Төгрөг еврогийн эсрэг навс сулрав

Монгол банкны мэдээгээр мөнгөний нийлүүлэлт (М2) өнгөрсөн сард өмнөх сарынхаас 0.5 хувь, өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 30.9 хувь тус тус өссөн байна. Гүйлгээнд байгаа бэлэн мөнгө дөрөвдүгээр сарын эцэст 344.1 тэрбум төгрөгт хүрсэн нь өмнөх сарынхаас 4.8 хувь буюу 15.6 тэрбум төгрөгөөр, өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 10.1 хувь буюу 31.7 тэрбум төгрөгөөр нэмэгдлээ. Энэ нь тийм сайн үзүүлэлт биш боловч стстистикийн мэргэжилтэн мөнгөний нийлүүлэлтийн хурд саарч байгаа гэсэн тайлбар хийлээ.

Мөнгөний ханш унах тухай олны дунд гарсан үгнээс болсон уу энэ сард иргэд, байгууллагын төгрөгийн хугацаат хадгаламж өмнөх сарынхаас 5.1 хувь буурсан дүн гарчээ. Харин гадаад валютын хадгаламж 1.9 хувь нэмэгджээ. Монгол банкны мэдээгээр аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдэд олгосон нийт зээлийн өрийн үлдэгдэл өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 64.9 хувь өссөн байна. Хугацаа хэтэрсэн зээлийн өрийн үлдэгдэл 23.7 хувь, чанаргүй зээлийн өрийн үлдэгдэл 1.0 хувь өсөв. Банкны системийн хэмжээгээр чанаргүй зээл 67.1 тэрбум төгрөгт хүрч, нийт зээлийн өрийн үлдэгдлийн 2.8 хувийг эзэлж байгаа нь өмнех оны мөн үеийнхээс 1.3 пунктээр буурсан байна. Төгрөгийн ам.доллартай харьцах нэрлэсэн ханш дөрөвдүгээр сарын эцэст 1164.94 төгрөг болж ноднингийн мөн үетэй харьцуулахад 0.01 хувь чангарав. Харин төгрөгийн евротой харьцах нэрлэсэн ханш 1811.95 төгрөгт хүрсэн нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад 14.4 хувь, төгрөгийн юаньтай харьцах нэрлэсэн ханш 166.71 төгрөг болж 10.4 хувь суларсан байна.

Хүнсний барааны үнэ 29,3 хувь өслөө

Оны эхэнд танд байсан 100 төгрөг өнөөдөр 86,4 төгрөг боллоо гэж ойлгох хэрэгтэй болоод байна. Мэрэгжлийн хэлээр бол оны эхнээс инфляци 13,6 хувь өслөө гэсэн үг юм. Энэ өсөлтөд хүнсний барааны бүлгийн үнэ 29.3 хувь, эм, тариа, эмнэлгийн үйлчилгээнийх 10.1 хувь, согтууруулах ундаа, тамхиных 7.7 хувь, тээврийн бүлгийнх 4.7 хувь, хувцас, бөс бараа, гутлынх 3.4 хувь нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлжээ. Энэ онд инфляцийг нэг оронтой тоонд барихаар улсын төсөвт тусгасан зорилт ийнхүү оны бараг эхэнд будаа боллоо. Цаашдаа буурах төлөв харагдахгүй байна гэж мэргэжилтэн, судлаачид хэлж байсан хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ улсын дүнгээр дөрөвдүгээр сард өмнөх сартай харьцуулахад 5.1 хувь өсчээ. Өөрөөр хэлбэл өнгөрсөн сард инфляци 5,1 хувь хүрчээ. Энэ өсөлтөд хүнсний барааны бүлгийн үнийн дүн өмнөх сартай харьцуулахад 11.1 хувь нэмэгдсэн нь голлон нөлөөлсөн байна. Харин боловсролын үйлчилгээний бүлгийн дүнгээр үнэ тогтвортой, холбооны хэрэгсэл, шуудангийн үйлчилгээний бүлгийнх 0.4 хувь буурсан бөгөөд тэдгээрээс бусад бүлгийн үнэ дүнгээрээ 0.4-5.6 хувь өссөн ажээ. Хэрэглээний бараа, үйлчил-гээний үнэ 2008 оны дөрөвдүгээр сард өмнөх сартай харьцуулахад аймаг, нийслэлд 2.3-9.2 хувь өслөө.

