Сэтгэл зүйн үйлчилгээ иргэн бүрт хүрч чадахгүй байна

Монголын уламжлалт баяр болох Цагаан сар, Наадам төдийгүй найр, хуримаас эхлээд шагнал авах, төрсөн өдөр гэсэн аливаа баяр, тэмдэглэлт өдрийн ширээг согтууруулах ундааны зүйлгүйгээр төсөөлөхөд бэрх болсон нийгэмд бид амьдарч байна. Эцэстээ энэ бүхний буруутан нь хууль тогтоогчид, тэдний гаргасан буруу шийдвэр, ажилгүйдэл, ядуурал, утаа, түгжрэл болж хувирсан. Гэтэл сэтгэл зүйн шинжлэх ухаанд стресс, бухимдлын үндсэн суурь шалтгааныг хувь хүнээс хамааралтай хэмээн үздэг аж. Тэр тусмаа хүүхэд бага насандаа ямар орчинд өсөх, эцэг эхчүүд нь хэрхэн харилцах зэрэг нь тухайн хүний сэтгэл зүй, зан төлвийг бүрэн тодорхойлдог юм байна. Үүнээс гадна бага насанд гэмтсэн сэтгэл зүй, гэр бүлийн байдал, нийгэм, сургуулийн хүрээнээс үүдсэн стресс насан туршид арилдаггүй гэдгийг сэтгэл зүйчид анхааруулсаар байна.

 “Эрэгтэй хүн сэтгэлийн хаттай, хэр баргийн зүйлд сэтгэлээр унадаггүй төдийгүй уйлдаггүй хатуу байх ёстой” гэсэн жендэрийн хэвшмэл ойлголт нь сэтгэл зүйг гэмтээж, улмаар буруу үйл хийхэд нөлөөлдөг байна. Тухайлбал, эрэгтэй хүүхэд гүйж байгаад унаад өвдөгөө гэмтээгээд уйлахаар “Чи юундаа уйлаад байгаа юм. Эрэгтэй хүүхэд уйлдаггүй. Нулимсаа залги” гэж хэлдэг. Гэтэл уйлна гэдэг нь сэтгэл доторх сөрөг мэдрэмжээ гадагшлуулж, бухимдлаа арилгаж байгаа нэг хэлбэр юм. Эрэгтэй хүн уйлдаггүй хэмээх хэвшмэл ойлголтоор өөрсдийгөө “цоожлох” нь сэтгэл гутралд оруулж, зан авирыг өөрчилдөг байна. Тиймээс хүүхдэдээ мэдрэмжээ бүрэн илэрхийлэх эрхийг нь өгөх нь сэтгэл зүйн хамгийн сайн, үнэгүй эмчилгээ гэдгийг наркологич Ө.Өнөмөнх онцоллоо.

 Тэрбээр “Хүүхдийн сэтгэл зүй, зан төлөв гэр бүлээс нь шалтгаалдаг. Уйлна гэдэг нь мэдрэмжээ гадагшлуулж байна гэсэн үг. Харин энэ мэдрэмжээ гадагшлуулахгүй хуримтлуулаад байвал зан авирт өөрчлөлт ордог. Үүнээс үүдэн буруу зүйл хийхээр эцэг эхчүүд “Яагаад ийм зүйл хийж байгаа юм. Эцэг эхдээ хэлэхгүй яасан юм” гэж уурладаг. Хүүхэд насанд нь уйлах, гуниглах мэдрэмжүүдийг нь хориглож, “шоронд” хорьчхоод яагаад юу ч хэлээгүй юм гээд зэмлээд байдаг” гэв.Мөн төрийн дэмжлэг байхгүй учраас сэтгэл зүйн үйлчилгээ иргэн бүрт хүрч, нийгэм стрессээс ангижирч чадахгүй байгааг тодотголоо.

Ө.Өнөмөнх: Ичих нүүрэндээ элэг наах нь наркологийн хам шинж юм

Сэтгэл засалч, наркологич Ө.Өнөмөнхтэй нийгмийн стресс болоод  түүний үр дагаврын талаар ярилцлаа.

–Түгжрэл, утаа, эрх баригчдын буруу үйлдлээс үүдэлтэй бухимдлыг бид нийгмийн стресс гэж ойлгодог. Мэргэжлийн үүднээс үүнийг хэрхэн тайлбарладаг юм бэ?

