-Сонгуулийн хуулийг УИХ-ын 76 гишүүн өөрс­дө­дөө зориулаад гарга­чих­лаа. Ингэж өөрсдөдөө з­о­риулсан хууль баталж байхад пар­ламентад суудалгүй на­муудад сонгуульд өрсөлдөнө гэ­дэг бүрхэг болчихож бай­гаа юм биш үү?

-2008 оны долдугаар са­рын нэгний дараа таван хү­ний амиар дэнчин тавиад хам­тарсан Засгийн газар бай­гуулахдаа хийсэн тохироо нь Сонгуулийн хуулийг тө­гөл­дөржүүлэх асуудал байсан. Түү­нээс хойш гурван жил яриад баталж чадаагүй. Ба­талж чадахгүй байсан нь гарч чадах болов уу, үгүй юу гэ­дэг айдас нь яваандаа улс­тө­рийн их мастеруудын сай­тар найруулсан жүжгээр ха­рагд­лаа.

Магадгүй Ерөнхийлөгч хориг тавьдаг юм уу, Үнд­сэн хууль зөрчсөн гэдэг үндэс­лэ­лээр хуулийг буцаа­лаа. Ху­га­цаа байхгүй учраас 2008 оны­хоор сонгуульд орно. 2008 оныхоор сонгууль явагд­санаар иргэд сонгогчдын дургүйцлийг хүргэнэ. Ер нь луйвардана гээд аль хэдийнэ тохирцгоосон юм биш үү, цаадуул чинь. Түүгээр ч зогсохгүй сонгуулийн дараа дахиад эвсэх шаардлага гар­на гэж тодорхой нэр бүхий улс­төрчид хээв нэг яриад бай­на. Ийм ил цагаан юм байж болох уу. Өөрөөр хэлбэл бие биенийхээ барьцаа, нээнтгэнд орчихсон юм биш үү.

-Ямар ч байсан Сонгуу­лийн хуулиа баталчихлаа. Энэ нь дэвшил юм биш үү?

-Батлах нь баталчихсан. Тэр баталчихсан гэдэг чинь театр­чилсан жүжиг гээд бай­на шүү дээ. Үүнийг ямар нэг байдлаар хаа нэгтэйгээс гох дэ­гээ олоод унагах сонирхол МАНАН бүлэглэлд бий.Тэгээд нэгэнт тохирчихсон бай­гаа байдлаар 2008 оны Сон­гуулийн хуулиар хоёр та­лын­хаа тохироог хийгээд явна.

-Сайтар найруулсан жү­жиг юм бол та бүхэн зүгээр л ха­раад сууж байгаа хэрэг үү. Ямар нэг эсэргүүцэл үзүү­лэхгүй юм уу?

-Тодорхой хэлэхэд удах­гүй энэ хоёр бүлэглэ­лийн­хэн их олон жил шүүж байгаад ийм сайн хууль баталчихсан чинь Ерөнхийлөгч ч юм уу, Үндсэн хуулийн цэц уна­га­чихлаа. Тиймээс хуучин хуулиараа явах боллоо гээд матрын нулимс унагацгаана. Яг нарийндаа бол 2008 оны Сонгуулийн хууль зөр­чил­дөөн үүсгэх гол суурь байсан. 2008 оны хуулиар сонгууль явагдвал 2012 онд гарцаагүй дайн болно. Гарцаагүй.

-2012 онд дайн болно гэж байна. Тэгвэл та бүхэнд ч гэсэн Сонгуулийн хуульд са­нал оруулах боломж байсан шүү дээ. Хугацаа хожимдож өг­чихөөд иймэрхүү зүйл ярих нь зохимжтой са­наг­дах­гүй байна?

-Сонгуулийн хуульд бид­ний өгсөн саналыг эрх бариг­чид огт хүлээж аваагүй. Нө­лөөлж ч чадахгүй юм би­лээ. Ху­гацаа хожимдсоны хувьд Сон­гуулийн хуулийг цэг­цэр­сэн хойно нь өгье гээд л уд­чихсан. Гэтэл хоёр гур­ван ху­вил­бар явж байж хам­гийн сүүлд багцлагдсан нь энэ шүү дээ. Биднийг са­налаа өгс­­нөөс хойш УИХ-ын ги­шүүд, намын бүлгүүд өч­нөөн са­­нал өг­сөн. Тийм уч­раас ху­га­­цаа хо­жимд­сан асуу­дал огт биш.

-Нэгэнт та бүхний сана­лыг хүлээж авсангүй. Тэ­­г­э­­хээр ингэж цаг үрж сон­­гуульд өрсөлдөх хэрэг бай­гаа юм уу?

