бууриа сэлгэхгүй байх тохироог хийж, үүнийгээ баталж санаа амрав.

Холимог тогцолцоонд шил­жиж чадсан, пропорцио­наль элемент орсон, шинэлэг хууль боллоо хэмээн Сонгуулийн хуулийн ажлын хэс­гийнхэн хуулиа магтаж, их ажлын ард гарсан гишүүдэд спикер баяр хүр­гэлээ. Үнэндээ Сонгуулийн хууль батлагдах нь өмнөх өдөр тодорхой болж, УИХ-ын чуулганаар эцэслэн бат­лаг­даа­гүй байхад нь буюу лхагва гарагийн орой эрхэм гишүүд амжилтаа тэмдэглэж, хундага тулгасан гэнэ лээ.

Иймээс пүрэв гарагийн УИХ-ын чуулганы Сонгуу­лийн хуулийн эцсийн хэлэл­цүүлэг бэлгэдэл төдий, хэл ам багатайхан болж, гишүүдийн 85 хувийн саналаар баталж чадсан юм. Үүндээ ч УИХ-ын гишүүд их л сэтгэл хангалуун байв. Арга ч үгүй биз. Тэд энэ хуулиараа дам­жуулаад ирэх дөрвөн жилд 76 бууриа сэлгэхгүй байх тохироог хийж чадсан юм чинь. Тодруулбал энэ хуу­лиар бол УИХ-ын босго шинэ хүмүүст тун хаалттай болж байгаа юм. Үүнийг УИХ-ын зарим гишүүн ч ил тод хэлж байгаа дуулдана лээ.

Үнэндээ шинэ хуулийн дагуу мажоритари тогтолцоо­гоор буюу 26 тойргоос нэр дэвшсэн 48-ын хувьд ашигтай хувилбар бий болоод байна. Тэдэнд хоёр боломж бий. Эхнийх нь тойрогтоо ялалт байгуулж, УИХ-ын гишүүн болох. Дараагийнх нь ялалт байгуулж чадаагүй ч гэсэн тойргийнхоо сонгогчдын 28-аас дээш хувийн саналыг авс­наар намын нэр дээрх суудал руу шилжих эрх нь нээгдэх юм. Тэгэхээр тойрогт нэр дэв­шигчид ялалт байгуулж чадаагүй ч намын нэрийн суу­дал руу шилжих илүү хувил­бартай буюу хос морьтой сонгуульд оролцох нь ээ.

Харин пропорционалиар буюу намын нэр дээр нэр дэв­ших 28-ыг бүрхэг хувь тавилан хүлээж байх шиг. Тэд­ний хувьд намаас гаргах 76 нэрийн жагсаалтад урдуур орж чадахгүй л бол суудалгүй хоцрох магадлал өндөр. Тэдэнд хоёр дахь боломж гэж байхгүй. Нэр дэвшигчдийг эрэм­бэ дараагаар жагсаагаад, намын нэрээр авсан суудал дээр оноовол сүүлд жагссан хүмүүсийн хувьд горьдлого тээсний хэрэггүй гэсэн үг.

Үүнээс үүдэн ямар хүмүүс намын нэр дээр, бас хэн хэн тойрогт нэр дэвших вэ гэсэн асуулт гарч ирэв. Энэ асуултад УИХ-ын эрхэм гишүүд Мэдээж өнөөгийн пар­ламентын гишүүд л намын нэр дээр болон өөрийн нэр дээр санал цуглуулахаар той­рог тойрог руугаа яв­на гэсэн хариултыг өгч бай­гаа. Тэдний энэ ярианаас үзэхэд эрхэм гишүүд өөрсдөө боломж өндөртэй хувил­барыг эзэгнэж, шинээр нэр дэв­шигчдийг шинэхэн хуу­лийнхаа золиосонд илгээх дүр зураг харагдаж байгаа юм.

Энд бас нэг зүйлийг онц­лоход тойрогт нэр дэвшээд ялалт байгуулж чадаагүй хүмүүс намын нэрийн суу­дал руу шилжихээр болж байгаа нь сонгогчдын сонголтын дээр улстөрийн намын шийдвэр гарах нөхцөлийг бүр­дүүлж байна. Учир нь той­рог­тоо унасан болон намын нэрийн өмнөөс нэр дэвшсэн хүмүүсийн хэнд нь про­порционалиар авсан суудлыг өгөх вэ гэдэг шийдвэрийг улс­төрийн нам гаргана. Тэгэхээр сон­гогчдын унагасан этгээд намынхаа шийдвэрээр гарч ирэх боломж нээгдэнэ гэсэн үг. Энэ нь улстөрийн намын шийдвэр сонгогчдын сон­голтын дээр байгаа хэлбэр биш гэж үү.

Юутай ч шинэ хуульд нэр дэвшихийг хүссэн төрийн алба хаагчид нэгдүгээр сарын нэгнээс өмнө ажлаасаа чөлөөлөгдсөн байх заалтыг оруулж өгсөн. Тиймээс төрийн албан хаагчид, төрийн өм­чит үйлдвэрийн газ­рын захирлууд сонгуульд өр­сөл­дөх санаа байгаа бол сон­гуу­лийн жил эхлэхээс өмнө ажлаа өгөх хэрэгтэй болж байна. Энэ нь төрийн алба, улстөр хоёрыг салгах, сонгуулиар төрийн албыг цалгардуу­лах­гүй байхад чиглэсэн зохиц­уулалт аж.

Мөн шинэ хуулиар сон­гуулийг ирэх оны зургаадугаар сарын сүүлийн долоо хоногийн аль нэг ажлын өдөр явуулахаар тогтлоо. Ийнхүү удаан дуншсан хууль төрөв. Үндсэн хуулийн цэцэд очоод уначихгүй л бол ирэх сон­гууль холимог тог­тол­цоогоор явагдах нь ээ.

Д.Өнөржаргал