Монголчууд хас, гурвалжин хоёрыг шүтдэг байсан нь гурван их хүчээр дөрвөн зүгийг хураах гэсэн утгатай аж. Аугаа их үндэстэн ийм доод түвшинд орж мөхөж, доройтож байгаагийн учрыг олох судалгаа хийх эхэлсэн нь яваандаа Монголчуудыг тэнгэрлэг, хүчирхэг байлгадаг оюун ухаанд дөтөлж байна. 50 гаруй гишүүнтэй холбооны оюуны удирдагч, ерөнхий менежер, физикч, философич, доктор З.Бат-Отгонтой бөөгийн талаар ярилцлаа.

-Удган зайран олноор тодрохын зэрэгцээ хүмүүсийн хандлага ч ихээхэн өөрчлөгдөж байна. Бөөг мөнгө олох арга болгоод байна уу гэх бодол төрөх юм?

-Сүүлийн үед онго, сахиус буух асуудал ихсэж байгаа нь үнэн. Гэхдээ хэн нэгнээс хамааралтай, хэн нэгний эсэргүүцэл, хүлээн зөвшөөрөхөөс шалтаалах зүйл биш. Энэ бол байгалийн хуулийн дагуу явж байгаа зүйл. Монголчууд тэнгэрийн ван гариг, долоон бурхан од, нар, cap, есөн том гаригийн нөлөөн дор байдаг. Тэр дундаа бид тэнгэрийн ван гаригтай хамгийн их хамааралтай. Энэ гариг 800 жилд нэг удаа дэлхийг тойрох явцад дэлхий руу харсан 400 жилд нь монголчууд хүчирхэгжиж, нөгөө талд гарахад гаригийн үйлчлэл, нөлөө буурдаг. Одоо үүний нөлөөгөөр ертөнцийн оюун ухааны идэвхжил болж, монголчуудын оюун ухааны сэргэн мандалт бий болж байна. Үүнтэй холбоотойгоор далд ертөнцөөс оюун санаанууд бууж ирэх, бидэнтэй холбоо тогтоох нь ихсэж, удган зайрангууд ихээр төрж байгаа юм. Хажуугаар нь амар хялбар аргаар мөнгө олох гэсэн тохиолдлууд байна.

-Онго сахиус, оюун ухаан бууж ирлээ гэж ярьдаг. Үүнийг тодорхой тайлбарлаач?

Оюун санаанууд онго сахиусанд бууж ирж болно. Гэхдээ үүнийг жинхэнэ тэнгэрээс ялгах хэрэгтэй. Онго сахиус гэдэг биднээс өмнө амьдарч байсан хүмүүсийн оюун ухаан юм. Тэд бууж ирээд Би тэр цаг үед амьдарч байсан, тийм хүн байна гээд ярьдаг шүү дээ. Харин тэнгэр гэдэг оюун санааны хөгжлийн хамгийн өндөр түвшин юм. Удган зайранг бөөлөх үед онго сахиус, тэнгэрийн аль нь бууж байгааг ялгаж болно. Ер нь тэнгэр хуруу дарам цөөн бууж байгаа ч цаашид нэмэгдэх хандлагатай байна. Тэнгэр бууж байвал бидэнд сайн шүү дээ. Онго сахиус дотроо харын, цагааны гээд янз бүр байна. Бууж ирсэн онго сахиус нь хүн байхдаа хийж амжаагүй зүйлээ хүний биед орж буй цаг мөчөө ашиглаж хийх тохиолдол ч байна. Мөн онго сахиусаа буулгаж байгаа эзэн бие нь ч ашиглах, оролдох тохиолдол бий. Дотоод гадаад хүчин зүйл, оюун санаа болон эзэн биеийн нөлөөллөөс болоод хүмүүст бөөгийн тухай буруу ойлголт төрүүлж, бөөг үзэн ядуулж байна. Өнөөдрийн нийгэмд онго сахиусын доод түвшнийх бууж ирээд байгаа юм. Бөө гэдгийг сонгодог утгаар нь ойлгож, тэнгэр гэдэгтэй нь харилцаад ирвэл монголчууд бөөг дээдлэхийн дээдээр шүтнэ.

