Даргыгаа туйлдуулсан гишүүд түүхт өдрөөр талцаж байна
хуулийн төсөл гишүүдийн дунд ёстой л хэрүүлийн алим болж өнхрөв. Тэр ч утгаараа УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл үгийг нь тоохоо байсан энэ хэдэн сурагчийг яая даа гэсэн байртай их л ядруухан харагдаж байлаа.
Хуулийн танилцуулгыг төсөл санаачлагч УИХ-ын гишүүн Н.Батбаяр, харин Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг УИХ-ын гишүүн Д.Очирбат уншиж танилцуулсан.
Нийтээр тэмдэглэх баяр ёслолын үеэр улс даяар амардаг нь үндсэндээ гишүүдийг талцуулаад байгаа юм.
Тухайлбал УИХ-ын гишүүн Н.Ганбямба, асуудалд анхааралтай хандаж, тэрхүү баярт өдрийг тэмдэглэх өдөр судрыг тодорхой судалж, шинжилж асуудалд нухацтай хандах нь зүйтэй гэв. Харин хууль санаачлагч Н.Батбаяр гишүүн, түүхээ мэдэхгүй хүн ойд төөрсөн сармагчин лугаа адил болно гэдгийг сануулаад Манжийн дарлалаас чөлөөлөгдсөн манай ард түмэн тусгаар тогтнолоо баяр болгон тэмдэглэж яагаад болохгүй гэж гэх зэргээр өмнөх өдөр нь Төрийн байгуулалтын байнгын хороон дээр ярьсан сэдвээ үргэлжлүүлэв.
Мөн тэрбээр Энэ жил олон түүхт ойг тэмдэглэсэн. Тэдгээрийн дотроос хамгийн чухалд нь энэхүү 100 жилийн ойг тооцно. Бид 1911 онд юу болсныг санахаа байтлаа түүхээ мартсан байна. Сармагчин биш хүн гэдгээ нотлохын тулд энэхүү Эрх чөлөөний хувьсгалын 100 жилийн ойгоо тэмдэглэх хэрэгтэй хэмээгээд холбогдох түүхэн баримт бичгийг авч ирснээ уншиж сонсголоо.
Энэ үеэр гишүүдийн маргаан нэлээд ширүүсэхэд УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл, Уг баярыг тэмдэглэсээр ирсэн, олон нийт мэдэж байгаа байх. Харин тэр яриад байгаа цол олгох эсэх, амралтын өдөр байх уу гэдгээ л энд ярилцъя хэмээн бага ч атугай тайвшруулахыг хичээж байлаа. Түүнчлэн ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдорж 1911 оны үйл явдалтай холбоо бүхий түүхийг товч ярьж, Н.Батбаяр гишүүнд бусад руугаа хамаагүй дайрч болохгүй шүү хэмээн сануулаад авав. Тэрбээр Бөх барилдана л биз, цол олгох асуудлыг болих нь зөв. Жилд ганц өгдөг цолыг хоёр болгож өгөхгүй байхын учир шалтгааны талаар манай урдаа барьдаг их аваргууд, хоёр Мөнх хүртэл ярилцлага өгсөн байна билээ. Харин тэр амралтын өдрийг бас яриад л шийдье. Ер нь ингээд маргалдах нэрээр бие бие рүүгээ янз бүрээр дайрч давшлахаа болих нь зөв байх гэсэн юм.
УИХ-ын гишүүн Р.Раш мөн саналаа хэлж, сайхан тэмдэглэе, амралтын өдөр байх нь зүйтэй, харин цол өгөх нь хэр зохистой юм бол гэх зэргээр ярилаа.
Гэтэл УИХ-ын гишүүн Ц.Батбаяр Энэ талаар хангалттай ярилаа. Нэг тал руугаа туйлшрахаа болих хэрэгтэй. Амралтын өдөр, баярын цэнгүүн бидэнд олдсон уу гэхээс багадаагүй. Бөхийн цол өгөх асуудлыг ч боль. Хэдхэн хоногийн өмнө шийдээд хэдэн бөх барилдаж цол авдаг юм биш. Хэдэн жил, сараар бэлтгэл сургуулилт хийсний хүчинд авдаг юм. Тодорхой хэмжээгээр залуудаа бөхөөр оролдож явсны хувьд мэдэж байна хэмээн бяцхан гайхуулаад авав. Түүгээр ч зогсохгүй тэрбээр Залуучуудын аваргын медальтай болохоо ч дуулгаад авна лээ.
Түүнийг ийн хэлсний дараа УИХ-ын гишүүн Д.Загджав хуулийн төслийг дэмжиж байна. Гэхдээ бүх асуудлаа ингэж бөөгнүүлээд оны эцэст оруулж ирэн амьдралд хэрэгжихгүй хууль бөөнддөгөө болих хэрэгтэй хэмээн бусдадаа сануулсан утгатай үг хэлсэн.
УИХ-ын гишүүн З.Энхболд 100 жилийн ойгоо тэмдэглэх, тэмдэглэхдээ жил бүр ёслон өнгөрүүлэх ёстой. 11 сарын 26-ны өдрийг сайн судалж, амралтын өдөр байдгийг болиулах хэрэгтэй. Учир нь 1924 оны 11 дүгээр сарын 26-ны өдөр баталсан анхны Үндсэн хууль учир дутагдалтай. Феодал, хөрөнгөтнүүдийн сонгогдох эрхийг хязгаарласан нийгмийг ангийн давхаргаар хуваасан учраас үүнд нухацтай хандах хэрэгтэй хэмээсэн юм.
Түүнчлэн ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдорж хууль санаачлагч Н.Батбаяр нар бөхийн цол олгох асуудлаас болж, бусад нь саналаа хэлж байхад тоосон шинжгүй завсар зай-гаар нь ам хуурайгүй хэрэлдэж байгаа нь чуулганы танхимд сонсогдсоор байсан юм.
Ийнхүү энэ өдрийн чуулганд оролцсон гишүүд бүгд л түүхч болж хувираад бие биеэсээ илүү гэдгээ батлахаар шамдаж байсан юм. Эгээ л дунд сургуулийн нээлттэй хичээл заах үед сурагчид ам уралдан асуултад хариулдаг дүр зураг энд харагдаж байв.
Энэ мэтчилэн гишүүд маргасаар Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны оруулж ирсэн тус тусдаа хураалгасан саналын томъёоллыг УИХ-ын дарга Тамгын газраас тодруулж асуусан юм. Ингээд баяр ёслолтой холбоотой буюу Амралтын өдөр болгон тэмдэглэж байх гэсэн утгатай саналыг хэлэлцэх шаардлагагүй гэсэн байнгын хорооны саналын томъёоллыг гишүүд дэмжсэнгүй.
Харин бөхийн цол олгодог болох эсэх дээр санал хураахад асуудлыг хэлэлцэх нь зүйтэй гэж үзсэн тул хуулийн төслийг Төрийн байгуулалтын байнгын хороонд анхны хэлэлцүүлэгт шилжүүлэхээр шийдсэнийг УИХ-ын дарга мэдэгдлээ. Гэвч дараагийн асуудлыг хэлэлцэх болоход ихэнх гишүүн чуулганыг орхиж гарсан тул УИХ-ын дарга танхимыг аядуу, хүлээцтэй байдалд байлган, чуулган хэсэг зуур саатав.