-Нийгмийн стресс нь тухайн хүний өөрийн сэтгэл зүйн тулгамдсан асуудлаас  шалтгаалдаг буюу хүнээс өөрөөс нь хамаардаг. Ингэхдээ  гэр бүлийн, улс төрийн, санхүүгийн, ажлын стресс гэсэн олон зүйл нөлөө үзүүлдэг гэж сэтгэл зүйн шинжлэх ухаанд тодорхойлсон байдаг. Нийгмийн сөрөг хандлага, харилцааг хүмүүс өөрсдөө бид бий болгодог. Стресс бол нэг хэлбэрийн сэтгэцийн өвчин юм. Стрессээс үүдэлтэй нойргүйдэл, сэтгэл гутрал нь цаашлаад амиа хорлох хүртэлх хэмжээнд хүртлээ  даамжирдаг чимээгүй тахал юм. Стрессээ тайлж чадахгүй удаан хадгалаад яваад байвал хүнд  зан төрх үйлийн эмгэг илэрдэг. Үүнийгээ хүн өөрөө анзаардаггүй. Одоогийн нийгэмд ихэнх хүн дуу чимээ багатай, ганцаараа байх орчинг хайдаг болсон нь өөртөө итгэх итгэл байхгүй болж байгааг илэрхийлж байна. Энэ нь сэтгэл гутралын асуудал юм. Хэнд хандахаа мэдэхгүй явсаар хүмүүс сэтгэцийн гүн хямралд орсон хойноо мэргэжлийн хүнд ханддаг.

-Хятад улсад боловсрол эзэмшсэн хүний тухайд Монгол болоод Хятадын нийгмийн стрессийг харьцуулахад ямар ялгаа ажиглагдсан бэ?

-Би АШУИС-ийг хүний их эмчээр төгсөж, Хятадад багшийн төв сургуулийг улс  төрийн сэтгэл судлалаар төгсөж, одоо нийгмийн сэтгэл зүйн чиглэлээр докторт суралцаж байгаа. Хятад, Монгол хоёрын нийгмийн сэтгэлзүйн онцлог буюу иргэдийн стрессийн асуудал их ялгаатай байдаг.

Хятад дөрвөн жилд  тутамд иргэдийн сэтгэл зүйн байдлыг үнэлсэн, стрессийн шалтгааныг тодорхойлох судалгаа хийдэг. Үүний үр дүнд иргэдээ дэмжих чиглэлээр бодлого  хэрэгжүүлээд эхлэхээр стресс үүсгэгч гол хүчин зүйлүүдийг  устгасан. Хятадад эмнэлэг болгонд сэтгэл зүйн тусламж үйлчилгээ үзүүлэх эмчийн өрөө тасалгаа байдаг. Учир нь өвчин бүр ямар нэгэн стресс дагуулдаг.  Харин манай улсын хувьд эсрэгээрээ эдгээр хүчин зүйлүүд байдаггүй. Монгол Улсын иргэдийн стрессийн түвшин маш өндөр байдаг. Учир нь баян, ядуугийн ялгаа, биенээ ялгаварлан гадуурхах, доромжлох, дорд үзэх, хэл амаар гутаах гээд маш олон асуудал байдаг. Өдөр тутмын амьдралын асуудал нөгөө ажил, гэр бүл, найз нөхөд, хүрээлэл нь нийгмийн стрессийг үүсгэж байдаг. Сүүлийн жилүүдэд манай улсын хувьд ард иргэдийг дэмжих чиглэлийн судалгаа болон төлөвлөгөөт ажил хөтөлбөрүүд төдийлөн хэрэгжихгүй байгаа.

-Байгууллага, хамт олноороо баяр ёслолын өдрүүдийг согтууруулах ундааны зүйлс хэрэглэж  тэмдэглэдэг буруу дадал тогтоод удлаа.Үүнийгээ стрессээ тайлах арга гэж тайлбарладаг?

