-Бид олон жил үерхлээ. Хөөрхий муу Ш.Уянга, Ц.Батбаяр гээд л. Дээр нь хөгжмийн зохиолч нөхөд минь байна. Энэ өдрийг хүртэл бид амин хувийн зүйл, амьдрал ахуйн тухай ярьж байсангүй. Яагаад өөрөө уран бүтээлчдэд ийнхүү элэгтэй ханддаг юм бэ?

-Би чинь Завханы Шилүүстэйн хүн л дээ. Эмч хүн болно гэж бодож байсангүй. Багаасаа л шүлэг, найрагт дуртай нэгэн байлаа. Тиймээс ч уран бүтээлч хүмүүсийг хүндэлж хайрлаж явдаг юм. Ёстой Д.Цоодол гуайн бичсэнээр Миний муусайн найзууд хүн чанартай, хүнлэг сэтгэлтэй хүмүүс юм шүү. Тэднийгээ хайрлахгүй байхын аргагүй юм даа. 1993 онд Анагаах ухааны дээд сургуулийг төгссөн. Та нар мэднэ дээ. Улсын клиникийн нэгдүгээр эмнэлэгт ажиллаж байсан даа. Би чинь уг мэргэжил маань дотор уушгины нарийн мэргэжлээр мэргэшсэн эмч хүн юм шүү дээ. АУИС-ийг төгсөөд сургуульдаа багшаар үлдсэн.

-Хүн бүхэн өөрийн замтай гэдэг дээ. Таны эмч болсон түүхийг сонирхож болох уу?

-Нээрэн тийм шүү. Хүний амьдрал, төөрөг гэдэг сонин юм билээ. Уг нь би хуульч болохоор уралдаант шалгалтад оров. Нэгдүгээр курст нэг хуваарь дээр 20 гаруй хүүхэд өрсөлдөөд гуравдугаар байрт оров. Эхнийх нь гадаадын хуваарь аваад явчихав. Хоёр дахь маань хуулийн дунд сургууль авав. Гурав дахь нь болох надад Говь-Алтай аймгийн Анагаах ухааны дунд сургуулийн хуваарь оногдлоо. Би явахгүй. Энэ чинь эмэгтэй хүний хийх ажил. Түүний оронд цэрэгт явъя гэж бодлоо. Гэтэл аав ээж маань Миний хүү энэ сургуульдаа яваа. Зуу гаруйхан км газар явна. Бямба, ням гаригт гэртээ ирж очоод байж болно. Бид чамд мотоцикл авч өгнө гэлээ. Би ч сургуульдаа явлаа. Огт сонгоогүй мэргэжлээр яах ч юм билээ дээ гэж бодож байлаа. Аз болж миний багш нар сайн хүмүүс байжээ. Тэд хүнд тариа хийхэд мэдрэмж чухал юм шүү гэдгийг дандаа захидаг байв. Зарим хүний судас огт олддоггүй юм шүү дээ. Түүн дээр тарган, туранхай хүн гэж байна. Тэр бүхнийг эмчлэхэд ёстой л торгон мэдрэмж хэрэгтэй юм билээ.

-Ингэхэд АУДС-ийн оюутан байхад аав чинь амласан мотоциклээ авч өгсөн үү?

-Аав мотоцикль өгсөн. Гэхдээ өөрийнхөө унаж байсныг өгсөн. Нэгэнт хичээлдээ дуртай болохоор сургуульд хоёр жил сурахдаа бямба, ням гаригт гэртээ хариагүй юм шүү. Сургуульдаа ортол нөгөө вакцин тариулахаас айгаад ууланд зугтчихдаг хүн чинь сургуульдаа, мэргэжилдээ сонирхолтой болчихдог байгаа. Хүний биеийн бүтцийг заагаад өгөхөд нь Үгүй энэ анагаах ухаан гэдэг чинь хэн бүхэнд хэрэгтэй шинжлэх ухаан юм байна шүү гэдгийг ухаарсан даа. Сувилагчийн сургуулийг онц төгсөөд л Анагаах ухааны дээд сургуульд урилгаар суралцаж төгссөн дөө.

-Зүү, тариураас айж байсан хүн өөрөө тариа хийж сурах хэцүү байв ээ?

-Амаргүй шүү. Хүний судас ил далд янз бүр л байдаг.

-Оюутны амьдралд янз бүрийн дурсамж байдаг. Оюутан ахуй цагаа нэг дурсаач?

