Америкийн тэргүүн хатагтай асанг хэний ч замыг дагадаггүй гэлцдэг. Сунгааг эртхэн орхи гэж зөвлөсөн олон хүний амыг тэрбээр Баруун Виржинид дахь ялалтаараа таглаж орхив. Өнөөдөр болох Кентакигийн сунгаанд ч түүнийг ялна гэдэгт ажиглагчид итгэлтэй байна. Хиллариг одоо Өмнөд Дакота, Монтана, Нью Мексикийн сунгаа хүлээж буй. Их сунгаа эдгээр мужийн санал асуулгаар буюу зургадугаар сарын 3-нд өндөрлөх юм. Тэгэхээр хатагтай Клинтон сунгааг орхихоос нэгэнт оройтжээ. Өнгөрөгч хоёрдугаар сарын мягмар гарагт эхэлсэн их сунгааны эцэст түүний хувь заяаг шийдэх ганц үйл явдал үлдсэн нь наймдугаар сарын 25-28-ны өдрүүдэд Денверт болох Ардчилсан намын чуулган.

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн явц урьд байгаагүйгээр бүрхэг байна. Сонгуулиас зургаан сарын өмнө буюу өдийд америкчууд ихэвчлэн нэр дэвшигчдээ тодруулчихдаг байв. Харин энэ жил Бүгд найрамдах намын нэр дэвшигч тодорчихоод байхад ч Ардчилсан намынхны сунгаа өрсөлдөөн ихтэй байна. Өрсөлдөөний явц хатагтай Клинтоны хүсч байгаачлан өрнөвөл Ардчилсан намын нэр дэвшигч чуулганаас нааш тодрохгүй. Түүний эцсийн мөчид л бүх зүйл шийдэгдээсэй гэж залбирч буй нь хэнд ч илт.

Гэвч олон зүйл түүний санаснаар болохгүй нь бололтой. Хилларигийн амжилтад хүрэх боломжууд нэг нэгээрээ замхарч байна. Түүнд одоо ганц найдвар үлдсэн нь намынхаа шилдэг төлөөлөгчдийн шийдвэрийг хүлээх. Тэдний дэмжлэггүйгээр хатагтай Клинтон хэдийнэ ганхаж эхэлсэн суудлаа орхиход хүрнэ. Баруун Виржинид үнэмлэхүй ялалт байгуулсан ч түүнд 220 төлөөлөгчийн санал хэрэгтэй. Харин Барак Обамад зөвхөн 160 саналын хуудас л шаардлагатай. Их сунгааны сүүлийн таван мужид 225 төлөөлөгч л үлдсэн. Тэдний талаас илүүгийнх нь саналыг Х.Клинтон алдах нь дамжиггүй. Сенатын гишүүн, амбан захирагч, намын удирдах зөвлөлийнхнөөс бүрдсэн шилдэг төлөөлөгчид түүнээс холдож эхэллээ. Б.Обамаг дэмжихээ илэрхийлсэн 276 төлөөлөгчийн 274 нь Х.Клинтоны бодлогыг шүүмжлэгч. Харин хэний талд байгаагаа хараахан мэдэгдээгүй төлөөлөгчдийн тоо 260-д хүрчээ.

Төлөөлөгчдийн саналаас гадна кампанит ажлынх нь төсөв Нью-Йоркийн сенатчийг зовоож буй. Тэрбээр улаан өнгөөр хэдийнэ 21 сая ам.доллар гэж бичжээ. Энэ их өр түүний кампанит ажлыг санхүүжүүлэх хүсэлтэй хүн тун цөөн байгааг гэрчилнэ. Ардчилсан намын чуулган хүртэл тэсчихвэл эцэст нь Б.Обамагийн хамтрагч болчихно гэж найдсандаа л түүнийг нэгэнт найдваргүй болсон кампанит ажлыг үргэлжлүүлсээр байгаа гэх мэдээлэл хүртэл цацагдсан. Гэхдээ үүнийг нотлох аргагүй.