Гадаад худалдааны тэнцэл алдагдалтай

Нийт бараа эргэлт өмнөх оны мөн үеийнхээс 69,6 хувь нэмэгджээ. Энэ нь бизнес өргөжиж, зах зээл хөгжиж байгааг харуулж байгаа үзүүлэлт. Гэхдээ гадаад худалдааны тэнцэл 180.5 сая ам.долларын алдагдалтай гарлаа. Манай гадаадаас оруулж ирсэн бараа, бүтээгдэхүүн гадагшаа гаргадгаасаа илүү гарчээ гэсэн үг. Энэ нь бас л сайн үзүүлэлт биш. Импорт, экспортын хэмжээг зэрэгцүүлээд үзсэн ч үзүүлэлт сөрөг талдаа гарч байна. Экспорт 53.2 хувь өссөн байхад, импорт 85.8 хувиар өслөө. Харин экспортын бүтцийг авч үзэхэд түүхий болон боловсруулсан арьс, шир, ангийн үс, эдгээрээр хийсэн эдлэл, мал амьтад, тэдгээрээс гаралтай бүтээгдэхүүн буурчээ. Эрдэс бүтээгдэхүүн, үнэт ба хагас үнэт чулуу, металл гоёлын зүйлийн экспорт нэмэгдсэн байна. Манай экспортын гол бүтээгдэхүүн зэсийн баяжмалын экспортын биет хэмжээ өмнөх оны мөн үеийнхээс 2.7 хувь, үнийн дүн нь ч 41.4 хувиар өссөн байна. Сүүлийн нэг жилд биет хэмжээ биш үнийн дүнгийн өсөлтөөс шалтгаалсан өсөлт ажиглагдаж байсан билээ. Нэг тонн зэсийн баяжмалын үнэ өмнөх оны эхний дөрвөн сарын дунджаар 1 054.3 ам.доллар байсан бол энэ оны эхний дөрвөн сарын дунджаар 1 452.2 ам.доллар болж,37.7 хувиар өсөөд байна. Импортын дүнд өндөр хувийн жин эзэлдэг эрдэс бүтээгдэхүүн, тээврийн хэрэгсэл, тэдгээрийн эд анги, цахилгаан хэрэгсэл, хүнсний бэлэн бүтээгдэхүүн ургамлын гаралтай бүтээгдэхүүн, хими, химийн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүн өсч, харин нэхмэл болон нэхмэл бүтээгдэхүүний импорт 2.1 сая ам доллараар буурлаа. Өмнөх оны мөн үеийнхээс автобензиний импортын биет хэмжээ 22.6 мянган тонноор, үнийн дүн нь 42.2 сая ам.доллараар, гурилын импортын биет хэмжээ 22.5 мянган тонн, үнийн дүн нь 15.9 сая ам.доллараар нэмэгджээ. Монгол Улс баруун гурван аймгийн хэрэглэгчдийн цахилгаан эрчим хүчийг ОХУ-аас импортолж хангадаг. Түүний үнэ нь төвийн эрчим хүчний сүлжээнээс хэрэглэж байгаа бидний тарифаас өндөр байдаг юм. Энэ импортын биет хэмжээ 41.3 сая квт.цагаар, үнийн дүн нь 105.5 мянган ам. доллараар буурчээ.

Гурил үйлдвэрлэл буурлаа

Аж үйлдвэрийн нийт бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл өмнөх оны мөн үеийнхээс 4.4 хувь өссөн байна. Аж үйлдвэрийн мэдээнд хамрагдсан гол нэрийн бүтээгдэхүүнийг өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 55.6 хувийнх нь үйлдвэрлэл өсч, 44.4 хувийнх нь үйлдвэрлэл буурсан дүнтэй байна. Гол нэр төрлийн бүтээгдэхүүнээс юу нь өсөөд, юу нь буурсан бэ гэхээр бас сонирхолтой хандлага ажиглагдаж байна. Цахилгаан, нүүрс, түгээсэн цэвэр ус, газрын тос, хайлуур жоншны баяжмал, цайрын баяжмал, малын мах, хиамны зүйл, тараг, малын тэжээл, талх, нарийн боов, чихэр, гоймон, архи, пиво, цэвэр ус, жүүс, тамхи, хивс, шахмал эм, тарилгын эм, цемент, шохой, шавардлагын зуурмаг, төмөр бетон эдлэл, бетон дэр, металл бэлдэц, металл цувимал зэрэг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл өсчээ. Харин 35 хувийн агуулгад шилжүүлсэн зэсийн баяжмал, 47 хувийн агуулгад шилжүүлсэн молибдений баяжмал, алт, гурил, жигнэмэг, спирт, дарс, өлөн гэдэс, катодын зэс, цул бетон, ган төмөр хийц, нэг удаагийн тариур, лаа зэрэг бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл буурчээ.