-Тэгэлгүй яахав дээ. Миний хувьд хамгийн дурсгалтай цаг үе минь Байгал-Амарын төмөр замд ажиллаж байсан минь юм болов уу даа. Северобайкальскт очихдоо л ёстой нүдээ нээсэн дээ. Арга ч үгүй юм даа. 40 гаруй орны оюутан тэнд ажиллаж байв. Ний нуугүй ярихад оюутан цаг маань амаргүй амьдралыг туулжээ. Би чинь АУИС-ийнн утга зохиолын дугуйлангаас гаргасан Нахиа, Эмчийн сэтгэлийн үг зэрэг бүтээлд өөрийнхөө шүлгийг хэвлүүлж явлаа. Тэр байтугай 1989 оны 12 дугаар сарын аравны Ардчилсан холбооны анхны цуглаанд гол үүрэгтэй оролцож явсан. Тухайн үед юм юм хэцүү байлаа шүү дээ. Тэр үед Дарь.Сүхбаатар, Ц.Элбэгдорж нартай хамтарч ажиллаж байв. Ардчиллыг дэмжиж байгаа нь тэр шүү дээ. Харамсалтай нь бид өөрсдийн үзэл бодлоосоо татгалзахад хүрсэн дээ. Учир нь миний найз Батжаргал бид хоёрыг ШУКО, МАХН-ын түүхийн хичээл дээр унагах гэж хавчиж байж билээ. Өнөөдөр эргээд бодохоор яах гэж тэгж байсан юм бол доо гэж бодогдож л байдаг юм. Тэр үеэс авахуулаад, би улс төр гэдэг ямар хэцүү тоглоом бэ гэдгийг ойлгосон доо.

-Хэрэв таныг өөр мэргэжил сонго гэвэл та юу хэлэх вэ?

-Би хэзээ ч мэргэжлээ өөрчлөхгүй. Би эмч болж төрсөндөө баярладаг. Эмч хүн бусдын төлөө л амьдардаг юм шүү дээ. Надаас хэрвээ чи шинэ мэргэжил эзэмш гэвэл би шууд л эмч гэж хэлнэ. Учир нь эмч Бурхан хоёр нэг зорилготой юм шигээ. Хэн нэгэн өвдөх юм гэхэд Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд байгаад ч хэнд хэрэгтэй юм бэ. Ер тэгээд ямар ч шидтэн байгаад нэмэргүй шүү дээ. Эцсийн эцэст хүн зовоод ирэхээрээ эмч, бурхан хоёрт л найддаг шүү дээ.

-За яахав, чи тийм байж. Сүүлийн үед Эмч нар ч дээ гэх болов. Энэ юутай холбоотой гэж бодож байна вэ?

-Би тэр асуудалтай огтхон ч санал нийлдэггүй. Эмч хүн бол эмч л хүн байх ёстой. Бид нар чинь тангараг өргөсөн хүмүүс шүү дээ. Тэр ч үүднээс бид 1990 онд улс төржиж явахдаа бүх сургууль хичээл хаяж байхад эмч хүн улс төржих ёсгүй юм шүү гээд хичээлээ хийж суулаа. Энэ маань ч зөв байсан даа.

-Бид хааяа нэг саваагүйтээд нанчид хүртчихдэг байлаа. Одоо өөр болчихжээ дээ?

-Тийм шүү. Архи гэдэг бидэнд зохихгүй идээ байна. Архи уухгүй байж болдог л юм байна. Тэр байтугай хүн цагаан хоол идээд явж ч болдог юм байна. Би бодохдоо хэрвээ хүн архи уухгүй эрүүл саруул ухаантай явбал амьдрал аяндаа цэгцэрнэ гэдгийг ойлгосон. Эмч хүнийхээ хувьд хэлэхэд миний муу найз нар битгий архи уугаарай. Чи бид хэдэн сайхан найзаа алдлаа шүү дээ. Энэ ертөнцөд хийх ажил их байна.

-Чи чинь яахаараа цагаан хоолтон болчихдог билээ?

-Энэ их учиртай. Бясалгал хийдэг болсон. Чи намайг худал хэлж байна гэж битгий бод.

Би Арьяабалын бясалгалаар хичээллэх болсон. Бясалгалд төгс гэгээрсэн их багш Чин Хайгаас сэтгэлийн авшиг авсан даа. Эмч хүнийг өнөөдөр Анагаагч гэж нэрлэх нь чухал юм шиг ээ. Бидний махан биебодь чинь нэгэн бодлоор зүгээр л нэг өмссөн хувцас юм шүү дээ. Тиймээс махан бие бодийг эмчилдэг хүнийг эмч гэж хэлж болно. Тэгвэл хүний махан биебодиос хальж сэтгэлийг эмчлэх цаг болж. Угтаа бол хүн гэдэг сүнслэг чанартай. Сүнсэн дээр хүний хэн бэ гэдэг нь оршин тогтноно. Мөн сайн бодоод үзвэл хүн бол үхэшгүй мөнхийн бодгаль ажээ. Яагаад би ийм үзэл бодолтой болсон бэ гэдэг бас л учиртай. Хүний биемахбод бол махан бодгаль. Махан бодгаль гэдэг бол өмсөх хувцастай адил юм. Харин хүний оюун ухаан гэдэг бол асар их хүчтэй. Тиймээс ч хүн үхдэггүй. Үхлээ гэхэд дараа төрөлдөө ирдэг. Эргэж ирэхдээ зөвхөн дүр нь өөрчлөгддөг болов уу даа гэж бодох болсон.

