-УИХ-ын өнгөрсөн сон­гуу­лийн дүн нийслэл дүүрэг, хо­рооны Засаг дарга нар, түүний Тамгын газрын ажилт­нуудын хү­сэлтээр гарсан. Түүнээс биш ард түмний сон­голтоор га­раагүй. Монголчууд Өөдөө шидсэн чулуу өөрийн толгой дээр гэж ярьдаг. МАХН-ын хувьд сонгуулийн ялалт гээд бай­гаа нь ялагд­лынх нь эхлэл гэж харагдаж байна. Нийг­мийн ирээдүй нь залуучууд бай­даг. Тэд нийг­мийг авч явах болно. Сүүлийн 18 жил ард­чи­лал зах зээлийн замаар хөг­жинө гэж ярьсан боловч тө­лөвшүүлж, үнэт зүйлсээ бий болгож ча­даагүйн хохирол. Энэ хуга­цааны сүү­лийн 10 жилд нь улс төрийн хүчнүүд бие, биеэ лидерүүдээ дором­жил­соор өнөөдрийг хүрлээ. Энэ нь сүүлдээ бие биеэсээ өш хон­зон авах үйл­дэл болон ху­вирлаа. Нөгөө талаар тө­рийн ал­быг мэдлэг боловс­рол­гүй, хариуцлагагүй, соёлгүй бү­­дүү­лэг хүмүүс хаших бол­жээ. Тэд аль ялсан намд до­лиг­онож, бялдуучлах замаар энд хүр­чээ. Уг нь нам харгал­зах­­гүй­гээр мэдлэг бо­ловс­ролтой ёс суртахуунтай, ноён ну­руутай хүмүүс нь төрийн албыг ха­ших ёстой юм. Энэ нь бидний нийгмийн ардчил­лыг бий бол­гож ча­даагүйтэй холбоотой. Хууль шударга ёс за­саг за­хир­гааны байгуулла­гуудын ил тод бай­дал байх­гүй­гээс ийм бай­далд хүрсэн байна. Мөн энэ хугацаанд том намуудын нийгмийг хөгжүү­лэх хөтөлбө­рийн зорилго, зорилт тодорхой бус байсны хор уршиг. Ёс суртахууны хувьд сонгуу­лийн 30-40 хувь нь луйвартай байхад, сон­гууль хүчингүй болж автома­таар дахин зар­лаг­дах ёстой.

-Таны нэр дэвшсэн 26 дугаар тойрог дээр яг юу болоод өнгөрсөн юм бэ?

-Зөвхөн нэг хэсэг дээр 1500 санал худлаа тоолсон. Тэр хэсгийн хорооны дарга нь Миний нойр хүрээд алдаа гарга­чих­жээ гэж хэлээд уйл­сан. Дахин тоолохыг улсын баяр наадмын өмнө хийнэ гэж зарлаж байх жишээтэй. Тэ­гээд хийгээгүй. Дахин тоолох болоход МАХН-ынхан хоёр хуваагдсан. Д.Тэрбишдагва гарсан тул дахин тоолуу­лах­гүй гэхэд, үлдсэн нэр дэв­шигчид нь тоолуулна гэх мэт.

-Хэсгийн хороонд на­муудын төлөөлөл, ажиг­лагч ажиллаж байсан гэж хэлээд байгаа шүү дээ.

-Ажиглагчийг 10 метрийн цаана зогсоочихоод үнэн зөв тоолно гэж ямар юм байх вэ дээ.

-Сонгуулийн урьд­чил­сан дүн гарсан долдугаар сарын 1-нд үймээн болсон. Үүнтэй холбогдуулан олон хүнийг хорьж, эрүүгийн хэрэгт холбогдуулан шал­гаж байна. Улс төр сонгуу­лийн дүнгээс гарсан үйл­дэл нь эрүүгийн гэмт хэрэг мөн үү?