 -Согтууруулах ундаа болон сэтгэц идэвхэд нөлөөлдөг бодисын хор уршиг бол одоогийн нийгэмд тахал болон хувирч байна. Байгууллагуудад сэтгэл зүйн зөвлөгөө өгөхөөр очиход “Манайх сардаа нэг удаа  хамт олноороо салхинд гарч, ууж идэж, шоудаад  стрессээ тайлдаг” гэж ярьдаг. Энэ бол монголчуудын стрессээ тайлдаг хамгийн мунхаг арга юм. Залуус “Архи уухгүй бол спирт дутагдаад байна” гэж ярихыг сонсож байсан. Хэзээ ч хүний бие спиртээр дутагддаггүй. Харин архи уухаар аз жаргалын даавар ялгарч, сэтгэл хөдлөлд автаж, сэтгэлээ нээж ярилцдаг. Үүнээс үүдэн хүмүүс найзуудтайгаа суугаад уухаар стрессээ тайлаад байгаа мэт мэдрэмж авдаг. Энэ нь бага багаар архинд донтож байгаагийн шинж юм. Өөрийгөө өмөөрч, архинд донтоогүй гэж хэлэх нь архинд орсны эхний шинж тэмдэг юм. “Бие өөрийн эрхгүй нэхээд байна. Баяр ёслол таарахаар архи уумаар санагдаад байна. Яаж гарах уу” гэсэн сэдэл төрөх нь архинаас гарах 50 хувиа давсан гэсэн үг юм. Донтолтын үед хүнд бие махбодын, нийгмийн, сэтгэл зүй болон оюун санааны хараат байдал үүсдэг. Донтолттой хүн хараат байдалд орсноор бие махбодь, сэтгэл зүйн тэнцвэртэй, тогтвортой байдал алдагдаж, зан үйлийн өөрчлөлтүүд илэрч эхэлдэг. Донтолтод хүргэдэг хүчин зүйлс нь хүн бүрд харилцан адилгүй байдаг нь тэдний ярианаас ажиглагддаг. Жишээлбэл, нийгэм, ажлын хамт олон, гэр бүл, найз нөхдийн нөлөөлөл нь донтолтод асар ихээр нөлөөлж байгаа.

-Нийгмийг зөв зүг рүү чиглүүлэх ёстой хүмүүс нь төрийн албан хаагчид. Гэтэл  ажлын байран дээрээ архидсанаас амиа алдсан хэрэг хүртэл гарсан. Таныг Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газарт байхад ч архидалттай холбоотой асуудал гарч байсан?

-Төрийн байгууллагуудад архидалт их байгааг хүлээн зөвшөөрнө. НЭМГ-т ажлын байран дээрээ архидсаны улмаас халагдсан тохиолдол гарсан. Төрийн албан хаагч цар тахлын онцгой нөхцөл байдлын үед ажлын байран дээрээ архидна гэдэг асар хариуцлагагүй, буруу үйлдэл.Төрийн алба хашиж байгаа ахмадууд залуу үедээ үлгэр жишээ үзүүлж байх ёстой. Гэтэл тухайн тусгай зөвшөөрөл хариуцаж байсан мэргэжилтнүүд архи ууж байсныг би ч, Нийслэлийн Эрүүл мэндийн газрынхан ч мэдэж  байсан. Хамт олон нь  бүгд мэдэж байхад “Биднийг архи уусан гэж гүтгэсэн. Хууль бусаар халлаа” хэмээн хэвлэлээр дэвэргэж байсан нь саяхан. Ичих нүүрэндээ элэг наах нь наркологийн хам шинж юм. Дараа дараагийн албан байгууллагын дарга нар үүнээс жишээ аваад ажлын байран дээр архидсан тохиолдолд шууд халах, арга хэмжээ авах хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, нийгэмд гаараад буй энэ архидалттай хатуу тэмцэх хэрэгтэй. Бид ажилчдынхаа сэтгэл зүйг дэмжихийн тулд өглөөдөө хамт кофе уунгаа илэн далангүй ярилцдаг соёл тогтсон. Ингэснээр нэг нэгнээ ойлгож, бие биедээ урам өгч, чадахгүй зүйлд нь тусалдаг болж харилцаа, ажлын энерги эерэг болдог. Мөн баяр ёслолыг согтууруулах ундаагүйгээр тэмдэглэдэг нь үлгэр жишээ гэж боддог. Нийгэм өөрчлөгдөөд эхлэхээр төрийн албан хаагчдын архидалт болон бусад асуудал арилна.

Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин

Б.Должинжав