болон сайшаал их ирэх болжээ. Тамхи­ны хуулийг иргэд янз бүрээр хүлээж авч байгаа юм. Тамхи татдаггүй нэгэн нь сайшааж байгаа бол татаж байгаа нэг нь тамхи татах газаргүйдэж нэг ёсондоо гадуурхагдаж байгаа гэсэн үг. Тус хууль тогтоомжид Тэнд татаж болно. Цэг байгуулна гэсэн албан ёсны заасан юм байхгүй. Тэгэхээр хуулиар хориглосон газруудаас бусад га­зарт тамхи татаж болох юм шиг байгаа юм. Гэхдээ өндөр хөгжилтэй ихэнх оронд тамхи татах тусгай өрөө байгуулсан байдаг аж. Эдгээр өрөө нь голдуу хүйтэн, тохь тух муутай, төмөр сандалтай, хаалгаар нь шагайхаас ч огиудас хүрэм үнэртэй байдаг тул хэчнээн тамхи татдаг хүн ч жигшээд гаръя гэх сэтгэгдэл төрүүлдэг байна. Энэ нь хүмүүсийг тамхи татах нөхцөлөөр хангаж байгаа ч яваандаа энэ хорноос жигшүүлэх нэг далд арга болдог аж.

Монголын хувьд тамхи татах тусгай өрөө бай­гуулах нь эргээд тамхи татахыг өөгшүүлсэн хэрэг болно гэж үзэж байгаа юм билээ. Тийм ч учраас хуулиндаа тусгаагүй байх. Харин ухамсартай нэг нь ямар нэгэн аргатай, аргагүй тамхинаас гарчихсан хэмээн ярьж байна лээ. Гэхдээ хууль хэрэгжиж эхэлснээс хойш хүмүүс хэт туйлширч байгааг албаны хү­мүүс хэлж байна. Гудамжинд тамхи татаад явж байгаа, автомашиныхаа цонхоор тамхи татаж байгаа хүмүүсийг хууль зөрчиж байна гэх мэтээр үзэх хүмүүс олон байгаа аж. Учир нь хуулиндаа гудамжинд тамхи татаж болохгүй гэж заагаагүй. Тэгэхээр хаана татаж болохгүй вэ гэдгийг дахин сануулъя.

Хуульд өнгөрсөн оны аравдугаар сарын 24-нд нэмэлт өөрчлөлт оруулсан бөгөөд нэмэлт өөрчлөлтөөр тамхи татах, зарж борлуулахыг хориглосон газрууд нэмэгдсэн. Үүнд бүх төрлийн тээврийн хэрэгсэл, олон нийтийн үзвэр үйлчилгээний газар, шатахуун түгээгүүрийн газар шатах, тослох, тэсэрч дэлбэрэх бодис, материалын үйлдвэр, түүний нөөцийн агуулах, зорчигч тээврийн буудал, зочид буудлын нийтийн танхим, тамхи татахыг хориглосон өрөө, нийтийн хоол, худалдаа, баар, цэнгээний газар, аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажлын байрны дотоод орчин, Агаарын хөлөг, зорчигч тээврийн галт тэрэг зэрэг газруудад тамхи татахыг хориглосон. Түүнчлэн цэцэрлэг, бүх шатны сургууль, сургуулийн дотуур байр, тэдгээрийн гадаад орчин, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн орц, цахилгаан шат, хүүхдийн тоглоомын талбай, цэцэрлэгт хүрээлэн зэрэг газруудад тамхи татахыг хоригложээ. Мэдээж хаана татаж болохгүй вэ гэдгийг нь тунхаглан зарласан юм чинь хаана татаж болох вэ гэдэг нь бас ойлгомжтой байх ёстой гэх иргэд олон байгаа юм. Тэгэхээр хуулиар хоригло­сон газруудаас бусад газруудад тамхи татах нь иргэний хувьд нээлттэй.

УИХ-ын гишүүн Л.Эрдэнэчимэг саяхан өгсөн нэгэн ярилцлагандаа Тамхины хяналтын тухай хууль бол монголчуудын соёлыг шинэ түвшинд аваачиж байгаа хууль гэж би хэлнэ. Үнэхээр дэлхий нийтээрээ тамхины эерэг тэмцэл явуулж байгаа энэ үед цагаа олж гаргасан хууль юм шүү. Тамхи татах цэгийг зааж өгөх нь албан байгууллагууд, баар, рестораны өөрсдийнх нь хийх ёстой ажил. Хэрэв ямар нэг байгууллага ийм цэг байгуулах шаардлагагүй гэж үзсэн бол бай­гууллагын дотоодын асуудал гэж бодож байна. Гудамж талбайд тусгай цэг байгуулах нь нийслэл болон дүүрэг, аймаг, сумын удирдлагын журмаар шийдэх асуудал шүү дээ. Тамхи тата­хыг хориглосон газраас бусад газарт тусгай цэгүүдийг бай­гуулж болно. Энэ нь цаг хугацааны л асуудал гэх үү дээ гэжээ. Нэг үеэ бодвол манайхан хуулиа биелүүлдэг болсон хэмээн Сүхбаатар дүүргийн Цагдаагийн ахмад Д.Амаржаргал хэлж байна.

Учир нь дүүргүүдийн Цагдаа, Мэргэжлийн хяналтынхан тамхины хуулийн хэрэгжилтэд хяналт тавьж байгаа учир байнгын шалгалт хийж байгаа аж. Одоогоор Сүхбаатар дүүрэгт хууль зөрчсөн аж, ахуйн нэгж байхгүй байгаа гэнэ. Харин иргэдийн хувьд нэлээд зөрчил гаргаж байгаа аж. Хуулиар хориг­лосон газруудад тамхи татсан тохиолдолд 50 мянган төгрөгөөр торгох, албан тушаалтныг хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг 10-25 дахин, хуулийн этгээдийг 25-50 дахин нэмэгдүүлэн төлүүлэх хариуцлагыг хүлээлгэхээр хуульд заасан. Тэгэхээр цагдаа­гийн эрх бүхий албан тушаалтанд торгох эрх байгаа. Эрх бүхий гэдэг нь Офицер цолноос дээш бүх хүн торгоно гэсэн үг.

Тус хуульд тамхи худалдаалах газруудыг мөн хориглосон. Тухайлбал интернэтээр тамхи худалдах, Ерөнхий боловсролын сургуулийн хичээлийн болон дотуур байраас 500 метрийн дотор тамхи худалдах, Баар, цэнгээний газар тамхи худалдахыг тус тус хориглосон байгаа. Гэтэл гар дээрээс жижиглэн худалдаа эрхлэгчид, ТҮЦ-үүдэд нууцаар тамхи худалдаалах явдал ихэсчээ. Энэ ажлыг таслан зогоохоор Сүхбаатар дүүргийн Үйлдвэр үйлчилгээний хэлтэс албан шаардлага хүргүүлж зөвшөөрөлгүй худалдаа эрхлэгчдэд арга хэмжээ авч байгаа аж. Юун түрүүнд торгох арга хэмжээ авахаасаа илүү хуулийг сурталчлах, ойлгуулах арга хэмжээ авч сургалт зохион байгуулжээ. Нэг талаараа журам нь ч батлагдаагүй хуулийг буруутгах нэгэн байхад дэмжих иргэд түүнээс олон болжээ. Одоогоор Эрүүл мэндийн яамнаас ажлын хэсэг байгуулагдаж журам гаргахаар ажиллаж байгаа юм байна.

Ж.Марал