-Бөө удамтай хүмүүсийн өвөг дээдсийн онго сахиус энэ цаг үед бууж байна. Тэгэхээр айл болгон бөөтэй болоод байх шиг?

-Бөө бол удамтай хүнд л буудаг. Монголчуудын өвөг дээдэс асар оюунлаг, оюун ухааны өндөр түвшинд хүрч чадсан учраас өнөөдөр уг болж бууж ирээд байгаа юм. Тиймээс энэ зөв утгаараа хөгжвөл бөө удган төрсөн айлыг тэнгэр болсон удамтай гэж хүндэтгэж, бахархах ёстой. Энэ нь нэг талаараа удам судраа мэдэх том боломж юм. Өвөг дээдсийн оюун ухаан биднийг хамгаалах, туслах гэж бууж ирдэг. Бид үүнийг зөв ойлголтоор хүлээж аваад угтаа татах ёстой. Угтаагаа жирийн үедээ ч буулгаж ирээд ном сургаалийг нь сонсож, үр хүүхдээ хүмүүжүүлж, хөгжүүлэхэд хэрэгтэй. Өндөр түвшний оюун ухаан учраас бидэнд олон зүйл хэлж өгнө шүү дээ. Дорж гэдэг айлд бөөгийн сахиус бууж ирлээ гэхэд зөвхөн өөрсдийн удмыг хамгаалах ёстой. Гэтэл манайхан өөрсдөө онго сахиус, тэнгэрийнхээ учрыг ойлгохгүй байгаагаас удмаа хамгаалах бөө, удгангүй байна. Тэгээд Доржийн удмыг хамгаалах гэж ирсэн бөө рүү очиж байна. Энэ ертөнцөд амьдарч байгаа хүмүүс, далд ертөнцийн оюун санаа хоёрын хооронд холбоо байдаг. Тэр нь итгэл үнэмшил, сүсэг бишрэлтэй холбоотойгоор идэвхжиж байдаг.

-Оюун санаа хаана хөгжиж байгаад энэ цаг үед бууж ирээд байгаа юм бэ?

-Хүн бол нэг талаас байгалийн, нөгөө талаас далд ертөнцийн бүтээгдэхүүн. Бидний гарт баригдаж, нүдэнд харагдаад буй энэ цогцсон бие бол байгалийн бүтээгдэхүүн. Харин оюун санаа далд ертөнцөөс ирдэг. Байгаль дэлхий ч мөн оюун санаатай. Оюун санааг агуулдаг ертөнцийг далд ертөнц гэдэг Бид ил ертөнцөд амьдарч байгаа шиг оюун санаа далд ертөнцөд амьдардаг. Далд ил ертөнц, бодит хоосон хоёр зэрэгцээд оршиж байна. Далд ертөнцийг зарим нь будда, мөнх тэнгэр, аллах, ертөнцийн эзэн гэж нэрлэдэг. Миний хийсэн судалгаа, эх сурвалжид бичиж тэмдэглэсэн зүйлс, бөө зайранд орж ирж буй онгод сахиус, тэнгэрүүдийн үйлдэл, нөлөөгөөр оюун санаа далд ертөнцөд оршдог. Тэр бууж ирээд, бие цогцост шингэж насанд туршид биднийг удирдаж, шийдвэр гаргаж явдаг юм байна. Далд ертөнцөөс хүний оюун санаа тодорхой даалгавартай ирдэг. Ил ертөнцөд амьдарч байх хугацаандаа оюун ухаан бэлтгэгдэж тодорхой түвшинд хүрч чадвал далд ертөнцөд үлдэж цаашид хөгждөг. Хүүхэд бэлтгэл ангид орж суралцаад сайн байвал цаашид анги дэвшдэг шиг оюун санааны бэлтгэл анги бол одоо бидний амьдарч байгаа энэ ертөнцийн амьдрал юм. Бэлтгэлээ сайн хангасан оюун ухаан далд ертөнцөд очоод, дээшээ өгсөж оюун ухааны дараагийн түвшинд ордог. Ингэсээр оюун ухааны дээд түвшинд хүрч тэнгэр болохыг оюун ухааны мөнхрөл гэнэ. Үүнийг буддын шашинд сүнс мөнхрөх гэдэг. Тэр сүнс буюу оюун ухаан өөрөө хөгжлийн өндөр түвшинд хүрч тэнгэр болж байж мөнхөрдөг. Хүн оюун ухаанаа далд ертөнцөд өндөр түвшинд хүргэхийн тулд энэ ертөнцөд сайн бэлдэх хэрэгтэй. Бэлдэж чадаагүй бол дахин энэ ертөнцөд хүн болгож төрүүлээд байдаг гэсэн дүгнэлтэд хүрч байгаа юм.