Эмэгтэй ажилгүйчүүд өсжээ

Аймаг, нийслэлийн хөдөлмөр, халамжийн үйлчилгээний хэлтэст 31.9 мянган хүн бүртгүүлээд байна. Монголд ердөө ийм тооны ажилгүйчүүд байдаг гэвэл сайхан л байна. Энэ бол ажил идэвхтэй эрж бүртгүүлсэн хүний тоо. Сүүлийн гурван жилд 1-2 мянгаар хэлбэлзэж ирсэн. Улсын хэмжээгээр 18.0 мянган эмэгтэй ажилгүй гэж бүртгүүлсэн нь нийт бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн 56.5 хувийг эзэлж байна. Харин эмэгтэй ажилгүйчүүдийн тоо багаар боловч тууштай нэмэгдэж байгаа юм. Бүртгэлтэй ажилгүйчүүдээс он гарсаар 10.0 мян.хүн ажилд орсны 19.0 хувь нь төрийн өмчит үйлдвэрийн газар, төсөвт байгууллагад, 81.0 хувь нь компани, хоршоо, бусад байгууллагад оржээ.

20,2 мянган шинэ иргэнтэй боллоо

Он гарснаас хойш манай улс 20.2 мянган шинэ иргэнтэй болоод байна. Энэ нь өнгөрсөн оны мөн үеийнхээс дөрвөн мянгаар олон байна. Халдварт өвчнөөр өвчлөгчдийн тоо буурсан боловч вируст гепатитаар өвчлөгчдийн тоо өмнөх оны мөн үеийнхээс 2.1 дахин, гонококкт халдвараар өвчлөгч 12.3 хувь, тэмбүүгээр өвчлөгч 8.6 хувь, салхин цэцгээр өвчлөгчдийн тоо 5.9 хувь, трихомониазаар өвчлөгчдийн тоо 5.1 хувиар өсчээ. Вируст гепатит өвчний дэгдэлт цэцэрлэг, сургуулийн насны хүүхдүүдийн дунд илүү тархсан байна. Үүгээр өвчлөгчдийн 91.6 хувь нь А хэлбэрийн вируст гепатитаар өвчилсөн нь иргэдийн нийгмийн эрүүл ахуй, ариун цэврийн шаардлагыг хангаж чадахгүй байгаатай холбоотой гэсэн дүгнэлтийг мэргэжлийн байгууллагууд хийж байна. Хувийн эмнэлгүүд 2008 оны эхний дөрвөн сард 287.6 мянган хүнд үйлчилж, 2.2 тэрбум төгрөгийн төлбөртэй үйлчилгээ хийжээ. Гэхдээ өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад хувийн эмнэлгээр үйлчлүүлсэн хүний тоо 1.4 хувиар буурч, үйлчилгээний төлбөрийн хэмжээ 10.6 хувиар нэмэгджээ.

Байгаль эхийн эсрэг гэмт хэрэг 3,3 дахин нэмэгджээ.

Гэмт хэргийн тоо буурчээ. Өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад цэргийн албаны эсрэг гэмт хэрэг 27.3 хувь хүнийг санаатай алах гэмт хэрэг 25.0 хувь шүүн таслах ажиллагааны эсрэг гэмт хэрэг 25.0 хувь буурав гэхчлэн тоочиж болно. Бас хүний амь бие, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 5.2 хувь (үүнээс иргэдийн эрх чөлөө, эрүүл мэндийн эсрэг гэмт хэрэг 9.3 хувь); хүүхэд, гэр бүл, нийгмийн ёс суртахууны эсрэг гэмт хэрэг 13.8 хувь; үндэсний аюулгүй байдлын эсрэг гэмт хэрэг 14.3 хувь нэмэгджээ.Гэхдээ тэдгээрээс хамгийн их анхаарал татсан үзүүлэлт нь иргэдийн улс төрийн болон бусад эрх, эрх чөлөөний эсрэг гэмт хэрэг 41.7 хувь; хүний эрх, эрх чөлөө, алдар хүнд, нэр төрийн эсрэг гэмт хэрэг 50.0 хувь; байгаль хамгаалах журмын эсрэг гэмт хэрэг 3.3 дахин өссөн явдал юм. Энэ өвөл хаврын нүүр царай нэг иймэрхүү байна. Эдийн засагт ганц нэг туслах үзүүлэлт ахицтай байгаагаас гол үзүүлэлтүүд сайнгүй байна.

Дугаар 36