-Эрүүгийн гэмт хэрэг гэж үзэн шалгаж байгаа юм уу. Сүүлийн 18 жил бид залуу­чуудаа хүмүүжүүлэхийг боль­­сон . Залуучуудыг теле­виз, улс төрийн намууд хү­мүүжүүлэх юм уу. Харин залуучууд улс төрийг өөр­чилье гэж зүтгээд чадсангүй. Өөрчлөгдөөгүй улс төрийг залуучууд эсэргээр хүлээж авсан байх. Гэхдээ чулуу нүүлгэх, хүний эрх, эрх чө­лөө, өмч хөрөнгөнд халдах нь буруу л даа. Иргэд үүргээ биелүүлээгүйнхээ төлөө эрүү­гийн гэмт хэрэгтэн болох гэж байгаа бол түүнд улс төрийн намууд буруутай. Иргэдийн хүлээн зөвшөө­рөх­гүй байгаа сонгуулийг дахиад арван тойрог дээр хийгээд үзэх хэрэгтэй. Хоёр бөх ба­рилдаад хэн давсан нь тодор­хойгүй бол дахиж барил­дуул­даг биз дээ. Залуучууд бай­шин шатаах, цонх хагалах гэж тэнд очоогүй байх. Харин цочролд орсон сэтгэлийн хөдөлгөөнөө барьж чадаагүй байх аа. Улс төрийн намуудын дарга нар гарч ирээд тухайн үйл явдлыг төгсгөж болох байсан. Жагсаал цуглаан ши­нэ зүйл биш шүү дээ. Хууль бус жагсаал байсан юм бол цагдаа таслан зогсоож та­раах­гүй яасан юм бэ. Тэр иргэдийг уурлуулсан улс төр өөрөө энд буруутай.

-Энэ үйл явдалд таны нэр орчихсон явна?

-Зарим нэг сонин Жар­галсайхан буруутай гэж бич­сэн харагдана билээ. Сонин хэвлэлд хүнийг мөрдөн бай­цаах эрх байхгүй байх. Тэр яах вэ бичсэн хүнийх нь нэр ус материал нь байгаа. Шүү­хэд өгнө. Би сэхээтний гэр бүлд төрсөн. Хуульч хүний хүүхэд хууль бус үйлдэл хийхгүй. УИХ-ын гишүүний хувьд ч үүрэг надад бий. Сонгино хайрхан дүүрэг дээр хүмүүс цуглачихсан байсан. Урьд өдөр нь би тэнд очсон, цагдаа нартай нийлж тараан, иргэнийхээ үүргийг биелүүл­сэн. Бичлэг нь ч бий. Тэр хүмүүсийг би цуглуулаагүй. Харин түүнийг мантаажлаад тидерээр чулуу шид гэж хэлж байна гэж бичээд гаргаад байгаа юм даа. Маргааш нь СЕХ дээр залуучууд цугла­чих­сан байсан. Тэр өдрийн цуглааны төвлөрлийг сааруу­лах, бухимдсан залуучуудыг тайвшруулах үүднээс Сүх­баа­тарын талбай дээр цуг­лаан хийх мэдэгдлийг Сүх­баатар дүүргийн Тамгын га­зарт өгсөн. Уг нь тэд бүртгэж авах ёстой. Гэтэл цуглаан хийх боломжгүй гэсэн хариу өгсөн. Би тэр үед иргэн хүнд жагсаал цуглааныг тараах, саармагжуулахад байж болох бүхий л боломжоо ашиглаж ажилласан.

-Энэ үйл явдалтай хол­бог­дуулан ИХ намын дарга Ж.Батзандан, дэд дарга О.Магнай нарыг хорьж шал­гаж байна л даа?