-Оюун санаа онго сахиус болон бууж ирдэг гэж байна. Тэгэхээр зөвхөн оюунлаг ард түмний оюун ухаан бууж ирдэг үү, эсвэл дэлхий дээрх бүх хүнийх бууж ирдэг үү?

-Бүх газар бөөтэй байдаг. Хүн төрөлхтөн бүгд л далд ертөнц, өвөг дээдсийнхээ оюун ухаантай холбоотой. Гэхдээ нэг л технологиор холбогддог нь батлагдсан. Энэ бол бөө юм. Тэр дундаа монголчууд оюуны асар өндөр хөгжилтэй учраас тэр нь удамшил болоод генд нь шингэсэн. Монголчууд хаана ч очсон орчиндоо амархан зохиццог, хэл хурдан сурдаг, юм сурахдаа сайн, оюуны чадвар сайтай гэдэг. Энэ бол бидний өвөг дээдсийн өндөр түвшний оюун ухаан бидэнд удамшсаны илрэл юм. Түүнийг баталсан баталгаа нь хөх толбо байдаг. Хөх толботой хүн бүр оюуны өндөр чадамжтай. Тэд оюун ухаанаа хөгжүүлж, тэнгэр болж тархиараа дээд оюун ухаануудтай холбогдож чаддаг. Чингэс хаан өөрөө тэнгэр байсан гэдэг. Монголчуудын хүчирхэг явсан XIII зууны үед Чингэс хаан, түүний хатад, есөн өрлөг төдийгүй ихэнх айл өрх бөөтэй байсан.

-Оюун ухаан тэнгэртэй харилцахын тулд хүн суралцах ёстой юу. Эсвэл тэр биеийг дээд тэнгэрээс сонгоход л болдог юм уу?

-Оюун санаанууд ямар биед бууж ирэхээ өөрөө сонгодог шиг байгаа юм. Гэхдээ оюун санаа буулгаж байгаа хүн онгод сахиусаасаа суралцах ёстой. Социализмын үед гарын таван хуруунд багтах дархад, буриад бөө бай сан. Тэд долоо хоногт 36 цагаас багагүй хугацаагаар алганыхаа хонхорыг улайтал бөөлж, өөрсдийгөө сургаж, дадлага сургуулилт хийж, онгод тэнгэртэй холбогдож мэдээлэл авч, дамжуулж байсан гэдэг. Одоогийн бөө нарт ингэж суралцах гэдэг зүйл нь байхгүй байна.

-Сүүлийн үед онго сахиусанд Чингэсийн үеийн баатрууд бууж ирдэг болоод байгаа гэсэн. Аль үеийн оюун ухаан хэзээ бууж ирдэг юм бол?

-Цөөхөн хэдхэн бөө байх үед 200-300 жилийн настай онго сахиуснууд ирж байсан. Энэ цаг үед хүмүүсийн итгэл үнэмшил, шившлэг залбирал ихэссэнтэй холбоотойгоор Чингэсийн үед хүрсэн. Бөө үндсэн гурван түвшинтэй. Дундаж түвшний онгодын бөө нь одоо энэ түгээмэл байгаа бөөнүүд. Хамгийн дээд түвшин нь тэнгэр юм. Оюун ухаанаа хөгжүүлж тэнгэр болдог. Тэнгэр болсон тархиараа дээд тэнгэртэйгээ харилцах ёстой. Хэн нэг удган зайрангаар бус өөрийн оюун ухаан, тархиараа тэнгэртэй харилцдаг сонгодог утгаар нь судалдаг. Тэгж өөрийнхөө бие цогцос, оюун ухаан, мэдрэмжээрээ холбогдож чадахгүй нэг нь хүний биед орж ирсэн онгод сахиусаас өгөгдөл мэдээллээ авдаг.

Х.Монголхатан

Дугаар 37/3109/