Чингис хааны дэлхийн академийн академия, зурхайч, доктор, Олон улсын хишигтнүүдийн холбооны Гэгээн үйлстэн, ард түмний Ногоон Дарь-Эх өргөмжлөлт, Хиргис овогт Жигмэдийн Сүрэнжавтай зөн билиг, арга домын талаар хөөрөлдлөө.

-Та аль нутгийн уугуул вэ. Хэзээнээс, хэрхэнтодров?

-Ховд аймгийн Манхан сумынх. 40 настайдаа охин төрүүлчихээд найман сарын турш цус алдалтын байдалд байсан. Эмчилгээ хийлгээд ч тусыг эс олсон хэрэг. Арга ядаад лам хараар явтал тэдний дундаас нэг нь ёстой юм ёсоороо болж байна. Цаст хайрханд очиж сан тавь гэлээ. Манайхан ч хэлснийг нь ёсоор болгож, би ч эдгэрсэн. Тэр цагаас хойш хар аяндаа л зочин гийчин ирэх зэргийг урьдчилан хэлэх болсон доо. Энэ талын боловсрол үгүй, сургууль соёлд сууж номын дуу сонсоогүй хүн шүү дээ, би. Гэвч хар аян¬даа л 41 чулуу зэрэг одоо хэрэглэж буй бүхнээ цуглуулчихсан. Ийм хүмүүс хүнд өвчин тусаад эдгэх, өврийгөө ариусгах гэсэн хоёр хэлбэрээр тодордог юм байх. Ард түмэн ч төдөлгүй намайг Ногоон Дарь-Эх хэмээн өргөмжилж байлаа.

-Ийн тодрох хүртлээ хэн байсан бэ. Мэргэн түргэний удам бий юу?

-Худалдааны техникум төгсөөд мэргэжлээрээ ажиллаж байтал МАХН-ын XҮIII их хурлаас гаргасан Эмэгтэй хүнийг ахих, дэвшихэд нь дэмжинэ гэсэн заалтын хүрээнд цэргийн сургууль төгсөөгүй надад Ахлагч цол олгон Эрдэнэтийн зэвсэгт хүчний 202-р ангид нууцын эрхлэгчээр томилснсор 300 төгрөгийн цалинтай ажлаас 700 төгрөгийн цалинд хүрч билээ. Дөрвөн жилийн дараа эргээд худалдааны салбартаа ажилласан даа. Удмын хувьд яривал аав минь 500 лам удирддаг том гэцэл байсан юм. Хэлмэгдүүлэлтэд өртөн хороогдохдоо Хожим би та бүхэнд чихэр өгнө гээд явсан гэдэг. Тэр нь өдгөөгийн цагаатгал буюу нөхөн олговор байж таарсан.

-Та хар домын аргаар засал хийдэг гэсэн..?

-Дом их сонин. Хэл аманд ээрэгдсэн хүний зургаан хурууны хумсыг нь мухарлан ном уншсанаар бузраас нь салгана. Мөнгө тогтоох, арвижуулахад нэгт, тавт, аравтын дэвсгэртээр буюу Жаргал, жаргал, жаргал-аар домнох жишээтэй. Үүнийг тарнитай хослуулдаг. Тарнийн хүч мундаг шүү дээ. Бас бариа заслын арга бий.

-Бариа засал гэдэг гараар дамжуулан өвчнийг өөртөө авч буй гэлцэх нь бий. Магадгүй, өөрийгөө зольсон үйлдэл ч юм шиг?

-Үгүй ээ. Миний хувьд харин ч эсрэгээрээ, бариа хийхгүй бол өөрийн гар хэл өвдөх гээд байдаг. Хүн барьчихлаар хөнгөрөөд, өвдөхөө больчихдог. 108 тарнитай хослуулсан бариа ч хүчтэй дээ.

-Хар домын аргаасаа нэмж сонирхуулахгүй юу. Үүдэнд чинь дугаарлаж суугаа хүмүүсээс харганаар ороолгодог, сунаж мөргүүлдэг гэж сонслоо?

-Сунаж мэргэнс гэдэг их учиртай. Тухайн хүний сүсгийг хөглөдөг.

-Аргалуулсан, аз жаргалдаа хүрсэн хүмүүсийн жишээ ярьж сонирхуулахгүй юу?

-21 настай нэг охиныг аав нь дагуулж ирсэн. Гэнэт хэлгүй болчихоод долоо хонолоо гээд. Түүнийг 108-216 мөргүүлээд, өргөст харганаар ороолгож, Дарь-Эхийн уншлагуудаа уншаад явуулахад тэр шөнөө хэлд орсон. 43-тайдаа надаар үрийн заяа дуудуулж, төдөлгүй жирэмсэлж эх болсон эмэгтэй бий гээд яривал зөндөө.

-Өргөстэй харгана аа?

-Тийм ээ. Манай нутгийнхны нэрлэдгээр Улаан мангаа. Их идтэй эд дээ.

-Танаар засал хийлгээд тусыг эс олсон тохиолдол бий юу?