-Золгүй явдал, цагдаа иргэдийн хооронд үл ойл­гол­цох явдал гарлаа. Иймд төр шалгах ёстой байх. Гэхдээ хүний эрх, эрх чөлөөг дээ­дэлж, хууль зүйн дагуу шал­гах ёстой. Тухайн үйл явдал нь улс төрийн шалтгаантай тул дахин улс төрийн хэл­мэг­дүүлэлт рүү орчих вий дээ. Энэ хоёр залуу долдугаар сарын 1-нд болсон үйл явдалд ямар ч буруугүй. Цагдаагийн байгууллагын тухай иргэдэд нэг ташаа ойлголт байдаг. Уг нь ямар ч улсын цагдаа эрүүгийн гэмт хэрэг гарахаас урьдчилан сэргийлэх үүрэгтэй. Цагдаа иргэдийн амь нас, эд хөрөн­гийг аюулгүй байлгах үүрэг хүлээж тангараг өргөдөг.

-Монголын цагдаа өнөө­дөр ийм байж чадаж байгаа юу?

-Чадах ёстой, чадах үүрэг­тэй. Энгийн жишээ авъя. Иргэн цагдаа хоёр хоёу­лаа алдаа гаргахад цаг­даа нь иргэнээсээ илүү хариуц­лага хүлээдэг. Гэмгүй цагдаагийн ажилтнууд гэмтэж бэртлээ. Сайхан залуучууд амиа алдлаа. Эмгэнэлтэй эл явдал зөвхөн тэдний хохирол биш ээ. Монгол Улсын хохи­рол юм. Үүн дээр улс төр хийгээд байгаа нь буруу. Болсон явдлыг иргэдэд да­рамт, хохирол багатай шийд­вэрлэх хэрэгтэй байгаа юм. Гэхдээ цагдаа, төрийн бай­гууллага, хэн нэг төрийн албан хаагч шийдэх ёсгүй. Улс тө­рийн шалтгаантай тул улс төрийн намууд шийдэх учир­тай. Монгол Улсад хамгийн том эрх мэдэлтэй нь улс төрийн намууд. Улс төрийн намууд төр барьж байгаа.

-УИХ-ын танхимд онц чуулган чуулж байхад та ЦЕГ-ын даргын үүрэг гүй­цэтгэгч Ч.Амарболд дээр оччихсон юм яриад байгаа харагдсан. Та хоёр юу ярь­сан бэ?

-Цагдаагийн байгууллагын удирдлагын хувьд УИХ-ын чуулганы танхимд маш хариуц­лагагүй мэдэгдэл хийж байсан. Тухайлбал болсон үйл явдалд Ардчилсан нам, бусад жижиг намууд буруутай гэж. Тэгэхээр нь би техник, техно­логи хөгжчихжээ. Телевизийн шууд нэвтрүүлгүүдийг иргэд хуулаад авчихсан байна. Тэр бүх бичлэгийг DҮD-нд хуул­чих­лаа. Цагдаа үүнийг үзээд болсон үйл явдлын шалт­гаа­ныг нарийн сайн тогтоо. Бич­лэ­гүүдийг би чамд өгнө гэсэн юм.

-Хүний амь хохирсон явдлыг шалгаж байгаа. Хэргийн эзэн холбогдогч тогтоогдох болов уу?

-Прокурорын байгууллага шалгаж байгаа. Шалгаж дуу­саад хариуг нь гаргах байх. Үүнийг амтай болгон ярьж болохгүй гэж бодож байна. Мэдээжийн хэрэг улс төрийн намууд нэгнийхээ байшинг шатаах үйл ажиллагаа явуул­сан гэдэгт итгэхгүй байна. Залуучуудад хийх ажил алга. Гэр бүл боллоо гэхэд орох орон сууц байхгүй. Монгол төр цаашдаа байх уу, үгүй юү гэдэг дээр тулаад байна. Ийм болохоор болсон үйл явдалд улс төрийн талаас нь дүгнэлт хийх нь зөв гэж үздэг.

-Үймээн болохын өм­нөх өдөр Буян компани дээр хэсэг хүмүүс уулзсан тухай ярьдаг. Тэр ямар уулзалт байсан юм бэ?