-Орон даяар манай на­мынхан болон пар­ламентад суу­­далгүй намууд явж бай­­на. Хамгийн түрүүн ажиг­­лагдсан зүйл нь ард түм­­ний амьжиргаа шалдаа буутал дордсон. Баян хоос­ны ялгаа тэнгэр газар шиг бол­чихсон. Манант засаг­ла­лын тогтолцоог авч хаяад да­хиж сонгохгүй гэсэн бо­дол хүчтэй байна. Мэдээж хүч­тэй хоёр нам мөнгөөр зодож, нө­лөөлөх байх. Нөгөө талдаа ард түмэн бидэнтэй хамт луй­вардуулахгүй гэж зүтгэх ёс­той юм л даа.

-Яаж зүтгэх үү. Тэмцэл хийнэ гэж үү?

-Ерөнхийдөө ирэх сон­гууль амжилттай явагд­лаа гэхэд цөөхөн хүн гарна байх. Бусдыг нь хүчээр явуул­чихна. Хуулиа ч тэгээд ба­тал­чихлаа. Дээ­рээс нь мөн­гө төгрөг гээд хэм­жээлш­гүй хүчин зүйл их болчихсон. Тэгэхээр бид ийм нөхцөл бай­далд ялангуяа улстөрч хүн бууж өгөөд хүлээн зөв­шөө­рөөд явах юм бол бусармаг бү­хэнтэй эвлэрч байна гэсэн үг. Тэгэхээр таслан зогсоох хэ­рэгтэй.

-Таслан зогсооно гэхээр бос­лого гаргах юм уу?

-Бослого гаргахдаа биш. Ерөөсөө ард түмэн, сон­­гогч­­дод боломжийн хэм­жээ­гээ­рээ идэвхтэй оролцог. Ард тү­мэнд та­рааж байгаа мөн­гө нь та нарын баялгийг луй­вар­даж аваад тарааж өгч байгаа юм. Тийм учраас ард түмэн өөрс­­дийнхөө мөнгийг авч бай­­на гэсэн үг. Бүх мөнгийг нь авцгааг. Аваад буцаж эр­гэх­­дээ зүрхээ чагнах хэрэг­тэй. 2012 оны сонгууль өм­нө­хөөсөө шал өөр болно. Үнэн­дээ Монголын ард түмэн 20 жил харлаа, итгэлээ, хү­лээ­лээ. Горьдлого найдлага тавьсан одоо хватет гэж байна. Цаашдаа хүлээх цаг хугацаа ч байхгүй итгэл найд­вар ч алга. Бид юугаа хүлээх юм бэ. Тийм учраас одоо сонголтыг эргүүлнэ. Өм­нөх сонгуулиудаас арай өөр сонгууль болно.

-Өмнө нь ч гэсэн ард тү­мэн тэгж хэлдэг байсан шүү дээ. Арай иймэрхүү ярианд хуур­тагдаад байгаа юм биш биз?

-Өмнө нь мөнгөний орол­цоо ирэх сонгууль шиг харь­­цангуй өндөр түвшинд бай­гаа­гүй. Ерөөсөө энэ сон­гуу­­лийн хахууль 100 дол­лар байна. Зарим нь мөнгөн бо­роо оруулна, шуурга шуу­руул­на л гэх юм. Түүний цаа­наас парламентад суу­дал­гүй улстөрчид яаж цу­хуйх юм бэ гэж ярьж бай­на. Тиймэрхүү юмаар ард түм­­нийг басч болохгүй. Энэ удаа­гийн сонгуулийн бас нэг онцлог монголчуудын сүүл­чийн сонгууль болно гэж ха­рах хэрэгтэй.

-Яагаад сүүлчийн сон­гууль гэж?

-Одоогийн ажиглагдаж байгаа байдлаар харахад га­зар нутгийнхаа 50 хувийг ли­цензээр өгчихлөө. Үүнийг нь улам баталгаажуулаад мон­голчууд газар нутаггүй, өө­рийн гэсэн дотоодын үйлд­вэрлэлгүй. Хөрөнгө оруулалт нь асар их нэмэгдээд байдаг. Үндэсний компани гэж нэг ширхэг ч байхгүй. Хар л даа дандаа хятадууд байшин ба­рилга барьж байна. Энэ удаагийн сонгууль сүүлчийн сон­гууль гэдгийг давтан хэлье.

-Гүйцэтгэгч нь хятадууд бо­лохоос эзэд нь монгол хү­мүүс л байж таарна. Ингэж өрөөсгөл хандаж болохгүй биз дээ?

-Гүйцэтгэгч гэдэг нь ца­лин, техникээрээ Монгол ор­ны бүх мөнгийг авч байна. Эзэн нь монгол байлаа гэхэд гур­ван хүний асуудал.

-Та чинь үзмэрч болоо юу?

