Үүнд 25 мянган тонн үр хэрэгтэй. Одоогийн байдлаар бараг зургаан мян­ган тонн үр дутаж буй аж. Бас 100 тонн хор, 10 мянган тонн бордоо авах гэнэ. Том оврын трактор 220, бага оврынх 425, комбайн 40-ийг нийлүүлэх аж. Хэд хэдэн газар усан сан байгуулах, хор цацдаг машин худалдаж авах гээд хөрөнгө мөнгө шаардсан ажил цөөн­гүй. Энэ бүхнийг гүйцэтгэх санхүүжилт хаана байна вэ.

Атрын III аян-ыг гурван жилийн хугацаанд санхүү­жүүлнэ гэхэд наад зах нь 400 орчим тэрбум төгрөг шаар­дагдах аж. Үүний дөрөвний нэг орчим хувийг төрөөс сан­хүүжүүлээд үлдсэн ихэнх хувийг нь хувийн хэвшлийн­хэн гаргана гэж тооцож буй юм. Өөрөөр хэлбэл, дээр дурдсан 400 тэрбум төгрөгийн бараг 300 тэрбумыг нь хувийн хэвшлийнхэн гаргана гэсэн үг. Хувийн хэвшлийнхэнд тийм их мөнгө бий юү. Байхгүй л болов уу. Байхгүй мөнгийг хаанаас олох вэ. Банкнаас зээлэхээс өөр арга байхгүй. Банкинд тийм их мөнгө байгаа юу. Байгаа.

Монгол Улсад байгаа нийт мөнгө 2.4 их наяд (триллион), арилжааны банкуудын зээ­лийн үлдэгдэл 2.2 их наяд. Зөрүү нь 200 тэрбум төгрөг. Зээл олгох мөнгө банкуудад байна гэсэн үг. Гэтэл банкууд саяхнаас аж ахуйн нэгж, ир­гэдэд их хэмжээний зээл олгохоо тодорхойгүй хуга­цаагаар зогсоо­лоо. Тодор­хойгүй юм тодорхойгүй л байдаг. Энэ үүднээс үзвэл, банкууд хэдий хүртэл зээл олгохгүй байхыг хэлэхэд хэ­цүү. Ганц хоёр сар ч байж болно, бүр он дуустал үргэл­жилж ч мэдэх шүү дээ. Тэгэ­хээр банкнаас зээл авч өнөө маргаашгүй эхлэх хаврын тариалалтаа хийнэ гэж ит­гэхэд үнэхээр бэрх. Ёстой л харганын ноос түүж эсгий хийхийн үлгэр болох гээд байна.

Чухам яагаад арилжааны банкууд их хэмжээний зээл олгохоо зогсоов гэдэг анхаа­рал татаж байна. Үндэсний статистикийн хорооноос сая­хан гаргасан албан ёсны эх сурвалжаас үзвэл, нийт зээ­лийн өрийн үлдэгдэл ноднин­гийн мөн үеийнхээс 66.3 хувиар өсч, хоёр тэрбум 336 сая төгрөгт хүрчээ. Үүнээс хугацаа хэтэрсэн зээлийн үлдэгдэл 23, эргэн төлөгдөх найдваргүй зээлийн үлдэгдэл 11 хувиар өссөн дүнтэй. Нэг үгээр хэлбэл, нийт олгосон зээлийн гуравны нэг нь тө­лөгдөх найдвар муу байна гэсэн үг. Зээл олгохоо тодор­хойгүй хугацаагаар зогсоос­ны учир үүнд л бий болов уу. Үүнийг нотлох бас нэг баримт байгаа юм.

Одоо Монголд арилжааны 16 банк бий. Эд­гээрээс дүр­мийн сан, харил­цагчдын тоо, үйлчилгээний хамрах хүрээ зэрэг голлох үзүүлэлтээрээ толгой цохи­дог ХААН, Монгол шуудан, Голомт, Худалдаа, хөгжлийн банкинд нийт зээ­лийн үл­дэгдлийн 60 гаруй хувь нь ногдож байна. Банкны системийн хэм­жээгээр нийт чанаргүй зээ­лийн хэмжээ бараг 70 тэрбум төгрөгт хүр­чээ. Байдал ийм байхад өмнө нь олгосон зээ­лээ бага ч болов цуглуулж эмхэлж байж ши­нээр зээл олгох биз. Нөгөө талаар Мон­голбанкны бодло­гын хүү 9.75 хувьтай байна. Энгийн үгээр хэлбэл, Мон­голбанк үнэт цаас гаргаад түүнийгээ арил­жааны банкуу­дад ийм хүүтэй худалдаж байна. Энэ нь арил­жааны банкуудыг зээлээ зог­соох нэг шалтгаан болсон болов уу. Юу гэвэл, бусдад бага хүүтэй зээл олгож, түү­ний араас хөөцөлдөж цаг заваа барж байсанд орвол төв банкнаас ахиухан хүүтэй зээл авах сонирхол давам­гайлж байж ч болох юм.

Ерөнхий сайдыг ОХУ-д айлчлах үеэр тэднийх 200 сая ам.долларын зээл олго­хоо амласан. Түүнийг атрын аяны санхүүжилтэд зарцуу­лахаар төлөвлөж байгаа гэж эх сур­валж хэлж байна. Ам­ласных нь зоргоор аваад байж бас болохгүй. Чухам тэр их но­гоон мөнгө хэзээ ирэ­хийг хэлж мэдэхгүй. Одоо манай улсад хүчин төгөлдөр мөрдөж буй хуулиар бол аль нэг ул­саас их хэмжээний зээл авах эсэх, түүнийг чу­хам юунд зарцуулахыг зөв­хөн УИХ шийддэг. Одоогийн парла­мент сүүлчийн буюу хаврын чуулганаа удахгүй өндөр­лөнө. Дараа нь сонгууль бол­но. Шинэ парламент бүр­дэнэ. Түүний дараа Оросоос зээл авах уу, авбал түүнийг чухам юунд зарцуулахаа шийднэ. Зээлээ авч өгөлцөх гэрээ байгуулна. Энэ мэтээр хуга­цаа шаардсан ажил их бий. Тэгэхээр 200 саяыг ат­рын аяны санхүүжилтэд зар­цуул­на гэж буй нь алаагүй баав­гайн арьсыг хуваахтай адил юм.

Б. Элбэгзаяа