-Сонгуулийн өмнө гурван намын холбоо гэж байгуу­лагд­сан. Бид байнга л уулздаг байсан. Тэр уулзалтаар бид СЕХ-нд шаардлага хүргүүлэх хэрэгтэй юм байна гэж тохи­роод, хоол идээд л салц­гаасан.

-СЕХ-нд ямар хариуц­лага хүлээлгэх ёстой юм бэ?

-Хариуцлагагүй нөхдөд хариуцлага тооцох ёстой. Бүрэлдэхүүнээр нь нэн даруй өөрчлөх ёстой. Тэгэхгүй бол орон нутгийн сонгуулийг эд дахиад л будилуулна. Төрийн сонгуулийг СЕХ байнга ийм луйвар будилаантай явуу­лаад байж болохгүй биз дээ.

-УИХ-ын сонгуулийн урьд­чилсан дүнтэй зэрэг­цээд үймээн болсон. Эрх баригчид уг үйл явдлын зохион байгуулагчийг хайх юм. Ийм богино цаг хуга­цаанд үймээн самуун зо­хион байгуулах боломжгүй гэж үзэж байна?

-Хэрэв намууд зохион байгуулалтад ороод сон­гуулийн дүнг хүлээн зөвшөө­рөх­гүй гээд Сүхбаатарын талбайд өлсгөлөн зарлаад хэвтчихсэн бол МАХН яах юм бэ. Би чиний хэлсэнтэй санал нэг байна.

-Шинэ гишүүд тангараг өргөөгүй байгаа ч парла­ментад суудал авсан намуу­дын зөвшилцөл явж байна.

-Нэг нь ялсан гэж эрдээд, нөгөө нь ялагдчихлаа гээд байх шаардлагагүй. Ардчил­сан нам 24, МАХН 36 суу­дал­тай гэсэн сонгуулийн урьд­чилсан дүн гарсан байна. Ойролцоо л байна. Ер нь манай цаашдын гарц нь хам­тарч Засгийн газар байгуулах.

-Яагаад?

-УИХ-ыг хамтраад бай­гуулж байгаа юм чинь Засгийн газрыг хамтарч байгуулж болно. Тэгээд ч манайх пар­ла­ментын засаглалтай. Пар­ламентад одоо нэг нам нь давамгайлна гэж байхгүй. Цаашдаа бүр л олон нам орж ирэх болно. Тэр бүхэн хам­тар­сан Засгийн газар байл­га­хыг байнга шаардана.

-Одоо зөвшилцөж бай­гаа хоёр нам тодорхой зүйл дээр тохиролцож чадахгүй байна. Ардчилсан нам дөр­вөн агентлагийн даргыг өөрчлөх санал гаргажээ. Түүн дотор ЦЕГ-ын дарга орсон юм билээ. Үүнийг МАХН хүлээж авахгүй ЦЕГ-ын даргыг солих талаар зөвшилцвөл хууль зөрчинө гэж тайлбарласан?

-Парламентад суудалтай намууд УИХ-ын даргыг хам­тарч хэлэлцээд сонгодог. Ерөнхий сайдыг зөвшилцөж томилдог. Тэгэхээр ЦЕГ-ын даргыг солино гэдгийг яагаад хэлэлцэж болохгүй байдаг билээ. Зөвшилцөөд солино гэж тохиролцоход хууль зөрч­сөн үйлдэл болохгүй. Урьд нь ЦЕГ-ын даргыг цагийн дотор л сольж байсан, өнөө­дөр яагаад болохгүй бол­чихов.

-Үймээн гарсан, хүн бууд­сан гээд одоогийн Зас­гийн газартай холбоотой маш олон болохгүй, бүтэх­гүй юм байна. Өнөөдөр Засгийн газрыг толгойлж байгаа, танхимыг бүрдүүлж байгаа Ерөнхий сайд, сайд нар дахин улс төрийн өн­дөр албан тушаал хаших ёс суртахууны эрхтэй юу?

-За за шинэ хүмүүс болно биз дээ.

Г.Эрдэнэбат