-Үзмэрч энэ тэрдээ биш. Намайг ерөнхийдөө Мон­голын бизнес, улстөрийн сүү­лийн 20 жилийн толь гэж ойлгож болно. Тиймээс Мон­гол Улсын бизнес, бү­тээн байгуулалт нь яаж явж байна гэдгийг алган дээ­рээ юм шиг харж байна. Ма­най Ерөнхийлөгчийн хэл­сэн сайхан үг бий. Зургаан тэрбум төгрөгийн тендер зар­лагдаж байхад тал нь авлигад явж байна гэж зүгээр ч нэг ам алдаагүй юм шүү.

-Тэгвэл сүүлчийн гэж нэр­лээд байгаа сонгуульд гу­­рав­дагч улстөрийн хүчин ялалт байгуулахгүй бол та нар ямар арга хэмжээ авах вэ?

-Хэрвээ сонгуулийн дүн бид­ний талд гараагүй бай­вал энэ шударга бусын хэм­жүүр.

-Тэгээд тэмцэх үү?

-Тэмцэнэ.

-Дахиад долдугаар сарын нэгэн давтагдана гэж хэлэх гээд байна уу?

-Шударга үнэнийг тог­тоол­гохын төлөө тэр нөхцөл бай­дал руу яаж шахахыг би хэлж мэдэхгүй байна. Ямар ч байсан эцсийг нь хүртэл тэм­цэнэ. Би таван хүүхэдтэй хүн. Хүүхдүүддээ гэрээслэл би­чиж байгаад тэмцэнэ. Өнөө­дөр энэ хоёр нам нийлээд 30 хувийн рейтинггүй байна. 70 хувь нь цаана нь бий. Хоёу­лаа нийлээд 30 хувь авах­гүй байхад цаана нь 70 хувьд бусад улстөрийн хүчин, ху­виа­раа нэр дэвшигчид гарч ирэхгүй байна гэдэг бол зүгээр хүчээр луйвардууллаа гэ­сэн үг. Тийм зүйл гар­гуу­лахгүйн тулд бид хүртэл тэм­цэнэ, чадах бүхнээ хийнэ.

-Чухам юу хийнэ гэж?

-Шударга явуулах талаас нь тэмцэнэ. Сонгуулийн шат шат­ны байгууллага, СЕХ-г өөрчилнө. Сонгуулийн бүт­цийн бай­гууллагыг олны ит­гэл даа­хуйц болгоно. Тэгж байж сон­гууль шударга яваг­да­на.

-Гэрээслэл бичнэ гэж бай­на. Бослого гаргалаа, тэмц­лээ. Амжилттай боллоо. Гол бу­руут­наар хэнийг нэрлэх үү. Буруутныг яах вэ?

-Шүүх буруутайг нь тог­тоогоогүй үед хэнийг ч гэм буруутанд тооцож болохгүй гэ­дэг хуулийн заалт бий. Улс­­төрийн нам, улстөрчдийг бу­руутгаж байгаа боловч тэ­рийг дараа нь шалгаж үзээд но­толгоо баримттайгаар хэн буруу хийсэн байна тэдэнтэй хариуцлага тооцно шүү дээ. Ер нь хариуцлага тооцохоос өөр аргагүй. Энэ монгол тө­рийг луйвардаж авдаг хү­мүүстэй, Монгол Улсыг ху­далддаг хүмүүстэй хатуу ха­риуцлага тооцно. Түүнтэй хэзээ ч эвлэрэхгүй.

-Сонгууль будлиантай болж, 2008 оны долдугаар са­рын нэгэн шиг бослого га­рах тохиолдолд хэн хэнийгээ буу­дах явдал гарах юм биш биз дээ?

-Цөөхөн монголчууд бие биеэ алаад буудаад байх нь буруу юм. Тийм зүйлд хүр­гэ­дэг байх нь өөрөө тэнэг. Тийм зүйл хийгээсэй гэсэн гадны сонирхол байхыг үгүйс­гэх­гүй. Жижигхэн зөр­чил дээр нь улбаалаад бид ч хохирч бол­но. Тэгэхээр бид галаар наадаж байна гэсэн үг. Харин ийм асуудал гаргуулахгүй байх бололцоог өөрсдөө хар хайрцагны бодлогоор до­тоод­доо шийдэх нь чухал. Ха­рам­салтай нь гадны дохио зан­гаагаар яваад байдаг бол ийм тохиолдолд хэн нь юу­гаа хамгаалах вэ гэдгийг ший­дэх л ёстой асуудал. Нөхцөл байдал хатуу юм руу шахахыг үгүйсгэхгүй. Тийм нөхцөл байдал үүсэх юм бол үндэсний үзэлтнүүд, улс орноо гэж зүрх нь цо­хил­­дог хүмүүс нэгдэх шаард­ла­гатай.

-Долдугаар сарын нэгэн гэснээс 2008 оны бослогын үед та туг барьчихсан явсан байх аа?

-Би туг бариагүй л дээ. Тэр чинь Нидерландын туг юм билээ. Эндүүрэл гарсан байна.