Ойрын хугацаанд биржийн арилжаа хийх боломжгүй
холбогдуулан Монголын хөдөө аж ахуйн хоршоологчдын үндэсний холбооны Хоршооллын хөгжлийн хэлтсийн дарга О.Мөнх-Эрдэнэтэй ярилцлаа.
-ҮХААЯ-наас өнөөдөр хөдөө аж ахуйн биржийн худалдааг ноолуурын арилжаагаар эхлүүлнэ гэж байсан. Ноолуурыг биржээр борлуулах бэлтгэл ямар байгаа бол?
-ҮХААЯ товлосон хугацаандаа биржийн арилжаа хийх боломжгүй гэж вэб сайтаараа мэдээлсэн байна лээ. Бодит байдал дээр ч хөдөө аж ахуйн биржийн арилжаа эхлүүлэх боломж одоохондоо алга.
Яагаад гэвэл биржийн арилжаа явуулахын тулд брокерын компаниуд албан ёсны суудал авах ёстой. Санхүүгийн зохицуулах хорооноос найман брокерын компанид зөвшөөрөл олгосон. Тэдгээр компани нь стандартын агуулга, лабораторитой байх ёстой ч энэ нь тодорхойгүй, боловсон хүчин нь ч хангалтгүй байна. Ийм байдалтай арилжаа эхэлнэ гэж үгүй шүү дээ.
-Тэгвэл биржийн арилжаанд оролцож, бүтээгдэхүүнээ борлуулах малчид, хоршоологчдын бэлтгэл ажил ямар байна вэ?
-Малчид тодорхой шийдэл хүлээсэн байдалтай байна. Энэ сарын 18-нд арилжаа явуулна гэсэнтэй холбогдуулан эрсдэл үүсч ч болзошгүй болжээ. Тодруулбал, малчид цаг агаарын байдлаас шалтгаалан гуравдугаар сараас тавдугаар сарын дунд үе хүртэл ямаагаа самнадаг.
Гэтэл гуравдугаар сарын 18-нд биржийн арилжаа явагдана гээд зарлачихаар малчид ганцхан өдрийн дотор арилжаа болоод дуусчихна гэж ойлгоно. Тиймээс ямаагаа бүгдийг нь самнах ёстой гэж бодно шүү дээ. Гэтэл цаг яагаа ч үгүй байхад ямаагаа самнасан айлын мал осгоод үхчихвэл яана. Малчдыг Яах гэж ямаагаа эрт самнасан юм бэ гээд сууж байх юм уу. Ер нь гарч болох эрсдэлийг тооцож үзэх хэрэгтэй.
-Өнгөрсөн жил Хөдөөг хоршоолох үндэсний аян зохион байгуулсан. Энэ ажлын үр дүнд улсын хэмжээнд хэчнээн хоршоо бий болов?
-Малчдын дунд хоршооны талаарх ойлголт харилцан адилгүй байна. Зарим иргэн хоршооны талаар ямар ч мэдлэггүй хэрнээ хоршоо байгуулах гээд тамга тэмдэг хөөцөлдөж, үйл ажиллагаагаа явуулахгүй байна.
Үнэхээр хоршооны мөн чанарыг ойлгосон, тодорхой хэмжээнд судалгаа хийж суралцсан иргэд нь байнгын ажиллагаатай хоршоогоо байгуулсан байна. 2009 онд Монгол Улсад 2446 хоршоо үйл ажиллагаа явуулж байна гэсэн судалгааг Үндэсний статистикийн хороо холбогдох байгууллагуудтай хамтран гаргасан.
Өнгөрсөн онд үндэсний хоршоолох аяны хүрээнд хоршоодын бүртгэл тооллогыг нарийвчлан хийсэн. Үүнд 1100 хоршоо хамрагдсан байдаг. Эдгээр нь хууль журмын дагуу үйл ажиллагаагаа явуулж буй хоршоод гэж ойлгож болно. Уг нь тамга тэмдгээ бүрдүүлсэн хоршоодыг тооцоолж үзвэл 4000-д хүрэх ёстой. Гэтэл үлдэж буй нөхөд нь хууль журмын дагуу үйл ажиллагаа явуулаагүй учраас тооллого, бүртгэлд хамрагдахаас татгалзсан байна гэж үзэж байгаа.
-Хөдөө аж ахуйн хоршооны онцлог юу вэ?
-Хадгаламж зээлийн хоршоо бол хувь нийлүүлэгчдээс мөнгө төвлөрүүлэх, буцаад гишүүддээ мөнгө зээлэх үйл ажиллагаа явуулдаг газар. Харин хөдөө аж ахуйн хоршоо нь улирлын шинж чанартай үйлдвэрлэл үйлчилгээ явуулж болно. Гишүүдийнхээ мал аж ахуй, газар тариалангийн түүхий эдийг зах зээл дээр нэгдсэн байдлаар боловсруулах, гишүүдийнхээ хэрэгцээт техник тоног төхөөрөмжийг гадаад зах зээлээс олж өгөх зэрэг маш өргөн хүрээний үйл ажиллагаа явуулдаг.
-Хоршооны талаар асуусны учир нь зөвхөн хоршоо бүхий малчид хөдөө аж ахуйн биржийн худалдаанд оролцоно гэсэн мэдээлэл байгаатай холбоотой?
-Үүнд тодорхой хариулт хэлэх боломжгүй. Хөдөө аж ахуйн биржийн тухай хууль батлагдсан ч дагалдах журмууд нь сайн гараагүй. Олон улсын туршлагаас үзэхэд хөдөө аж ахуйн үйлдвэрлэл эрхэлдэг иргэд заавал хоршоогоор дамжуулан арилжаанд оролцдог. Манай хуульд ч гэсэн хоршоо нь биржийн байнгын бус оролцогч гэж заасан байдаг. Мөн урамшууллыг хоршооны гишүүн, малчин, мал бүхий этгээдэд олгоно гэж заасан байдаг.
-Хөдөө аж ахуйн биржийн арилжаанд оролцох брокерын компаниуд ямар үүрэг гүйцэтгэх юм бэ?
-Бидний ярьж заншсанаар ченжийн үүрэг гүйцэтгэнэ. Тэгвэл биржийн арилжаа хийх ямар шаардлагатай юм бэ гэж асуух хүн олон байгаа.
Малчдын түүхий эдийг гар дээрээс нь авч, зах зээлд нийлүүлдэг ченжүүд ямар орлого олдог, өөрсдийнх нь мөнгө мөн үү, аль эсвэл гадныхны мөнгө эргэлдээд байна уу гэдэг нь биржийн тогтолцоо руу шилжсэнээр тодорхой болно. Ченжүүд хөдөөгийн малчдаас түүхий эдийг нь зах зээлийн үнээс доогуур үнээр авдаг, жин кг дээр дээр ажилладаг гээд бохир үйлдэл маш их хийдэг. Малчид хоршоод арилжаанд оролцохдоо брокерын компаниар дамжуулна.
Тэгээд дундаас нь өөрсдийн ашгаа авна. Гэхдээ хэдэн төгрөг авч байгаа, ямар хэмжих хэрэгсэл ашиглах вэ гэдэг нь ил тод байдгаараа онцлогтой.