-Эмч чи хүртэл ингэж бодоод байхаар материаллаг амьдрал гэж хаана байна вэ?

-Би хувьдаа ертөнцийг материаллаг гэхэд итгэхэд бэрх юм гэж бодох болсон. Бидэнд сүнс байхгүй, тэр сүнс гэдэг чинь огт худлаа гэсэн нэгэн суртал байлаа. Гэтэл нөгөө талд нь сүнс байдаг юм. Сүнсний жин төчнөөн грамм гэж тооцоолоод гаргасан нь бас бий шүү дээ. Гэтэл тийм биш юм байна хүн махан бодгалийнхаа хувьд үхэж болох ч эргээд ирдэг юм билээ.

-Таныг эмзэглэхгүй байх гэж бодож байна. Өөрөө эмч хүн. Хүн ер нь нутаг буцахдаа юу боддог бол?

-Би олон л хүнийг эмчилж байлаа. Олон хүнийг нутаг буцахад дэргэд нь байлаа. Эхлээд хэн нэгнийг нутаг буцахад нь айдаг л байлаа. Хожим нь хэн нэгэн нутаг буцна гэдэг тийм ч аймаар зүйл биш юм гэдгийг ойлгох болсон. Яагаад гэвэл тэр хүн энэ хорвоод эргээд л ирэх юм шүү дээ гэж бодох болсон. Тиймээс ч заримдаа олон өдөр хоногоор өвчилсөн хүнийг хараад хөөрхий дөө зовлонгүйхэн нутаг буцаасай билээ. Та эргээд ирнэ шүү дээ гэж бодох ч үе гардаг болсон. Амьдрах гэж тэмцэж зовсон хүмүүсийг харж байхад яг л цагаа тулаад ирэхээр хорвоогийн үнэнг ойлгох шиг болдог доо. Бусдыг хайрлаж сайхан амьдарч явсан хүн нэг их амгалан, одоо ч нутаг буцах боллоо гэсэн шиг тайван байдаг юм билээ. Тиймээс би үхлийг зөвхөн хувцас солих төдий л юм даа. Хүн бол үхэшгүй бодьгал юм гэж ойлгох болсон доо.

-Та өөрөө бясалгал хийдэг болсон гэж ярилаа. Энэ хорвоо ямар өнгөтэй бол?

-Бидний амьдарч байгаа ертөнц юу ч биш. Тэр байтугай өөр өөр ертөнц байдаг гэдгийг харж болно. Манай дэлхий чинь таван ертөнцтэй гэдэг юм билээ. Бидний амьдарч буй дэлхий материаллаг амьдрал дээр тогтдог бол цааших ертөнц нь цаг хугацаа гэж байдаггүй. Үргэлж жаргалант амьдралаар бялхсан, сүүдэр ч үгүй байдаг юм билээ. Нэгэнт материаллаг бие ма бод байхгүй учир хөгширнө өтлөнө гэсэн ойлголт байдаггүй юм билээ. Цаашлаад бидний энэ хорвоод ирсэн гол зорилго бол бүгдээрээ бурхан болох явдал юм. Би ч гэсэн бурхан болох туйлын хүсэлтэй.

-Ямар хачин юм ярина вэ? Таны ярьсан шиг тав дахь ертөнцийг үзсэн хүн гэж байх болов уу?

-Байлгүй яахав. Тэр байтугай тэр ертөнцийг үзсэн 20 гаруй Будда болсон хүн бид нартай амьдарч байгаа шүү дээ. Тэр Будда нар эргэж хорвоог аврахаар ирдэг юм билээ. Тэдний нэг нь Төгс гэгээрсэн их багш Чин Хай юм.

Тэрбээр өнөөдөр дэлхийг аврахын тулд ирсэн Бурханы элч юм. Өнөөдөр энэ хүн дэлхийн дулааралтай тэмцэх талаар их зүйл хийж байна. Хэрэв дэлхийн азоны давхаргыг битүүлэхгүй бол хэдхэн жилийн дараа хойд мөсөн далай усанд живж хүн төрөлхтөн сүйрэхэд ойрхон байна гэдгийг хүн төрөлхтөнд сануулж байна.

-Найз минь явж цагаан хоолтон болчихоор итгэмээргүй санагдах юм?

-Махан хоол иднэ гэдэг хэн нэгэн сүнс юм уу, түүний эцэг эх ах дүү нарын биеийг нь идэж байгаа хэрэг шүү дээ.

-Тэгээд чи юу иддэг хэрэг вэ?

-Махыг орлуулж болох энерги сайтай уураглаг хүнс байдаг юм шүү. Хэрэв худлаа гэвэл чи намайг дагаад яв гэв.

Түүний урьснаар бид хоолонд орлоо. Нээрэн ч мах амтагдахаар сайхан хоол бас байдаг л юм байна.

Миний муу найз бас л сайн сайхан зүйл бодож явдаг юм байна даа.

Ярилцсан Б.Нацагдорж

Дугаар 101/9657/