Нэр дэвшигчдийн тэвчээрийг барах тун энгийн шалтгаан дээр дурдсан 260 төлөөлөгчид бий. Тэд ердөө л намынхаа чуулганыг хүлээж байгаагаас гадна хуучин тэргүүн хатагтайн эсрэг зогсохоос эмээж байгаа юм. Нэр хүндэд дуртай, эрч хүчтэй Хиллари өөрөөс нь нүүр буруулагсдыг амар өршөөхгүй. Арваннэгдүгээр сард ялалт байгуулж чадахгүй байлаа ч түүнийг дэд ерөнхийлөгч болно гэж олон хүн таамаглаж байна. Сенат дахь Ардчилсан намынхныг тэргүүлэх боломж ч түүнд бий.

Мөн 2012 оны сонгуульд ч ялах магадлал өндөр байна. Өөрөөр хэлбэл, сунгаа хийгээд сонгуулийн явц хаашаа ч эргэсэн Хиллари Вашингтонд хүчирхэг, нөлөөтэй нэгэн хэвээр байх тул түүнтэй дайсагналцахыг хэн ч хүсэхгүй. Америк орон түүхэн дэх анхны өнгөт арьст Ерөнхийлөгчөө угтахад бэлтгэх хэрэгтэй гэх ажиглагчид байгаа ч сонгуулийн өдөр хүртэл таван сар хагасын хугацаа байгааг мартаж болохгүй. Олонхийн хандлага өөрчлөгдөхөд урт хугацаа шаардлагагүйг 2000 оны сонгууль харуулсан. Жон Маккейн дээрх шиг эртэдсэн таамгийн золиос болсон юм. Түүнийг Ж.Бушийн оронд намынхаа нэр дэвшигчээр тодрох ёстой байсан хэмээн хэл ам дэгдээсэн бүгд найрамдахчууд бага Бушт санал өгсөнөөс сонгуульд оролцоогүй нь дээр гэцгээж байв. Харин арваннэгдүгээр сарын 4-ний түүхэн өдөр тэд бүгдээрээ эрхэм Ж.Бушийг дэмжсэн.

Нөгөөтэйгүүр, намын сунгаанд 33 сая хүн хамрагдсаныг мартах учиргүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуульд 133 сая хүн оролцоно. Тэдний дийлэнх нь Иракийн дайн, зээлийн хямрал, ам.доллар хийгээд Ж.Бушийн уналтаас залхаад буй. Цагаан ордны одоогийн тэргүүний талыг баримтлагчид өдрөөс өдөрт нэр хүндгүй болж байна. Харин Ж.Маккейн Ерөнхийлөгчийн дэмжлэг, өндөр насандаа илүүтэй найдаж байгаа. Далан настайдаа Нэгдсэн Улсын Ерөнхийлөгч болсон Рональд Рейган ч түүнээс хоёр дүү байв. Жүжигчин Р.Рейган улстөрийн тайзан дээр ч авъяаслаг нэгэн байсан бол Ж.Маккейн түүний хаана нь ч хүрэхгүй. Сонирхуулахад, Ж.Маккейн АНУ-ын нутагт төрөөгүй тус улсын түүхэн дэх анхны нэр дэвшигч. Yндсэн хуулинд зааснаар Америкт төрөөгүй хүн Ерөнхийлөгч болох эрхгүй. Харин Панамад мэндэлсэн Аризонагийн сенатч Панамын суваг 1936 онд Америкийн мэдэлд байсан гэж өөрийгөө цагаатгадаг. Энэ бүхнээс гадна бодлого нь түүний Цагаан ордонд хүрэх замыг саадтай болгох нь дамжиггүй.

Тэгэхээр өрсөлдөөний эцсийн ялагчийг таамаглахад дэндүү эрт байна. Дээр дурдсан саад бэрхшээл, өрсөлдөгч намынх нь нэр дэвшигчийн сул болон давуу тал зэргээс үл шалтгаалан хэний ч үгийг дагадаггүй Хиллари эцсээ хүртэл тэмцэх бололтой. Ардчилсан намынхан хийгээд ажиглагчид өөрчлөлт шинэчлэлт нэрийн дор Б.Обамаг дэмжиж байгаа ч эцсийн мөчид бодлоо өөрчилж мэдэх юм.

Г.ЛХАГВАДУЛАМ

дугаар 097