-56 настай нэг эмэгтэйг хань ижилтэй болгож чадаагүй юм даа. Хүн бүхэн эхийнхээ аль нэгэн эрхтэн, тухайлбал толгой, чих, мөр, rap, хэл зэрэгт эрхшээж төрдөг. Тэр бүсгүйн хувьд нас оройтсоноос гадна

эхийнхээ өвдгөнд төрсөн байсан. Өвдөг, хөлөнд эрхшээгсэд дорд заяатай, тавилан муутай ч Дашзэвэг найман гэгээн болон Сундуй гэдэг номыг улирал тутамд уншуулаад явахад хувь заяа тэгширдэг. Өнгөрсөн жил над дээр ирсэн 33тай эмэгтэй нэг жилийн турш дээрх хоёр номыг уншуулснаар хань ижилтэй болсон. Удахгүй үрийн зулай үнэрлэх гэж байгаа.

-Эрүүл мэндийн талаасаа хүүхэд олох боломжгүй хүмүүс танд хандаж аргалуулсан тохиолдол бий юу?

-Тодорхой бус гэх шалтгаанаар хүүхэд заяахгүй байгаа хүмүүс ирдэгээс биш ил тодорхой эрүүл мэндийн засаршгүй шалтагтан ирж байгаагүй. Үр заяахгүйн учрыг мэргэлж үзэхэд шалтгаан нь янз бүр. Манайхан комиссын бараа нэртэй хуучин хувцас их хэрэглэдэг. Туйлын буруу сонголт бөгөөд бузардах нэг үндэс юм шүү дээ. Мөн савгүй мэт үрийн заяагүй хүн бий. Энэ тохиолдолд аргалж чадахгүйгээ хэлээд хүүхэд өргөж авахыг зөвлөдөг.

-Та чулуу тасалж мэргэлдэг гэлээ. Алга харах, аягатай ус тольдох зэрэг хэлбэр ч бас байдаг?

-Шаардлагатай гэж үзвэл алга харна аа. Ер нь бол төрөлхийн зөн билигтэй л бол ямар ч үйлдэлгүйгээр, зөвхөн нүүр царайг нь хараад ч хэлж чадна. Гэвч үйлдэлгүйгээр үзвэл зөн билиг нь мохож, улмаар устдаг.

-Хутта хэдий хурц ч ишиндээ нэмэргүй гэгчээр лам хүн өөрийнхнийгөө аргалж чаддаггүй гэсэн?

-Дарь-Эх хүний хувьд тийм биш. Нөхрийгөө, хүүхдүүдээ, мөн өөрийгөө ч аргалдаг.

-Хувь хүн өөрөө сүсэглэж чадахгүй бол ямар ч сайн арга засал, ном сдар уншуулаад тус нэмэр болдоггүй гэх нь бий?

-Засал номд үнэхээр сайн хүн бол үр дүн нь талаар өнгөрнө гэж байхгүй. Гэхдээ мэдээж, хүн өөрөө шүтэж, сэтгэхүйгээрээ нийцсэн тохиолдолд харилцан эерэг энергиэ солилцоод тэр хэрээр ач тусаа өгдөг.

-Өөрийг тань зорьж ирж үзүүлснээс хальж, улс орон, байгаль, цаг уурын асуудлыг зөгнүүлдэг үү?

-Зөгнөнө өө. Зүүд минь их зөнч. Ялангуяа байгалийн үзэгдлийг сайн мэддэг. Өвлийн улирал үгүй болохыг би мэдэрч байна.

-Олон өргөмжлөл, цол гуншинтай юм байна. Үүнийг хэн, хэрхэн хүр тээдэг юм бэ?

-Муухан хувцасласан нэг хүн манайхаас балахгүй, надад хөөгдөн олон хоног суулаа. Мэргэлүүлж аргалуулж байгаа хүмүүсийн хэрэгт дурлаад Гэтэл тэр нь Шинжлэх ухаа ны академийн академик доктор хүн намайг тандаж шалгаж явсан юм байна. Ингээд Монгол ёс заншиг судлалын олон улсын хол бооноос хүртсэн Мөнх тэнгэрийн хишигтэн цол хүртээсэн. Мөн тулж шалгасны үндсэн дээр Зурхайч цол олгодог. Би 41 чулуугаа тасалж мэргэлээд тайллаа хэлж, шалгагчид харин чулууг минь тоолж, түүнийгээ математикийн аргаар, зурхайн аргачлалаараа бодож үзээд Үнэн юм аа хэмээн баталсан байх жишээтэй.

-Таныг сорьж туршсан, үл итгэн уурлаж бухимдсан зэрэг тохиолдол бий юу?

-Нэг эмэгтэйг би савны кистатай гэж мэргэлээд хэлтэл Чи ямар ЭХО юм уу хэмээн уурлаад явлаа. Гэтэл хэд хоногийн дараа нөхөртэйгөө эргэн ирж уучлалт гуйгаад, мэс засалд орох болсноо ярьж байна. Арга засал хийж өгөхийг гуйхаар нь би гурав хоног хойш тавин хүндэрч байж засал хийсэн. Хүндэрсний учир нь сүсэг, итгэлийг нь нэмэх гэсэн хэрэг.

Нийгмийн толь 172 (264)