэггүй тул хүмүус халдвар авснаа мэдэхгүйгээр хүндрүүлэх, эсвэл бусдад халдвар тараах эрсдэлтэй байдаг.
Эмчлэх эм байхгүй буюу үр дүнгүй байх. Төсөв хөрөнгө хүрэлцээгүйгээс, эсвэл үүсгэгч нь эмэнд тэсвэртэй байвал эмччилгээ үр дүнгүй байж болно.

ӨГӨХ ЗӨВЛӨМЖ

Yйлчлүүлэгчдэд
Эмчилгээг дур мэдэн хийхээс зайлсхийх
Бэлгийн хавьтагч нартаа халдвар авсан тухайгаа хэлж, тэднийг эмчлүүлэх
Боломжтой бол эмчилгээ
бүрэн дуустал бэлгийн хавьталд
орохгүй байх, шаардлага гарвал
бэлгэвч заавал хэрэглэх

Үйлчилгээ үзүүлэгчдэд
Үйлчлүүлэгч нар ХДХВ/ БЗДХ-ын талаар мэдлэг олгох, халдвар авч болох эрсдэлийн талаар анхааруулах
Хавьтагчдыг илрүүлэн төге эмчлэх
Үзлэгийг нягт нямбай хийж гүйцэтгэх

Д.ЦЭНГЭЛМАА
(өнөөдрийн монгол 2005-10-06 109)